What color is Tuesday? Exploring synesthesia - Richard E. Cytowic

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

Imagine a world

အနက်နဲ့ ပုံနှိပ်ထားတာတောင်

in which you see numbers and letters as colored

နံပါတ်တွေနဲ့ စာလုံးတွေကို အရောင်

even though they're printed in black,

အဖြစ်မြင်ရတဲ့၊ ဂီတ ဒါမှမဟုတ် အသံတွေက

in which music or voices trigger a swirl

ဝေ့လည်နေတဲ့ အရောင်ရှိတဲ့သဏ္ဌာန်တွေကို

of moving, colored shapes,

စပေးတဲ့၊ စကားလုံးတွေနဲ့ နာမည်တွေက

in which words and names fill your mouth

ပါးစပ်ကို ထူးခြားတဲ့အရသာတွေနဲ့ ပြည့်စေတဲ့

with unusual flavors.

ကမ္ဘာတစ်ခုကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။

Jail tastes like cold, hard bacon

Jail က အေးစက်၊ မာကျောတဲ့ ဝက်ပေါင်ခြောက်လို အရသာရပေမဲ့၊

while Derek tastes like earwax.

Derek က နားဖာချေးလို အရသာရနေတယ်။

လူဦးရေရဲ့ ၄% မှာ နှစ်ခု ဒါမှမဟုတ်

Welcome to synesthesia,

the neurological phenomenon

ဒါထက်ပိုတဲ့ အာရုံခံစားမှုတွေ တွဲဆက်နေတဲ့

that couples two or more senses in 4% of the population.

အာရုံကြောဖြစ်စဉ်၊ synesthesia ကနေ ကြိုဆိုပါတယ်။

A synesthete might not only hear my voice,

ဒီအာရုံခံစားမှုရှိသူတစ်ယောက်ဟာ အသံကို ကြားရုံမဟုတ်ဘဲ၊

but also see it,

ဒါကို မြင်နိုင်တယ်၊

taste it,

or feel it as a physical touch.

အရသာခံနိုင်တယ်၊

ဒါမှမဟုတ် ရုပ်ပိုင်းထိတွေ့မှု တစ်ခုလို ခံစားနိုင်တယ်။

Sharing the same root with anesthesia,

အာရုံခံစားမှုမဲ့တယ်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့

meaning no sensation,

anesthesia,နဲ့ ရင်းမြစ်တူတဲ့

synesthesia means joined sensation.

synesthesia ဟာ တွဲဆက်နေတဲ့ အာရုံခံစားမှုလို့ ဆိုလိုပါတယ်။

Having one type, such as colored hearing,

အရောင်ရှိတဲ့ အကြားအာရုံလို အမျိုးအစားတစ်ခုရှိတာက

gives you a 50% chance of having a second,

သင့်ကို ဒုတိယ၊ တတိယ၊ ဒါမဟုတ်

third,

စတုတ္ထအမျိုးအစားရှိဖို့

or fourth type.

အခွင့်အလမ်း ၅၀% ပေးတယ်။

ကျွန်တော်တို့ထဲက ၉၀ မှာ တစ်ယောက်ဟာ စာလုံးတွေ၊

One in 90 among us experience graphemes,

ကိန်းတွေနဲ့ ပုဒ်ဖြတ်၊ပုဒ်ရပ်တွေလို

the written elements of language,

graphemes

like letters,

numerals,

ဘာသာစကားရဲ့ အရေး

and punctuation marks,

အစိတ်အပိုင်းတွေကို

as saturated with color.

အရောင်နဲ့ပြည့်နေသလို ခံစားရတယ်။

Some even have gender or personality.

တချို့မှာ ကျား/မ ဒါမှမဟုတ် ပင်ကိုစရိုက်တောင် ရှိတယ်။

For Gail, 3 is athletic and sporty,

Gail အတွက်တော့၊ ၃ က ဖျတ်လတ်ပြီး အားကစားလိုက်စားတာ၊

9 is a vain, elitist girl.

၉ က မောက်မာတဲ့၊ အထက်တန်းစား မိန်းကလေး တစ်ယောက်ပါ။

By contrast, the sound units of language,

ဆန့်ကျင်အနေနဲ့ ဘာသာစကား အသံယူနစ်တွေ

or phonemes,

ဒါမှမဟုတ် သံရင်းတွေက

trigger synestetic tastes.

တွဲဆက်နေတဲ့ အရသာတွေကို အစပျိုးပေးတယ်။

For James, college tastes like sausage,

James,အတွက် ကောလိပ်က message နဲ့ အလားတူ

as does message and similar words

-age နဲ့ဆုံးတဲ့ စကားလုံးတွေလိုပဲ

with the -age ending.

sausage လို အရသာရတယ်။

Synesthesia is a trait, like having blue eyes,

synesthesia ဟာ ဘာမှ မှားယွင်းမနေတာကြောင့်

rather than a disorder

ရောဂါတစ်ခုဆိုတာထက်၊

မျက်လုံးပြာတွေရှိတာလို လက္ခဏာတစ်ခုပါ။

because there's nothing wrong.

In fact, all the extra hooks

တကယ်တော့ အပို ချိတ်ဆက်မှုအားလုံးက

endow synesthetes with superior memories.

ဒီအာရုံခံစားမှုရှိသူတွေကို သာလွန်တဲ့ မှတ်ဉာဏ်တွေနဲ့ ပြည့်စုံစေတာပါ။

For example, a girl runs into someone she met long ago.

မိန်းကလေးက အတော်ကြာက တွေ့ခဲ့တဲ့သူနဲ့ ဆုံတယ်။

သူ့မှာအစိမ်းရောင်အမည်ရှိတယ်။

"Let's see, she had a green name.

D တွေက အစိမ်းရောင်ပါ၊

D's are green:

Debra

Debra,

Darby,

Darby

Dorothy,

Denise.

Dorothy

Yes! Her name is Denise!"

Denise

ဟုတ်ပါတယ်၊ သူ့နာမည်က Denise ပဲ။”

Once established in childhood,

ကလေးဘဝမှာ အခြေခိုင်သွားတာနဲ့၊

pairings remain fixed for life.

တွဲဆက်နေတာတွေက တစ်သက်တာ စွဲကျန်နေတာပါ။

Synesthetes inherit a biological propensity

ဒီအာရုံခံစားမှုရှိသူတွေဟာ ဦးနှောက် နျူရွန်းတွေကို

for hyperconnecting brain neurons,

ဆက်သွယ်တာအတွက် ဇီဝဆိုင်ရာ အထုံတွေကို

but then must be exposed to cultural artifacts,

အမွေဆက်ခံပေမဲ့၊ ပြက္ခဒိန်၊ အစားအစာ အမည်နဲ့ အက္ခရာတွေလို

ယဉ်ကျေးမှု

such as calendars,

food names,

and alphabets.

အသုံးအဆောင်တွေနဲ့

ထိတွေ့ရမှာပါ။

The amazing thing is that a single nucleotide change

အံ့ဩစရာက လူတစ်ယောက်ရဲ့ DNA အစဉ်ထဲက

in the sequence of one's DNA alters perception.

single nucleotide က အသိအမြင်ကို ပြောင်းလဲစေတာပါ။

In this way, synesthesia provides a path

ဒီနည်းနဲ့ synesthesia က အဇ္ဈတ္တိက ကွဲလွဲမှုတွေကို

to understanding subjective differences,

နားလည်ဖို့ လမ်းကြောင်းတစ်ခု ပေးပြီး

how two people can see the same thing differently.

လူနှစ်ယောက်ဟာ တူညီတဲ့အရာကို ခြားနားစွာ မြင်နိုင်ပုံပါ။

Take Sean, who prefers blue tasting food,

နွားနို့၊ လိမ္မော်သီးနဲ့ ဒေါက်ခွလို အစာတွေကို အပြာရောင်

such as milk, oranges, and spinach.

အရသာရတာကို ပိုနှစ်သက်တဲ့ Sean ကို ကြည့်ပါ။

The gene heightens normally occurring connections

ဗီဇက ဦးနှောက်ရှေ့ပိုင်းက ရသာဧရိယာနဲ့ အနောက်ဖက်ပိုကျတဲ့

between the taste area in his frontal lobe

အရောင်ဧရိယာကြား ပုံမှန် ဖြစ်ပျက်နေတဲ့

and the color area further back.

ဆက်သွယ်မှုတွေကို အရှိန်မြှင့်ပေးတယ်။

But suppose in someone else

ဒါပေမဲ့ ဒီဗီဇက အာရုံခံစားမှု မရှိတဲ့

that the gene acted in non-sensory areas.

နေရာတွေမှာ လုပ်ဆောင်တဲ့

You would then have the ability to link

တခြားသူတစ်ယောက်ယောက်မှာ ဆိုပါစို့။

seemingly unrelated things,

ဒါဆို မတူတာထဲမှာ တူတာကို မြင်တဲ့၊

which is the definition of metaphor,

ဥပစာ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်ဖြစ်တဲ့

seeing the similar in the dissimilar.

ဆက်စပ်မှုရှိပုံမရတာတွေကို ချိတ်ဆက်နိုင်စွမ်းရှိမှာပါ။

Not surprisingly, synesthesia is more common

ဝတ္ထုရေးဆရာ Vladimir Nabokov ပန်းချီဆရာ David Hockney

in artists who excel at making metaphors,

တေးရေးဆရာ Billy Joel နဲ့ Lady Gaga တို့လို

like novelist Vladimir Nabokov,

ဥပစာတွေ ဖန်တီးရာမှာ ထူးချွန်တဲ့

painter David Hockney,

အနုပညာရှင်တွေမှာ

and composers Billy Joel

synesthesia ပိုအဖြစ်များတာက

and Lady Gaga.

အံ့ဩစရာမဟုတ်ပါ။

ဒါပေမဲ့ “sharp cheese” ဒါမှမဟုတ် “sweet person” လို

But why do the rest of us non-synesthetes

ဥပစာတွေကို ဒီအာရုံခံစားမှုမရှိတဲ့ ကျွန်တော်တို့တွေ

understand metaphors like "sharp cheese"

or "sweet person"?

ဘာကြောင့် နားလည်ကြတာလဲ။

It so happens that sight,

အမြင်၊ အသံ၊ လှုပ်ရှားမှုက

အခြားတစ်ယောက်ဆီ

sound,

and movement

already map to one another so closely,

နီးကပ်စွာ

ပုံစံချပြီးသားဖြစ်တော့

that even bad ventriloquists convince us

ဆိုးဝါးတဲ့ ဖန်တီး ဖျော်ဖြေသူတွေကတောင် ဒီငတုံးက

that the dummy is talking.

စကားပြောနေတယ်ဆိုတာကို လက်ခံယုံကြည်စေတယ်။

Movies, likewise, can convince us

အလားတူ ရုပ်ရှင်တွေက ပတ်ဝန်းကျင်က

that the sound is coming from the actors' mouths

အသံချဲ့စက်တွေထက် သရုပ်ဆောင်တွေရဲ့ပါးစပ်ကနေ

rather than surrounding speakers.

အသံထွက်လာတာ လက်ခံယုံကြည်စေနိုင်တယ်။

So, inwardly, we're all synesthetes,

ဒီတော့ အတွင်းပိုင်းအရ အားလုံးဟာ ဒီအာရုံခံစားမှုရှိသူတွေပါ၊

outwardly unaware of the perceptual couplings

အပြင်ပန်းအရတော့ တစ်ချိန်လုံး ဖြစ်ပျက်နေတဲ့

happening all the time.

အမြင်ပိုင်း တွဲဆက်နေတာတွေကို သတိမထားမိကြဘူး။

Cross-talk in the brain is the rule,

ဦးနှောက်ထဲက ထွေရာလေးပါး ပြောဆိုမှုက

not the exception.

ခြွင်းချက်မဟုတ်ဘဲ စည်းမျဉ်းပါ။

And that sounds like a sweet deal to me!

ဒါက ကျွန်တော့်အတွက် နာပျော်ဖွယ်ရာ အပေးအယူတစ်ခုလိုပါ။