How humanity got hooked on coffee - Jonathan Morris

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

One day around 850 CE, a goatherd named Kaldi observed that,

ခရစ်နှစ် ၈၅၀ ခန့်က တစ်နေ့မှာ၊ ကာလ်ဒီလို့ ခေါ်တဲ့ဆိတ်ကျောင်းသားတစ်ယောက်က

after nibbling on some berries, his goats started acting abnormally.

ဆိတ်တွေဟာ ဘယ်ရီသီးတချို့ကို ဝါးပြီးနောက်၊ ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ ပြုမူနေတာကို သတိပြုမိတယ်။

Kaldi tried them himself, and soon enough he was just as hyper.

ကာလ်ဒီကိုယ်တိုင် စမ်းကြည့်ခဲ့ပြီး မကြာခင်မှာ သူလည်း တက်ကြွလာခဲ့တယ်။

This was humanity’s first run-in with coffee—

ဒါက လူသားတွေရဲ့ ကော်ဖီနဲ့ ပထမဆုံး ထိပ်တိုက်တွေ့ဆုံမှုပါ၊

or so the story goes.

ဒါမှမဟုတ် ဇာတ်လမ်းအရပေါ့။

When exactly people began consuming coffee is unclear—

အတိအကျ ဘယ်အချိန်က လူတွေ ကော်ဖီကို စတင်သုံးစွဲခဲ့တာက မရှင်းလင်းပေမဲ့၊

but at some point before the 1400s, in what’s now Ethiopia,

၁၄၀၀ ပြည့်လွန်ခုနှစ်တွေမတိုင်ခင် တစ်ချိန်ချိန်မှာ၊ အခု အီသီယိုးပီးယားက၊

people began foraging for wild coffee in the forest undergrowth.

လူတွေဟာ သစ်တော ချုံပင်တွေထဲက ကော်ဖီရိုင်းကို စတင်ရှာဖွေခဲ့ကြတယ်။

The reason coffee plants are equipped with lots of caffeine

ကော်ဖီပင်တွေမှာ ကဖိန်းဓာတ်အမြောက်အမြား ပါဝင်နေတဲ့ အကြောင်းရင်းက

might be because it makes them unattractive to herbivores

ဒါတွေကို အပင်စားတိရစ္ဆာန်တွေကို မဆွဲဆောင်စေဘဲ၊ ဝတ်မှုန်ကူးသူတွေကို

or more attractive to pollinators.

ပိုဆွဲဆောင်စေတာကြောင့် ဖြစ်နိုင်တယ်။

But either way, people caught on to coffee’s advantages

ဒါပေမဲ့ ဘာဖြစ်ဖြစ်၊ ကော်ဖီရဲ့ ကောင်းကျိုးတွေကို လူတွေက သတိထားမိလာပြီး

and began making tea from its leaves;

အရွက်တွေကနေ လက်ဖက်ရည် စလုပ်ကြတယ်။

combining its berries with butter and salt for a sustaining snack;

တာရှည်ခံ သရေစာတစ်ခုအတွက် ဘယ်ရီသီးတွေကို ထောပတ်၊ ဆားတို့ ဆားတို့နဲ့ ပေါင်းစပ်တာ၊

and drying, roasting, and simmering its cherries into an energizing elixir.

တက်ကြွစေတဲ့ သောက်ဖွယ်ရာအဖြစ် အစေ့တွေကို အခြောက်ခံ၊ မီးကင်၊ မီးအေးအေးမှာထားတာတွေပါ။

Coffee rode trade routes into the Middle East,

ကော်ဖီက အရှေ့အလယ်ပိုင်းကို ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်း ပေါက်ခဲ့ပြီး

and its widespread popularity began brewing in earnest in the 1450s.

၁၄၅၀ လွန်နှစ်တွေမှာ ပျံ့နှံ့နေတဲ့ရေပန်းစား မှုမှာ အသည်းအသန် စတင် ကျိုချက်လာခဲ့တယ်။

Upon returning from a visit to Ethiopia,

အီသီယိုးပီးယားကို အလည်ရောက်လာတဲ့အခါ၊

a Sufi leader recommended that worshippers in Yemen

ဆူဖီခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်က ယီမင်က ဝတ်ပြုသူတွေကို ဘာသာဓလေ့ ရွတ်ဆိုတာတွေနဲ့

use coffee during ritual chants and dances.

ကပွဲတွေအတွင်း ကော်ဖီ အသုံးပြုဖို့ အကြံပြုခဲ့တယ်။

Soon enough, people within the Ottoman Empire

မကြာခင်မှာပဲ အော့တိုမင် အင်ပါယာအတွင်းက လူတွေဟာ

began roasting and grinding the beans to yield a darker, bolder beverage.

မည်းနက်၊ ထင်ရှားတဲ့ သောက်စရာ ထုတ်လုပ်ဖို့ အစေ့တွေကို မီးကင်၊ ကြိတ်ခြေခဲ့ကြတယ်။

Many gathered in guesthouses and outside mosques

လူများစွာဟာ ကော်ဖီ ဇိမ်ခံမှုတွေမှာ ပါဝင်ဖို့ ဧည့်ရိပ်သာတွေနဲ့

to partake in coffee’s comforts.

ဗလီတွေရဲ့ အပြင်မှာ စုဝေးခဲ့ကြတယ်။

But authorities grew concerned about whether coffee’s influence

ဒါပေမဲ့ ကော်ဖီ လွှမ်းမိုးမှုက အပြစ်ကင်းလား၊ မူးယစ်စေလား၊ မွတ်စလင်တွေကို

was innocent or intoxicating,

သောက်ခွင့်ပြုသင့်လားဆိုတာနဲ့ပတ်သက်ပြီး

and if Muslims should be allowed to drink it.

အာဏာပိုင်တွေမှာ ပူပန်မှုတွေတိုးလာခဲ့တယ်။

Indeed, in 1511, a religious court in Mecca put coffee on trial.

တကယ်တော့ ၁၅၁၁ ခုနှစ်မှာ မက္ကာက ဘာသာရေး တရားရုံးက ကော်ဖီကို ရုံးတင်စစ်ဆေးခဲ့တယ်။

Scholars finally deemed it permissible,

နောက်ဆုံးမှာ ပညာရှင်တွေက ခွင့်ပြု နိုင်တယ်လို့ ယူဆတာကြောင့်

so coffeehouses sprang up in Damascus, Istanbul, and beyond,

ကော်ဖီဆိုင်တွေ ဒမတ်စကတ်၊ အစ္စတန်ဘူနဲ့ ဒါထက်အလွန်မှာ မှိုလိုပေါက်လာပြီး

where clientele could sip coffee, smoke, and enjoy a variety of entertainment.

ဖောက်သည်တွေက ကော်ဖီ ငုံ၊ဆေးလိပ် သောက်ပြီး ဖျော်ဖြေမှုအမျိုးမျိုးကိုခံစားနိုင်ခဲ့တယ်။

By the late 1500s, people in Yemen were farming coffee

၁၅၀၀ ပြည့်လွန်နှောင်းပိုင်းမှာ ယီမင်က လူတွေဟာ ကော်ဖီကို စိုက်ပျိုးပြီး

and exporting it from the port of Al-Makha,

အယ်လ်-မက်ခါဆိပ်ကမ်းကနေ တင်ပို့နေကြတယ်၊

which became known in other parts of the world as Mocha.

ဒါက ကမ္ဘာ့အခြားဒေသတွေမှာ မိုခါလို့ လူသိများလာခဲ့တာပါ။

But coffee was eventually transported— or smuggled— into India,

ဒါပေမဲ့ နောက်ဆုံး ကော်ဖီကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဆီတင်ပို့ ဒါမှမဟုတ် မှောင်ခိုသွင်းခဲ့ပြီး

and soon took root in Java and beyond.

မကြာခင်မှာ ဂျားဗားနဲ့ ဒါထက်အလွန်မှာ အမြစ်တွယ်သွားခဲ့တယ်။

Meanwhile, the Ottoman Empire introduced the stimulating substance to Europe.

ဒီအတောအတွင်း အော့တိုမင် အင်ပါယာက ဒီလှုံ့ ဆော်တဲ့ အရာကို ဥရောပကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့တယ်။

Central London’s first coffeehouses opened in the 1650s.

လန်ဒန် အချက်အချာ ပထမဆုံး ကော်ဖီဆိုင်တွေကို ၁၆၅၀ လွန်နှစ်တွေမှာ ဖွင့်လှစ်ခဲ့တယ်။

By 1663 there were more than 80.

၁၆၆၃ ခုနှစ်အရောက်မှာ ဆိုင် ၈၀ ကျော်ရှိခဲ့တယ်။

And despite King Charles II’s attempt to ban them in 1675,

၁၆၇၅ ခုနှစ်မှာ ဘုရင် ချားလ်စ် ၂ က ပိတ်ပင်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့ပေမဲ့၊

coffeehouses kept simmering as social and intellectual hotbeds.

ကော်ဖီဆိုင်တွေဟာ လူမှုနဲ့ အသိဉာဏ်ဆိုင်ရာ စုရပ်တွေတွေအဖြစ် တနွေးနွေးဆက်ဖြစ်နေတယ်။

In 1679, for instance, patrons of Garraway’s coffeehouse

ဥပမာ၊ ၁၆၇၉ ခုနှစ်မှာ Garraway ကော်ဖီဆိုင်ရဲ့ ကမကထလုပ်သူက

had the pleasure of watching Robert Hooke, the scientist who coined the term “cell,”

လင်းရှူးကို အများရှေ့မှာ ခွဲစိတ်လေ့လာတဲ့ ”cell” စကားရပ်ကို ထွင်ခဲ့တဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်

publicly dissect a porpoise.

ရောဘတ် ဟော့က်ကို ကြည်ရင်း သဘောကျသွားတယ်။

In France, people began mixing coffee with milk and sugar.

ပြင်သစ်မှာ လူတွေက ကော်ဖီကို နို့နဲ့ သကြားတို့နဲ့ စတင်ရောစပ်လာကြတယ်။

And throughout the 1700s,

၁၇၀၀ ပြည့်လွန် တစ်လျှောက်လုံးမှာ

Paris’ coffeehouses hosted Enlightenment figures like Diderot and Voltaire,

ပါရီကော်ဖီဆိုင်တွေက တစ်နေ့ ကော်ဖီ ခွက် ၅၀ သောက်တယ်ဆိုတဲ့ ဒီဒီရော့နဲ့ ဗော်လ်တဲယားလို

who allegedly drank 50 cups of coffee a day.

အသိပညာထွန်းလင်းမှု ပုဂ္ဂိုလ်တွေကို လက်ခံကျင်းပပေးခဲ့တယ်။

Granted, these were likely small servings of comparatively weak coffee—

မှန်ပါတယ်၊ ယှဉ်ကြည့်ရင် အားပျော့တဲ့ ကော်ဖီတစ်ခွက်စာလေးတွေ ဖြစ်လောက်ပေမဲ့၊

but still, impressive.

စွဲမှတ်စရာဖြစ်နေတုန်းပါ။။

Meanwhile, European empires began profiting off coffee-growing,

ဒီအတောအတွင်းမှာ ဥရောပ အင်ပါယာတွေက အာရှ၊ လက်တင်အမေရိကနဲ့ ကာရစ်ဘီယံမှာ

establishing enslaved or exploited workforces

ကျွန်စနစ် တည်ထောင်ရင်း ဒါမှမဟုတ် လုပ်အား ခေါင်းပုံဖြတ်ရင်း

in Asia, Latin America, and the Caribbean.

ကော်ဖီ စိုက်ပျိုးတာကနေ စတင် အကျိုးအမြတ်ရရှိခဲ့ကြတယ်။

As cultivation boomed in Latin America, fueled by slavery,

ကျွန်စနစ်ကနေ အားဖြည့်တဲ့၊ လက်တင်အမေရိကမှာ စိုက်ပျိုးရေး တိုးတက်လာတာကြောင့်၊

growers displaced Indigenous populations

စိုက်ပျိုးရေးသမားတွေဟာ တိုင်းရင်းသားတွေကို ဖယ်ရှားပြီး

and burned forests to establish ever-expanding plantations.

အမြဲ ကျယ်ပြန့်နေတဲ့ စိုက်ခင်းတွေ တည်ထောင်ဖို့ သစ်တောတွေကို မီးရှို့ခဲ့တယ်။

By 1906, Brazil was exporting over 80% of the world’s coffee.

၁၉၀၆ ခုနှစ် အရောက်မှာ ဘရာဇီးဟာ ကမ္ဘာ့ ကော်ဖီရဲ့ ၈၀% ကျော်ကို တင်ပို့နေခဲ့တယ်။

That same year, the Milan World’s Fair showcased

ဒီနှစ်မှာပဲ မီလန် ကမ္ဘာ့ပွဲတော်က ပထမဆုံး စီးပွားဖြစ်

the first commercial espresso machine.

အက်စ်ပရက်ဆိုစက်ကို ပြသခဲ့တယ်။

And alongside the development of industrial roasting equipment

ပြီးတော့ စက်မှုဆိုင်ရာ ကျိုချက်ရေး ကိရိယာတွေ ဖွံ့ဖြိုးလာတာနဲ့အတူ၊

came various coffee brands.

ကော်ဖီတံဆိပ်အမျိုးမျိုး ရောက်ရှိလာတယ်။

By the mid-1950s, about 60% of US factories incorporated coffee breaks.

၁၉၅၀ လွန် အလယ်လောက်မှာ အမေရိကန် စက်ရုံ ၆၀% လောက်က ကော်ဖီနားချိန်တွေ ထည့်ခဲ့တယ်။

As African countries cut colonial ties, many ramped up coffee production.

ကိုလိုနီနှောင်ကြိုးပြတ်တဲ့ အာဖရိကနိုင်ငံ များစွာက ကော်ဖီထုတ်လုပ်မှု မြှင့်ခဲ့တယ်။

And coffee drinking also later made inroads in East Asia,

နောက်ပိုင်းမှာ ကော်ဖီ သောက်သုံးမှုက အရှေ့အာရှမှာ အထူးသဖြင့်

especially as canned, pre-prepared beverages.

ပြင်ဆင်ထားတဲ့ စည်သွတ် အဖျော်တွေအဖြစ် ဝင်ရောက်လာခဲ့တယ်။

In more recent decades,

မကြာသေးတဲ့ ဆယ်စုနှစ်တွေအတွင်း

specialty coffees with an emphasis on quality beans and brewing methods

အရည်အသွေးရှိ အစေ့တွေနဲ့ ကျိုနည်းတွေကို အလေးပေးတဲ့အထူးကော်ဖီတွေ လူကြိုက်များလာပြီး

grew popular and propelled farms in Central America and East Africa.

အလယ် အမေရိကနဲ့ အရှေ့ အာဖရိကက စိုက်ပျိုးရေးခြံတွေကို တွန်းအားပေးခဲ့တယ်။

Yet coffee workers worldwide continued to endure inhumane conditions

ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက ကော်ဖီလုပ်သားတွေဟာ လူမဆန်တဲ့ အခြေအနေတွေနဲ့

and insufficient compensation.

မလုံလောက်တဲ့ နစ်နာကြေးကို တောင့်ခံနေရဆဲပါ။

This motivated certification efforts

အနည်းဆုံး လုပ်အားခနဲ့ တည်မြဲတဲ့

for coffee production that met ethical standards,

စိုက်ပျိုးရေးအပါအဝင် ကျင့်ဝတ်စံတွေနဲ့ ကိုက်ညီတဲ့ ကော်ဖီ

including minimum wage and sustainable farming.

ထုတ်လုပ်မှုအတွက် အားထုတ်မှုတွေကို ထောက်ခံဖို့ ဒါက လှုံ့ဆော်ပေးခဲ့တယ်။

But issues still loom over the industry.

ဒါပေမဲ့ လုပ်ငန်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး ပြဿနာတွေ ပေါ်လာနေတုန်းပါ။

And because of climate change,

နောက်ပြီး ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုကြောင့်၊

the equatorial “Bean Belt” where coffee thrives

ကော်ဖီ ဖြစ်ထွန်းတဲ့ အီကွေတာ ” Bean Belt “ဟာ လာမယ့်

is projected to shrink in upcoming decades.

ဆယ်စုနှစ်တွေမှာ ကျုံ့သွားမယ်လို့ ခန့်မှန်းကြတယ်။

It’s unclear exactly what this might look like.

ဒါက ဘယ်ပုံစံမျိုးလဲဆိုတာက အတိအကျ မရှင်းလင်းဘူး။

But scientists are investigating possibilities

ဒါပေမဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကတော့ ကမ္ဘာ တစ်ဝန်း နေ့စဉ် အစဉ်အလာတွေရဲ့

like resilient coffee hybrids that might help weather the unpredictable future—

မြတ်နိုးစရာ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာတဲ့ ဒီအဖျော်ကို ကာကွယ်ဖို့၊ မခန့်မှန်းနိုင်တဲ့

all to protect the beverage that’s become a cherished part

အနာဂတ်ကို ကျော်လွှားဖို့ ကူညီလောက်တဲ့ ခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့ ကော်ဖီပေါင်းစပ်မှုတွေလို

of daily rituals worldwide.

ဖြစ်နိုင်ခြေတွေကို စူစမ်းနေကြပါတယ်။