How do we study the stars? - Yuan-Sen Ting

Translator: Paing Thu Soe Reviewer: Sanntint Tint

The city sky is, frankly, rather boring.

အမှန်အတိုင်းပြောရရင် မြို့ပြရဲ့ ကောင်းကင်ယံကြီးကပျင်းဖို့ကောင်းပါတယ်။

If you look up at the patches of murk between buildings,

အဆောက်အအုံတွေကြားထဲက အပေါက်လေးတွေထဲကနေကြည့်မယ်ဆိုရင်

you might be able to pick out The Big Dipper,

ကျွန်တော်တို့တွေ ခုနစ်စဉ်ကြယ် ဒါမှမဟုတ် အိုရိုင်ယွန်ဘတ်ကြယ်စုကို တွေ့ရနိုင်ပါတယ်။

or perhaps, Orion's Belt.

But hold on.

ခဏနေပါဦး။ လက်မကို ထောင်ထားလိုက်ပြီး အပေါက်တွေကြားထဲကို

Look at that murky patch again and hold our your thumb.

တစ်ချက်လောက်ပြန်ကြည့်ကြည့်လိုက်ပါဦး။

How many stars do you think are behind it?

ကြယ်တွေဘယ်လောက်လောက် လက်မနောက်မှာရှိမယ်လို့ထင်လဲ။

တစ်ဆယ်၊နှစ်ဆယ်လား ထပ်ခန့်မှန်းကြည့်ပါဦး။

Ten, twenty? Guess again.

If you looked at that thumbnail-sized patch of sky

ဟာဘယ်အာကာသကြည့်မှန်ပြောင်းနဲ့ လက်မ အရွယ်လောက်ရှိတဲ့ကောင်းကင်ကိုကြည့်မယ်ဆိုရင်

with the Hubble Space Telescope,

instead of points of light, you'd see smudges.

အလင်းရောင်တွေအစား အစက်လေးတွေကိုပဲ တွေ့ရမှာဖြစ်တယ်။

အဲဒါတွေက ကြယ်တွေမဟုတ်ပါဘူး။

These aren't stars.

They're galaxies, just like our Milky Way.

ကျွန်တော်တို့နဂါးငွေ့တန်းကြယ်စင်စုလိုမျိုး ကြယ်စင်စုတွေပဲဖြစ်တယ်။

Cities of billions of stars,

ကြယ်သန်းပေါင်းများစွာရဲ့ မြို့ဖြစ်ပြီး

and more than 1,000 of them are hidden behind your thumb.

ထောင်ပေါင်းများစွာကလည်းခင်ဗျားရဲ့ လက်မအနောက်ဘက်လေးတင်မှာပြဖြစ်တယ်။

စကြာဝဠာကြီးဟာ ကျွန်တော်တို့ မြို့ပြကနေ မြင်နိုင်တာထက် ပိုကြီးပြီးတော့

The universe is bigger than you can see from the city,

and even bigger than the starry sky you can see from the countryside.

ကျေးလက်က မြင်ရတဲ့ ကြယ်တွေနဲ့ပြည့်နေတဲ့ ကောင်းကင်ထက်တောင် ပိုကျယ်ပါတယ်။

This is the universe as astrophysicists see it,

ဒါကြီးဟာ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တွေ မြင်တဲ့ စကြာဝဠာကြီးဖြစ်ပြီး

with more stars than all the grains of sand on Earth.

ကမ္ဘာပေါ်မှာရှိတဲ့ သဲတွေထက်တောင်ပိုများတဲ့ ကြယ်တွေပါပါတယ်။

ညဘက်ကောင်းကင်ယံကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ခင်ဗျားတို့ဟာ လူ့သမိုင်းရဲ့

By staring up at the stars at night,

you've taken part in the oldest science in human history.

ရှေးအကျဆုံး သိပ္ပံပညာရဲ့ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုအနေနဲ့ ပါဝင်နေတာပဲဖြစ်တယ်။

The study of the heavens is older than

ကောင်းကင်ယံကို လေ့လာတာဟာ ဆက်သွယ်ရေးတွေ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတွေနဲ့

navigation, agriculture, perhaps even language itself.

ဘာသာစကားတွေကိုယ်တိုင်ထက်တောင် အသက်ကြီးချင် ကြီးနေနိုင်ပါတယ်။

Yet unlike other sciences, astronomy is purely observational.

တခြားသိပ္ပံပညာတွေနဲ့ မတူတာက နက္ခတ္တဗေဒဟာ လေ့လာလို့ပဲရတဲ့ ဘာသာရပ်ဖြစ်တယ်။

We cannot control the parameters of our experiments from lab benches.

ဓာတ်ခွဲခန်းထဲကနေပြီးတော့ကျွန်တော်တို့တွေဟာ စမ်းသပ်မှုတွေကိုထိန်းချုပ်လို့မရနိုင်ပါဘူး

Our best technology can send man to the moon,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့အကောင်းဆုံးနည်းပညာတွေနဲ့ လူသားတွေကို လပေါ်ကိုသာမက

and probes to the edge of the solar system.

နေအဖွဲ့အစည်း အစွန်ဖျားထိတောင်မှ ပို့နိုင်နေပါပြီ။

ဒါပေမဲ့လည်း ဒီအကွာအဝေးဟာ ကြယ်တွေကြားက ဟင်းလင်းပြင်တွေထက်စာရင်တော့

But these distances are vanishingly small

compared to the yawning gulfs between stars.

တော်တော်ကြီးကို သေးသေးပါတယ်။

အဲ့တော့ ကျွန်တော်တို့ဟာ ကြယ်စုတွေအကြောင်းကို ဘယ်လိုမျိုးသိကြတာလဲ။

So how can we know so much about other galaxies,

what they're made of, how many there are, or that they're even there at all?

သူတို့တွေကကော ဘာတွေနဲ့လုပ်ထားပြီး ဘယ်လောက်တောင်ရှိတာလဲ

သူတို့က အဲဒီမှာကော တကယ်ပဲရှိရဲ့လား။

Well, we can start with the first thing we see when we look up at night: the stars.

ကျွန်တော်တို့ ကောင်ကင်ကို ကြည့်လိုက်တိုင်း ပထမဆုံးမြင်ရတဲ့ ကြယ်တွေနဲ့ စလိုက်ရအောင်

What we are trying to learn is their properties.

ကျွန်တော်တို့ လေ့လာဖို့ကြိုးစားနေတဲ့ အရာက သူတို့ရဲ့ ဂုဏ်သတ္တိတွေပဲဖြစ်တယ်။

What are they made of? How hot are they? How massive? How old?

သူတို့က ဘာတွေနဲ့ပြုလုပ်ထားတာလဲ ဘယ်လောက်ပူလဲ၊ ဘယ်လောက်ကြီးပြီး

သက်တမ်းဘယ်လောက်ရှိသလဲ နဲ့ ကမ္ဘာနဲ့ကော ဘယ်လောက်ဝေးသလဲ။

How far are they from Earth?

And believe it or not,

ယုံချင်ယုံ မယုံချင်နေ

ကျွန်တော်တို့တွေဟာ အဲဒါတွေကို ကောင်းကင်က အလင်းရောင်ကနေပဲ လေ့လာတာဖြစ်တယ်။

we can learn all of these things simply from the light shining in the sky.

ကြယ်တွေဆီကလာတဲ့သတင်းကို ကျွန်တော်တို့တွေဟာ အလင်းကနေ သက်တံအဖြစ်ကို ပြောင်းပြီးတော့

We can decipher one kind of stellar message by turning starlight into rainbows.

ပုံဖော်နိုင်ပါတယ်။

ကမ္ဘာပေါ်မှာ သက်တံကို ကြည့်လိုက်ရင်

When you look at a rainbow on Earth,

you're really looking at light from our Sun

ခင်ဗျားဟာ တကယ်တော့ နေကလာပြီး လေထုထဲက ရေစက်တွေကနေ ဖြာထွက်လာပြီး

being scattered through water droplets in the atmosphere

မတူညီတဲ့ လှိုင်းအလျားကနေဖြစ်လာတဲ့ အလင်းရောင်ကို ကြည့်နေတာပဲဖြစ်တယ်။

into all the different wavelengths that make it up.

ကျွန်တော်တို့တွေဟာ ကြယ်တွေကလာတဲ့ အလင်းရောင်ကနေလေ့လာပါတယ်။

And we study the light from other stars,

we can create rainbows on demand using not water droplets,

ကျွန်တော်တွေဟာ ရေစက်တွေကို မသုံးဘဲ တခြား အလင်းပြန့်ကားစေတဲ့ပစ္စည်းတွေကိုသုံးပြီး

but other specific instruments that disperse light.

သက်တံတွေကိုဖန်တီးပါတယ်။

When we look at the scattered light from our sun,

ကျွန်တော်တို့တွေ နေကနေ ဖြာထွက်လာတဲ့ အလင်းကို ကြည့်ရင်

သက်တံထဲမှာ ထူးဆန်းတဲ့ အမဲရောင်အကြောင်းလေးတွေကို တွေ့ရမှာပါ။

we see something strange: dark lines in our rainbow.

These lines are the characteristic fingerprints of atoms.

ဒီအကြောင်းတွေဟာ အက်တမ်တွေရဲ့ ဝိသေသလက္ခဏာတွေပဲဖြစ်တယ်။

နေအဖွဲ့အစည်းထဲမှာရှိတဲ့ အက်တမ်မျိုးစား တစ်ခုချင်းဆီဟာ တိကျတဲ့လှိုင်းအလျားမှာ

Each type of atom in the solar atmosphere soaks up light at specific wavelengths,

အလင်းကိုစုပ်ယူပြီး အက်တမ်ပါဝင်မှုပေါ်မူတည် ပြီး စုပ်ယူမှုပမာဏက ကွဲပြားမှာဖြစ်တယ်။

and the amount of absorption depends on how many of these atoms there are.

So by observing how much light is missing at these characteristic wavelengths,

ဒီလှိုင်းအလျားတွေမှာ အလင်းဘယ်လောက် ပျောက်နေတယ်ဆိုတာကို လေ့လာကြည့်ခြင်းဖြင့်

we can tell not only what elements are in the Sun's atmosphere,

နေမှာ ဘယ်ဒြပ်စင်တွေပါဝင်တယ်ဆိုသာတာမက၊ ဘယ် လောက်ပါဝင်တယ်ဆိုတာပါ ပြောနိုင်မှာဖြစ်တယ်။

but even their concentrations.

And the same idea can be applied to study other stars.

တခြားကြယ်တွေကို တိုင်းတာတဲ့အခါမှာလည်း ဒီနည်းလမ်းကို သုံးကြပါတယ်။

Make a spectral rainbow, see what's missing,

သက်တံတစ်ခုကို ဖန်တီးမယ်၊ ဘာပျောက်နေလဲဆိုတာ ကြည့်ပြီး ဘယ်ဒြပ်စင်ပါလဲဆိုတာ အဖြေရှာမယ်။

and figure out which elements are present.

Bingo. Now you know what stars are made of.

အခုတော့ ကြယ်တွေကို ဘာတွေလုပ်ထားသလဲ ဆိုတာ သိပြီပေါ့။

ကျွန်တော်တို့ မျက်လုံးတွေနဲ့မြင်နိုင်တဲ့ လှိုင်းအလျားတွေနဲ့ပဲ သိနိုင်တာမဟုတ်ပါဘူး။

But we aren't restricted to just the wavelengths that our eyes perceive.

Consider radio waves.

ရေဒီယိုလှိုင်းတွေကို ကြည့်ကြည့်လိုက်

သူတို့တွေက ကျွန်တော်တို့ ကားကို ဘေဘုတ်မှာ ထိပ်ဆုံး၁၀၀ထိတောင်ရောက်စေယုံသာမက

Yes, they can bring the Billboard Top 100 to your car,

but they can also travel almost unimpeded through space.

သူတို့တွေက အာကာသထဲမှာ အတားအဆီးမရှိ သွားလာနိုင်ပါတယ်။

Because they've come so far,

အခုထိတော့ ရေဒီယိုလှိုင်းတွေ မဟာပေါက်ကွဲမှုအပြီး နှစ်နည်းငယ်အတွင်းက

radio waves can tell us the very early history of the universe,

from just a few thousand years after The Big Bang.

စကြာဝဠာရဲ့ သမိုင်းကို ပြောပြပေးနိုင်ပါတယ်။

We can also study the infrared light, emitted by colder objects,

အာကာထဲက ဓာတ်ငွေ့နဲ့ တိမ်စုတွေနဲ့ အဲဒီတိမ် တွေကနေဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ပူတဲ့ကြယ်တွေဆီကလာတဲ့

like the gas and dust clouds in space,

ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်တွေလိုမျိုး အေးတဲ့အရာ ဝတ္ထုတွေဆီက ထုတ်လွှတ်လိုက်တဲ့

and the ultraviolet light from the hot stars recently born from those clouds.

အနီအောက်ရောင်ခြည်တွေကိုလည်း ကျွန်တော်တို့ လေ့လာနိုင်ပါတယ်။

မတူညီတဲ့လှိုင်းအလျားတွေကိုလေ့လာတာက အရာဝတ္ထုတစ်ခုဆီရဲ့ ပုံတွေကိုပေးယုံသာမက

Studying different wavelengths not only gives us

a more complete picture of any single object

but also different views of the universe.

စကြာဝဠာကြီးရဲ့ မတူညီတဲ့ အမြင်တွေကိုပါပေးပါတယ်။

For this reason, astrophysicists use several different kinds of telescopes

ဒါကြောင့်ပဲ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တွေဟာအနီအောက် ရောင်ခြည်ကစလို့ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်နဲx-rayထိ

covering the spectrum from the infrared to the ultraviolet to the X-ray,

စလောင်းရေဒီယိုအကြီးကြီးကနေ ငွေရောင်မှန် ကြီးကြီးကတဆင့် ဂြိုလ်သုတွေလိုမျိုး

from giant radio dishes to giant silver mirrors to space satellites,

ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်နိုင်တဲ့ မတူညီတဲ့ အာကာသမှန်ပြောင်းမျိုးစုံကိုသုံးနေပြီးတော့

ကမ္ဘာ့လေထုကနေ မမြင်ရအောင်ပိတ်ထားတဲ့ အလင်းရောင်တွေကို ရှာဖွေကြပါတယ်။

detecting light that would be otherwise blocked by the Earth's atmosphere.

နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တွေဟာ စကြာဝဠာထဲက ကြယ်စုသန်းပေါင်းများစွာထဲမှာရှိတဲ့

Astrophysicists don't just see

the billions of stars among the billions of galaxies in the universe.

ကြယ်သန်းပေါင်းများစွာကိုပဲ မြင်တာမဟုတ်ပါဘူး။

They hear, feel and sense them through many channels,

လှိုင်းတွေကတဆင့် သူတို့တွေဟာ ကြားနိုင်၊ ခံစားနိုင်၊ အာယုံခံနိုင်ပြီး

each revealing a different story.

တစ်ခုချင်းဆီကလည်း မတူညီတဲ့ဖြစ်စဉ်တွေကို ပြောပြနေပါတယ်။

But it all begins with light, the kind we can see and the kind we can't.

ဒါပေမဲ့လည်း အရာအားလုံးဟာ ကျွန်တော်တို့ မြင်နိုင်တာကော မမြင်နိုင်တဲ့ အလင်းကနေပြီး

စတင်ခဲ့တာပဲဖြစ်တယ်။

Want to know the secrets of the Universe?

စကြာဝဠာကြီးရဲ့ လျှို့ဝှက်ချက်တွေကို သိချင်ပါသလား။

Just follow the light.

အလင်းရောင်အနောက်ကိုသာ လိုက်သွားလိုက်ပါ။