The science of static electricity - Anuradha Bhagwat

Çeviri: Işıl İlkter Gözden geçirme: Eren Gokce

It can strike without warning, at any moment.

Ansızın haber vermeden başınıza gelebilir.

You may be walking across a soft carpet and reaching for the door knob

Belki yumuşak bir halının üzerinde yürüyorsun ve kapının koluna uzandın,

when suddenly...zap!

aniden ... çarpıldın!

To understand static electricity,

Statik elektriği anlamak için,

we first need to know a bit about the nature of matter.

öncelikle biraz maddenin doğasını anlamamız gerekir.

All matter is made up of atoms

Tüm maddeler atomlardan oluşur.

that consist of three types of smaller particles:

Atomlar da daha küçük üç tür parçacıktan:

negatively charged electrons,

Negatif yüklü elektronlar,

positively charged protons,

pozitif yüklü protonlar

and neutral neutrons.

ve nötr nötronlar.

Normally, the electrons and protons in an atom balance out,

Normalde, bir atomdaki elektronlar ve protonlar birbirini dengeler,

which is why most matter you come across is electrically neutral.

dokunduğun çoğu maddenin elektriksel olarak nötr olmasının sebebi de budur.

But electrons are tiny and almost insignificant in mass,

Ancak elektronlar küçük ve hacimsel olarak neredeyse bir yer kaplamazlar

and rubbing or friction can give loosely bound electrons

ve sürtme ya da sürtünme olaylarında gevşek bağlı elektronlar

enough energy to leave their atoms and attach to others,

atomlarından ayrılacak kadar enerji toplar ve diğer atomlara bağlanır,

migrating between different surfaces.

farklı yüzeyler arasında gidip gelirler.

When this happens,

Böyle bir durumda,

the first object is left with more protons than electrons

ilk madde elektrondan çok proton barındırıp

and becomes positively charged,

pozitif yüklü olurken,

while the one with more electrons accumulates a negative charge.

elektronların bağlandığı madde negatif yüklü olur.

This situation is called a charge imbalance,

Bu durum dengelenmemiş yük dağılımı

or net charge separation.

ya da net yük ayrımı olarak adlandırılır.

But nature tends towards balance,

Ancak doğa dengeden yana olduğu için,

so when one of these newly charged bodies comes into contact with another material,

yeni yüklenmiş cisimlerden biri başka bir maddeyle temas edince

the mobile electrons will take the first chance they get

hareketli elektronlar

to go where they're most needed,

ihtiyaca göre hareket ederler,

either jumping off the negatively charged object,

ya negatif yüklü maddeden uzaklaşırlar

or jumping onto the positively charged one

ya da pozitif yüklü olan maddeye atlarlar,

in an attempt to restore the neutral charge equilibrium.

nötr yük dengesini sağlamak adına.

And this quick movement of electrons, called static discharge,

Elektronların bu hızlı hareketine statik boşalma adı verilir.

is what we recognize as that sudden spark.

Biz bu olayı kıvılcım olarak tanıyoruz.

This process doesn't happen with just any objects.

Tabii, bu süreç her madde için geçerli değil.

Otherwise you'd be getting zapped all the time.

Öyle olsaydı her an çarpılırdık.

Conductors like metals and salt water

Metal ve tuzlu su gibi iletken maddelerin

tend to have loosely bound outer electrons,

dış kabuğundaki gevşek bağlı elektronlar

which can easily flow between molecules.

moleküller arasında kolayca yer değiştirebilir.

On the other hand, insulators like plastics, rubber and glass

Diğer yandan, plastik, kauçuk ve cam gibi yalıtkan maddelerin

have tightly bound electrons that won't readily jump to other atoms.

dış kabuğundaki sıkıca bağlı elektronlar diğer atomlara kolayca atlamazlar.

Static build-up is most likely to occur

Statik yüklenme daha çok

when one of the materials involved is an insulator.

ilgili maddelerden biri yalıtkan olduğunda meydana gelir.

When you walk across a rug,

Halının üzerinde yürürken,

electrons from your body will rub off onto it,

vücudundaki elektronlar halıya geçer.

while the rug's insulating wool will resist losing its own electrons.

Halı yalıtkan olduğu için kendi elektronlarını kaybetmek istemez.

Although your body and the rug together are still electrically neutral,

Bedenin ve halı beraberce nötrken,

there is now a charge polarization between the two.

şimdi ikisinin arasında bir yük kutuplaşması var.

And when you reach to touch the door knob,

Tam da kapı koluna uzandığında,

zap!

cız!

The metal door knob's loosely bound electrons hop to your hand

Metal kapı kolundaki gevşek bağlı elektronlar

to replace the electrons your body has lost.

bedeninin kaybettiği elektronların yerini alırlar.

When it happens in your bedroom, it's a minor nuisance.

Bu evinin yatak odasında olduğunda büyük bir sorun değil.

But in the great outdoors,

Ancak açık havada

static electricity can be a terrifying, destructive force of nature.

statik elektrik dehşet verici, yıkıcı bir doğa olayı olabilir.

In certain conditions, charge separation will occur in clouds.

Bazı durumlarda, yük ayrımı bulutlar arasında gerçekleşir.

We don't know exactly how this happens.

Bunun tam anlamıyla nasıl olduğunu bilmiyoruz.

It may have to do with the circulation of water droplets

Su damlaları ve buz parçaları arasındaki

and ice particles within them.

sirkülasyondan kaynaklı olabilir.

Regardless, the charge imbalance is neutralized

Durum her ne olursa olsun, yük farkı

by being released towards another body,

başka bir cisme aktarılarak nötrleniyor.

such as a building,

Bu bir bina olabilir,

the Earth,

yeryüzü

or another cloud in a giant spark that we know as lightning.

ya da başka bir bulut, ki biz bunu şimşek olarak biliyoruz.

And just as your fingers can be zapped over and over in the same spot,

Parmaklarını sayısız kez şıklatabildiğin gibi

you better believe that lightning can strike the same place more than once.

yıldırımın da aynı yere birden fazla kez düşebileceğini bilmende fayda var.