What color is Tuesday? Exploring synesthesia - Richard E. Cytowic

Jaki kolor ma środa? Badanie świata synestezji - Richard E. Cytowic

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Tłumaczenie: Agata Kuska Korekta: Kinga Skorupska

Imagine a world

Wyobraź sobie świat,

in which you see numbers and letters as colored

w którym liczby i litery są kolorowe,

even though they're printed in black,

mimo że drukowane są na czarno,

in which music or voices trigger a swirl

w którym muzyka lub głos

of moving, colored shapes,

wywołuje ruchomy wir kolorowych kształtów,

in which words and names fill your mouth

w którym słowa i nazwy

with unusual flavors.

napełniają usta niezwykłymi smakami.

Jail tastes like cold, hard bacon

"Więzienie" smakuje jak zimny boczek,

while Derek tastes like earwax.

a imię "Derek" jak wosk z uszu.

Welcome to synesthesia,

Witaj w świecie synestezji,

the neurological phenomenon

neurologicznego zjawiska,

that couples two or more senses in 4% of the population.

które sprzęga 2 zmysły lub więcej u 4% populacji

A synesthete might not only hear my voice,

Synesteta nie tylko słyszy mój głos,

but also see it,

ale także go widzi,

taste it,

or feel it as a physical touch.

smakuje lub odczuwa jako dotyk.

smakuje lub odczuwa jako dotyk.

Sharing the same root with anesthesia,

Słowo "anestezja" ma ten sam rdzeń,

meaning no sensation,

i znaczy "bez zmysłów",

synesthesia means joined sensation.

"synestezja" to "połączone zmysły".

Having one type, such as colored hearing,

Posiadanie jednego typu, np. barwnego słyszenia,

gives you a 50% chance of having a second,

daje 50% szans na posiadanie typu drugiego,

third,

trzeciego lub czwartego,

or fourth type.

trzeciego lub czwartego,

One in 90 among us experience graphemes,

1 osoba na 90 widzi grafemy,

the written elements of language,

czyli pisane elementy języka,

like letters,

numerals,

takie jak litery, cyfry

takie jak litery, cyfry

and punctuation marks,

i znaki przestankowe,

as saturated with color.

jako nasycone kolorem.

Some even have gender or personality.

Mogą one nawet mieć płeć lub osobowość.

For Gail, 3 is athletic and sporty,

Dla Gail liczba 3 to umięśniony sportowiec

9 is a vain, elitist girl.

a 9 to próżna, bogata dziewczyna.

By contrast, the sound units of language,

A najmniejsze jednostki mowy,

or phonemes,

czyli fonemy,

trigger synestetic tastes.

wywołują wrażenia smakowe.

For James, college tastes like sausage,

Jamesowi słowo "college" smakuje jak kiełbasa,

as does message and similar words

tak samo jak inne słowa,

with the -age ending.

które mają tą samą końcówkę.

Synesthesia is a trait, like having blue eyes,

Synestezja to cecha, jak niebieskie oczy,

rather than a disorder

a nie zaburzenie.

because there's nothing wrong.

Z synestetami wszystko jest w porządku.

In fact, all the extra hooks

Te dodatkowe wrażenia sprawiają,

endow synesthetes with superior memories.

że sytestetycy mają świetną pamięć.

For example, a girl runs into someone she met long ago.

Ktoś spotyka dawno nie widzianą osobę.

"Let's see, she had a green name.

"Pomyślmy, miała zielone imię.

D's are green:

D są zielone:

Debra,

Darby,

Debra,

Darby,

Dorothy,

Denise.

Dorota,

Denise.

Yes! Her name is Denise!"

Tak! Nazywa się Denise!"

Once established in childhood,

Pary zmysłów połączone w dzieciństwie

pairings remain fixed for life.

zostają bez zmian przez całe życie.

Synesthetes inherit a biological propensity

Synesteci dziedziczą biologiczną skłonność

for hyperconnecting brain neurons,

do większej ilości połączeń między neuronami w mózgu,

but then must be exposed to cultural artifacts,

ale potem muszą stawić czoła takim kulturowym artefaktom

such as calendars,

food names,

jak kalendarze,

nazwy produktów żywnościowych

and alphabets.

i alfabety.

The amazing thing is that a single nucleotide change

Niesamowite, że zmiana jednego nukleotydu

in the sequence of one's DNA alters perception.

w sekwencji DNA zmienia postrzeganie świata.

In this way, synesthesia provides a path

Synestezja ułatwia zrozumienie

to understanding subjective differences,

subiektywnych różnic w postrzeganiu

how two people can see the same thing differently.

tej samej rzeczy przez dwie osoby.

Take Sean, who prefers blue tasting food,

Sean woli jedzenie o "smaku" niebieskim

such as milk, oranges, and spinach.

np. mleko, pomarańcze i szpinak.

The gene heightens normally occurring connections

Ten gen potęguje występujące połączenia

between the taste area in his frontal lobe

między ośrodkiem smaku w płacie czołowym

and the color area further back.

i ośrodkiem koloru bardziej z tyłu.

But suppose in someone else

Przypuśćmy, że u kogoś innego

that the gene acted in non-sensory areas.

ten gen działa w ośrodkach nie związanych ze zmysłami.

You would then have the ability to link

Miałby wtedy zdolność łączenia

seemingly unrelated things,

pozornie nie związanych rzeczy,

which is the definition of metaphor,

co jest definicją metafory,

seeing the similar in the dissimilar.

dostrzegania podobieństw w niepodobnym.

Not surprisingly, synesthesia is more common

Nic dziwnego, że często spotykamy synestezję

in artists who excel at making metaphors,

u artystów, którzy przodują w tworzeniu metafor,

like novelist Vladimir Nabokov,

jak powieściopisarz Vladimir Nabokov,

painter David Hockney,

malarz David Hockney

and composers Billy Joel

i kompozytorzy jak Billy Joel

and Lady Gaga.

i Lady Gaga.

But why do the rest of us non-synesthetes

Ale czemu reszta z nas, nie-synestetów,

understand metaphors like "sharp cheese"

rozumie metofory jak "ostry ser"

or "sweet person"?

czy "słodka osoba"?

It so happens that sight,

Tak się składa, że obraz,

sound,

and movement

already map to one another so closely,

dźwięk i ruch

dźwięk i ruch

są ze sobą tak blisko związane,

that even bad ventriloquists convince us

że nawet zły brzuchomówca umie przekonać,

that the dummy is talking.

że lalka mówi.

Movies, likewise, can convince us

Filmy też potrafią nas przekonać,

that the sound is coming from the actors' mouths

że dźwięk dochodzi z ust aktorów,

rather than surrounding speakers.

a nie z głośników.

So, inwardly, we're all synesthetes,

Wewnątrz wszyscy jesteśmy synestetami,

outwardly unaware of the perceptual couplings

nie zdającymi sobie sprawy z postrzegania połączeń,

happening all the time.

co dzieje się cały czas.

Cross-talk in the brain is the rule,

Przenikanie się informacji w mózgu

not the exception.

to zasada, a nie wyjątek.

And that sounds like a sweet deal to me!

Jak dla mnie, to super!