The race to decode a mysterious language - Susan Lupack

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

In the early 1900s on the island of Crete,

၁၉၀၀ နှစ်ဦးပိုင်းက Crete ကျွန်းပေါ်မှာ

British archaeologist Sir Arthur Evans uncovered nearly 3,000 tablets

ဗြိတိသျှ ရှေးဟောင်းသုတေသီ Sir Arthur Evans ဟာ ထူးဆန်းတဲ့ သင်္ကေတတွေနဲ့ ရေးထိုးထားတဲ့

inscribed with strange symbols.

ကမ္ပည်းချပ် ၃၀၀၀ နီးပါးကို တူးဖော် တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

He thought these symbols represented the language spoken

ဒီသင်္ကေတတွေဟာ ဥရောပရဲ့ ရှေးအကျဆုံး ယဉ်ကျေးမှုက ပြောတဲ့

by Europe’s oldest civilization.

ဘာသာစကားကို ကိုယ်စားပြုတယ်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။

Their meaning would elude scholars for 50 years.

၎င်းတို့ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်ဟာ ပညာရှင်တွေအတွက် နှစ် ၅၀ ကြာ လိုက်လေဝေးလေဖြစ်ခဲ့တယ်။

Evans discovered these tablets amid the colorful frescoes

Evans ဟာ ဒီကမ္ပည်းချပ်တွေကို Knossos နန်းတော်ရဲ့ ရောင်စုံ

and maze-like hallways of the palace of Knossos.

နံရံဆေးရေးပန်းချီတွေနဲ့ ဝင်္ကပါလို စင်္ကြံတွေကြားမှာ တူးဖေါ်တွေ့ရှိခဲ့တာပါ။

He called the civilization Minoan—

ဒဏ္ဍာရီလာ Cretan အုပ်ချုပ်သူ

after the mythical Cretan ruler, King Minos.

King Minos ကို အစွဲပြုပြီး Minoan ယဉ်ကျေးမှုလို့ သူခေါ်ခဲ့တယ်။

He thought the script, dubbed Linear B, represented the Minoan language,

သူက Minoan ဘာသာစကားကို ကိုယ်စားပြုတဲ့ Linear B ဆိုတဲ့ အက္ခရာတွေလို့ ထင်ခဲ့ပြီး

and scholars all over the world came up with their own theories.

ကမ္ဘာတစ်လွှားက ပညာရှင်တွေကတော့ သူတို့ကိုယ်ပိုင် အယူအဆတွေ ရလာခဲ့တယ်။

Was it the lost language of the Etruscans?

ဒါဟာ Etruscans တွေရဲ့ ပျောက်ဆုံးသွားတဲ့ ဘာသာစကားလား။

Or perhaps it represented an early form of Basque?

ဒါမှမဟုတ် Basque ရဲ့ ရှေးဦး ပုံစံတစ်ခု ကို ကိုယ်စားပြုတာလား။

The mystery intensified because Evans guarded the tablets closely––

ဒီပဟေဠိ အရှိန်မြင့်လာတာက Evans ဟာ ကမ္ပည်းချပ်တွေကို အနီးကပ်ထိန်းသိမ်းခဲ့ပြီး

only 200 of the inscriptions were published during his lifetime––

သူအသက်ရှိစဉ်အတွင်းမှာ ကမ္ပည်း ၂၀၀ ကိုသာ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့ပေမဲ့

but he couldn’t decipher the script.

အက္ခရာတွေကို အနက်မဖော်နိုင်ခဲ့လို့ပါ။

However, he did make two accurate observations:

ဒါပေမဲ့ တိကျတဲ့ လေ့လာချက် နှစ်ခု သူလုပ်ခဲ့တာတော့ သေချာတယ်။

the tablets were administrative records, and the script was a syllabary,

ကမ္ပည်းချပ်တွေဟာ အုပ်ချုပ်ရေး မှတ်တမ်း တွေနဲ့ အက္ခရာက ဝဏ္ဏတွဲတစ်ခုဖြစ်ခဲ့တာပါ။

where each symbol represented both a consonant and a vowel,

အဲဒီမှာ သင်္ကေတတစ်ခုစီဟာ သရတစ်လုံးနဲ့ ဗျည်းတစ်လုံးကိုပါ ကိုယ်စားပြုတယ်။

mixed with characters that each represented a whole word.

တစ်လုံးစီဟာ စကားလုံးတစ်ခုလုံးကို ကိုယ်စားပြုတဲ့ အက္ခရာတွေနဲ့ ရောထားတာပါ။

Evans worked on Linear B for three decades before a scholar from Brooklyn, New York,

Evans ဟာ Linear B ကို ဆက်လုပ်ခဲ့တယ်။ အရင် ဆယ်စုနှစ် သုံးစုက Brooklyn, New York မှ

named Alice Kober set out to solve the mystery.

ပညာရှင် Alice Kober က ဒီပဟေဠိကို စတင် အဖြေရှာခဲ့တာပါ။

Kober was a professor of Classics at Brooklyn College

Kober ဟာ ဒီရာထူးကို အမျိုးသမီး အနည်ငယ်သာ ရခဲ့စဉ်က

when few women held such positions.

Brooklyn ကောလိပ်မှာပါမောက္ခဖြစ်ခဲ့တယ်။

To help in her quest, she taught herself many languages––

စူးစမ်းမှုမှာ အထောက်အကူဖြစ်ဖို့ ဘာသာစကားများစွာကို ကိုယ်တိုင်သင်ယူတယ်။

knowledge she knew she would need to decipher Linear B.

Linear B ကို အဓိပ္ပာယ်ဖော်ဖို့ သူလိုအပ်မယ့် သူသိတဲ့ အသိပညာပါ။

For the next two decades, she analyzed the symbols.

နောက် ဆယ်စုနှစ်စုကြာ သူဟာ သင်္ကေတတွေကို သရုပ်ခွဲ့ကြည့်ခဲ့တယ်။

Working from the few available inscriptions,

အနည်းငယ် ရရှိနိုင်တဲ့ ကမ္ပည်းစာတွေကန​ေ လုပ်ကိုင်ရင်း

she recorded how often each symbol appeared.

သင်္ကေတတစ်ခုစီဟာ မကြာခဏ ဘယ်ပုံပေါ်တယ်ဆိုတာမှတ်တမ်းတင်ခဲ့တယ်။

Then she recorded how frequently each symbol appeared next to another.

ဒီနောက် သင်္ကေတတစ်ခုစီဟာ မကြာခဏ ကပ်ပ​ြီး ပေါ်ပုံကို ပြန်မှတ်တမ်းတင်တယ်။

She stored her findings on scrap paper in cigarette cartons

တွေ့ရှိချက်တွေကို စီးကရက် ကတ်ထူဘူးတွေထဲက စာရွက်အပိုင်းမှာ သိမ်းထားတယ်။

because writing supplies were scarce during the Second World War.

အကြောင်းက ရေးစရာ ပစ္စည်းတွေက ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်းမှာ ရှားပါးခဲ့တာကြောင့်ပါ။

By analyzing these frequencies,

ဒီကြိမ်နှုန်းတွေကို သရုပ်ခွဲခြင်းက

she discovered that Linear B relied on word endings

၎င်းရဲ့ဝါကျတွေကို သဒ္ဒါပေးဖို့ စကားလုံး အဆုံးသတ်တွေမှာ

to give its sentences grammar.

အမှီပြုနေတဲ့ Linear B ကိုတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

From this she began to build a chart of the relations between the signs,

ဒါကနေ အမှတ်အသားတွေကြားက ဆက်စပ်မှုတွေရဲ့ ဇယားတစ်ခုကို စတင်တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

coming closer than anyone before to deciphering Linear B.

Linear B ကို အရင် က အဓိပ္ပာယ်ဖော်တဲ့ သူတိုင်းထက် ပိုနီးစပ်လာနေတာပါ။

But she died, probably of cancer, in 1950 at the age of 43.

ဒါပေမဲ့ ၁၉၅၀ အသက် ၄၃ နှစ်မှာဆုံးသွားတယ်၊ ဖြစ်လောက်တာက ကင်ဆာကြောင့်ပါ။

While Kober was analyzing the Knossos tablets,

Kober ဟာ Knossos ကမ္ပည်းချပ်တွေကို သရုပ်ခွဲနေစဉ်မှာ

an architect named Michael Ventris was also working to crack Linear B.

Michael Ventris အမည်ရှိတဲ့ ဗိသုကာတစ်ဦး ကလည်း Linear B ကို အဖြေထုတ်ဖို့ လုပ်နေတယ်။

He had become obsessed with Linear B as a schoolboy after hearing Evans speak.

သူဟာ Evans ပြောတာ ကြားပြီးနောက် ကျောင်းသား တစ်ဦးအနေနဲ့ Linear B ကို စွဲလမ်းလာခဲ့တာပါ။

He even worked on deciphering the script while serving in World War II.

ဒုတိယ ကမ္ဘာအတွင်း အမှုထမ်းနေစဉ် အက္ခရာ တွေကို အဓိပ္ပာယ်ဖော်ဖို့တောင်လုပ်ခဲ့တယ်။

After the war, Ventris built on Kober’s grid

စစ်ပွဲပြီးတော့ Ventris ဟာ Kober ရဲ့ ဇယားကွက်ကို တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

using a newly published cache of Linear B inscriptions

Greece ပြည်မပေါ်က Pylos လို့ခေါ်တဲ့ မတူတဲ့ ရှေးဟောင်းသုတေသန နယ်မြေမှ

excavated from a different archeological site called Pylos, on mainland Greece.

တူးဖော်ရရှိတဲ့ အသစ်ပုံနှိပ်ထားတဲ့ Linear B ကမ္ပည်းစာတွေရဲ့ အသိုက်ကိုအသုံးပြုရင်းပါ။

His real breakthrough came when he compared the tablets from Pylos

တကယ့် ထိုးဖောက်ကျော်လွှားမှုက Pylos က ကမ္ပည်းချပ်တွေကို Knossos မှ

with those from Knossos

အချပ်တွေနဲ့ယှဉ်တဲ့အခါ ရောက်လာပြီး

and saw that certain words appeared on tablets from one site but not the other.

ကမ္ပည်းချပ်တချို့မှာ ပေါ်နေတဲ့ စကားလုံး တချို့ဟာ နယ်မြေတစ်ခုတည်းဆိုတာ တွေ့ခဲ့တယ်။

He wondered if those words represented the names of places

ဒီစကာလုံးတွေဟာ တည်နေရာတစ်ခုစီအတွက် တိကျတဲ့ နေရာတွေရဲ့ အမည်တွေကို

specific to each location.

ကိုယ်စားပြုလားဆိုတာ သူတွေးမိတယ်။

He knew that over centuries, place names tend to remain constant,

ရာစုနှစ်တွေအကြာမှာ နေရာအမည်တွေဟာ တသမတ်တည်း ကျန်နေတတ်တာကို သူသိခဲ့ပြီး

and decided to compare Linear B

Linear B ကို Cyprus ကျွန်းမှ

to an ancient syllabary from the island of Cyprus.

ရှေးဟောင်းဝဏ္ဏတွဲတစ်ခုနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

The Cypriot script was used hundreds of years after Linear B,

Cypriot အက္ခရာကို Linear B နောက်ပိုင်း နှစ်ရာချီအကြာမှာ သုံးခဲ့ပေမဲ့

but some of the symbols were similar—

တချို့သင်္ကေတတွေဟာ တူညီခဲ့ကြတော့

he wondered if the sounds would be similar, too.

အသံတွေလည်း တူညီကြလိမ့်မယ်လို့ သူတွေးမိခဲ့တယ်။

When Ventris plugged some of the sounds of the Cypriot syllabary

Ventris က Cypriot ဝဏ္ဏတွဲရဲ့ အသံတချို့ကို Linear B ကမ္ပည်းစာတွေထဲ

into the Linear B inscriptions,

ထည့်လိုက်တဲ့အခါ

he came up with the word Knossos,

စကားလုံး Knossos ရလာခဲ့တယ်။

the name of the city where Evans had discovered his tablets.

Evans ကမ္ပည်းချပ်တွေကို ရှာဖွေတွေ့ ရှိခဲ့တဲ့ မြို့ရဲ့ အမည်ပါ။

In a domino effect, Ventris unraveled Linear B,

ဆင့်ကဲဖြစ်ပွားခြင်းတစ်ခုမှာ Linear B ဟာ Minoan မဟုတ်ဘဲ

with each word revealing more clearly that the language of Linear B

Greek ဖြစ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ ပိုရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြတဲ့ စကားလုံးတိုင်းနဲ့အတူ

was not Minoan, but Greek.

Ventris က Linear B ကို ဖြေပြခဲ့တယ်။

Ventris died in a car crash four years later, at the age of 34.

Ventris ဟာ နောက်လေးနှစ်အကြာ အသက် ၃၄ နှစ်မှာ ယာဉ်တိုက်မှုမှာ သေဆုံးခဲ့တယ်။

But his discovery rewrote a chapter of history.

ဒါပေမဲ့ သူ့ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုက သမိုင်းရဲ့ အခန်းတစ်ခန်းကို ပြန်ရေးခဲ့တယ်။

Evans had insisted that the Minoans conquered the mainland Greeks,

Minoans ဟာ Greeks ပြည်မကို အောင်နိုင်ပြီး ဒါက Linear B ရဲ့ နမူနာတွေကို

and that was why examples of Linear B were found on the mainland.

ပြည်မမှာ တွေ့ရှိခဲ့တဲ့ အကြောင်းဖြစ်တယ်လို့ Evans က အခိုင်အမာ ဆိုခဲ့တယ်။

But the discovery that Linear B represented Greek, and not Minoan,

ဒါပေမဲ့ Linear B ဟာ Minoan မဟုတ်ဘဲ Greek ကို ကိုယ်စားပြုတာကို တွေ့ရှိမှုက

showed that the opposite had happened:

ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်ကို ပြတယ်။

mainland Greeks invaded Crete and adopted the Minoan script for their own language.

Greeks က Crete ကို ကျူးကျော်ကာ ကိုယ်ပိုင် ဘာသာစကားအတွက် Minoan အက္ခရာကို မွေးစားတာပါ

But the story isn’t over yet.

ဒါပေမဲ့ ဇာတ်လမ်းက မပြီးသေးဘူး။

The actual language of the Minoans,

Linear A လို့ခေါ်တဲ့ အခြားအက္ခရာကနေ

represented by another script called Linear A,

ကိုယ်စားပြုတဲ့ Minoans ရဲ့ ဘာသာစကားအစစ်ကို

has yet to be deciphered.

အဓိပ္ပာယ်ဖော်ဖို့ ရှိသေးတယ်။

It remains a mystery— at least for now.

ဒါက အနည်းဆုံး လောလောဆယ်မှာ ပဟေဠိအဖြစ် ကျန်နေဆဲပါ။