How do we study the stars? - Yuan-Sen Ting

Yıldızları nasıl inceleriz? - Yuan-Sen Ting

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

The city sky is, frankly, rather boring.

Açıkçası, şehir gökyüzü oldukça sıkıcı.

If you look up at the patches of murk between buildings,

Binalar arasından yukarıya, kasvetli parçalara bakarsanız,

you might be able to pick out The Big Dipper,

Büyük Ayı görebilirsiniz

or perhaps, Orion's Belt.

ya da belki Orion takım yıldızını.

But hold on.

Fakat durun.

Look at that murky patch again and hold our your thumb.

Kasvetli parçaya tekrar bakın ve baş parmağınızı kaldırın.

How many stars do you think are behind it?

Sizce parmağınızın arkasında kaç tane yıldız vardır?

Ten, twenty? Guess again.

On, on iki mi? Tekrar düşünün.

If you looked at that thumbnail-sized patch of sky

Eğer baş parmağınız büyüklüğündeki gökyüzü parçasına

with the Hubble Space Telescope,

Hubble Uzay Teleskobu'yla baksaydınız,

instead of points of light, you'd see smudges.

ışık noktaları yerine karaltılar görürdünüz.

These aren't stars.

Onlar yıldız değildirler.

They're galaxies, just like our Milky Way.

Onlar, Samanyolu gibi, galaksiler.

Cities of billions of stars,

Milyarlarca yıldız şehirleri ve

and more than 1,000 of them are hidden behind your thumb.

1000'den fazla yıldız baş parmağınızın ardında gizli.

The universe is bigger than you can see from the city,

Evren, şehirden görebildiğinizden daha büyüktür,

and even bigger than the starry sky you can see from the countryside.

hatta kırsal bölgeden görebildiğiniz yıldızlı gökyüzünden de daha büyüktür.

This is the universe as astrophysicists see it,

Gök fizikçilerinin gördüğü evren budur,

with more stars than all the grains of sand on Earth.

dünyadaki kum tanesinden daha fazla yıldıza sahip olan evren.

By staring up at the stars at night,

Geceleri yıldızlara bakarak

you've taken part in the oldest science in human history.

insan tarihindeki en eski bilimde yerinizi almış oluyorsunuz.

The study of the heavens is older than

Gökyüzü çalışmaları navigasyondan,

navigation, agriculture, perhaps even language itself.

tarımdan, belki de dilden bile çok daha eskidir.

Yet unlike other sciences, astronomy is purely observational.

Fakat diğer bilimlerden farklı olarak astronomi sadece gözlemseldir.

We cannot control the parameters of our experiments from lab benches.

Deneylerimizin parametrelerini laboratuvar sıralarında kontrol edemeyiz.

Our best technology can send man to the moon,

En iyi teknolojimiz aya insan gönderebilir ve

and probes to the edge of the solar system.

güneş sisteminin her köşesini inceleyebilir.

But these distances are vanishingly small

Fakat yıldızlar arasındaki esneyen

compared to the yawning gulfs between stars.

boşluklara kıyasla, bu mesafeler oldukça küçüktür.

So how can we know so much about other galaxies,

Peki diğer galaksilerin neyden oluştuğu, kaç tane

what they're made of, how many there are, or that they're even there at all?

oldukları veya orada oldukları hakkında bu kadar bilgiyi nasıl biliyoruz?

Well, we can start with the first thing we see when we look up at night: the stars.

Gece yukarıya baktığımızda görülen ilk şeyden başlayabiliriz: Yıldızlar.

What we are trying to learn is their properties.

Öğrenmeye çalıştığımız şey, onların nitelikleridir.

What are they made of? How hot are they? How massive? How old?

Neyden oluşuyorlar? Ne kadar sıcaklar ve büyükler? Ne kadar eskiler?

How far are they from Earth?

Dünyaya ne kadar uzaktalar?

And believe it or not,

İnanın ya da inanmayın,

we can learn all of these things simply from the light shining in the sky.

tüm bunları gökyüzünde parıldayan ışıktan öğrenebiliriz.

We can decipher one kind of stellar message by turning starlight into rainbows.

Bir yıldızın mesajını, yıldız ışığını gökkuşağına çevirerek çözebiliriz.

When you look at a rainbow on Earth,

Dünyadan bir gökkuşağına bakınca,

you're really looking at light from our Sun

atmosferdeki su damlacıkları aracılığıyla onu

being scattered through water droplets in the atmosphere

oluşturan çeşitli dalga boylarına ayrılan güneş ışığına

into all the different wavelengths that make it up.

bakıyor olursunuz.

And we study the light from other stars,

Diğer yıldızlardan gelen ışığı da çalışabilir

we can create rainbows on demand using not water droplets,

ve su damlaları yerine ışığı dağıtan diğer özel araçlar kullanarak

but other specific instruments that disperse light.

gökkuşakları yaratabiliriz.

When we look at the scattered light from our sun,

Güneşimizden saçılan ışığa baktığımız zaman,

we see something strange: dark lines in our rainbow.

garip bir şey görürüz: Gökkuşağında karanlık çizgiler.

These lines are the characteristic fingerprints of atoms.

Bu çizgiler atomların karakteristik parmak izleridir.

Each type of atom in the solar atmosphere soaks up light at specific wavelengths,

Güneş atmosferindeki her atom türü özel dalga boylarında ışığı içine çeker

and the amount of absorption depends on how many of these atoms there are.

ve içine çekme miktarı, kaç adet atom olduğuna bağlıdır.

So by observing how much light is missing at these characteristic wavelengths,

Bu karakteristik dalga boylarında ne kadar ışığın olmadığını gözlemleyerek

we can tell not only what elements are in the Sun's atmosphere,

yalnızca güneş atmosferinde hangi elementlerin bulunduğunu değil,

but even their concentrations.

ayrıca yoğunluklarını da söyleyebiliriz.

And the same idea can be applied to study other stars.

Diğer yıldızları çalışmak için de aynı fikir uygulanabilir.

Make a spectral rainbow, see what's missing,

İzgesel bir gökkuşağı yapın, eksik olan şeye bakın

and figure out which elements are present.

ve hangi elementlerin var olduğunu çözün.

Bingo. Now you know what stars are made of.

Bingo. Şimdi yıldızların neyden oluştuğunu biliyorsunuz.

But we aren't restricted to just the wavelengths that our eyes perceive.

Fakat işimiz yalnızca gözlerimizin algıladığı dalga boylarıyla sınırlı değil.

Consider radio waves.

Radyo dalgalarına dikkat edin.

Yes, they can bring the Billboard Top 100 to your car,

Evet, arabanıza en sevilen 100 şarkıyı getirebilirler

but they can also travel almost unimpeded through space.

fakat uzayda neredeyse sınırsız bir şekilde yolculuk da edebilirler.

Because they've come so far,

Radyo dalgaları buraya kadar

radio waves can tell us the very early history of the universe,

gelebildikleri için, evrenin en eski tarihini, büyük patlama sonrası

from just a few thousand years after The Big Bang.

birkaç yüz yıldan itibaren anlatabilirler.

We can also study the infrared light, emitted by colder objects,

Ayrıca uzaydaki gaz ve toz bulutları gibi soğuk nesneler tarafından yayılan

like the gas and dust clouds in space,

kızılötesi ışınları da inceleyebiliriz

and the ultraviolet light from the hot stars recently born from those clouds.

ve sıcak yıldızlardan çıkan kızılötesi ışın, bu bulutlardan doğar.

Studying different wavelengths not only gives us

Farklı dalga boylarını incelemek bize yalnızca

a more complete picture of any single object

bir nesnenin daha bütün bir resmini değil, ayrıca

but also different views of the universe.

evrenin farklı görünümlerini de verir.

For this reason, astrophysicists use several different kinds of telescopes

Bu nedenle astrofizikçiler, farklı bir durumda dünyanın atmosferi

covering the spectrum from the infrared to the ultraviolet to the X-ray,

tarafından engellenecek olan ışığı saptamak için, kızılötesinden X-ray'e,

from giant radio dishes to giant silver mirrors to space satellites,

görüntüyü kaplayan dev radyo çanaklarından

detecting light that would be otherwise blocked by the Earth's atmosphere.

dev gümüş aynalara ve uydulara kadar, farklı tür teleskoplar kullanırlar.

Astrophysicists don't just see

Astrofizikçiler evrendeki milyarlarca

the billions of stars among the billions of galaxies in the universe.

galaksi içerisinde yalnızca milyarlarca yıldızı görmezler.

They hear, feel and sense them through many channels,

Her biri farklı bir hikâye anlatan yıldızları birçok kanal aracılığıyla

each revealing a different story.

duyar, hisseder ve algılarlar.

But it all begins with light, the kind we can see and the kind we can't.

Ancak her şey, gördüğümüz ve göremediğimiz türden ışıkla başlıyor.

Want to know the secrets of the Universe?

Evrenin sırlarını bilmek mi istiyorsunuz?

Just follow the light.

Işığı takip edin.