Ugly History: The El Mozote murders - Diana Sierra Becerra

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

In 1984, a group of radio broadcasters and operators

၁၉၈၄ ခုနှစ်မှာ ရေဒီယိုအသံလွှင့်ဌာနတွေနဲ့ အော်ပရေတာတစ်စုဟာ

walked into the abandoned village of El Mozote in El Salvador.

El Salvador ရှိ စွန့်ပစ်ထားတဲ့ El Mozote ရွာသို့ လမ်းလျှောက်လာခဲ့ကြတယ်။

ပိုးစုန်းကြူးတွေက အရင်သုံးနှစ်က ဖြစ်ခဲ့တဲ့

Fireflies illuminated the remnants of a massacre

that had taken place three years earlier.

အစုလိုက်သတ်ဖြတ်မှုရဲ့အကြွင်းအကျန်တွေကို ထွန်းပြပေးတယ်။

Led by Colonel Domingo Monterrosa,

Colonel Domingo Monterrosa ဦးဆောင်တဲ့

government soldiers had tortured, raped, and murdered 978 people,

အစိုးရစစ်သားတွေဟာ ကလေး ၅၅၃ ဦး အပါအဝင် လူ ၉၇၈ ဦးကို ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်

including 553 children.

အဓမ္မပြုကျင့်ကာ သတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်။

The youngest victim, Concepción Sánchez, was just three days old.

အငယ်ဆုံးသားကောင် Concepción Sánchez ဟာ သုံးရက်သားပဲရှိသေးတယ်။

Both the US and Salvadoran governments denied the massacre had taken place,

US နဲ့ Salvadoran အစိုးရနှစ်ရပ်စလုံးက အစုလိုက်သတ်ဖြတ်တာမရှိဘူးလို့ ငြင်းဆိုတယ်။

and the slaughter left few people alive to tell their story.

သူတို့ဇာတ်လမ်းကို ပြောပြဖို့ သတ်ဖြတ်မှုမှာ လူအနည်းငယ်ပဲ ရှင်ကျန်ရစ်တယ်။

But with the help of Radio Venceremos, one of those survivors, Rufina Amaya,

ဒါပေမဲ့ လွတ်မြောက်လာသူတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ Radio Venceremos ရဲ့အကူအညီနဲ့

shared her testimony—

Rufina Amaya ဟာ Monterrosa နဲ့

exposing both Monterrosa and the governments funding his crimes.

သူ့ရာဇ၀တ်မှုတွေကို ထောက်ပံ့တဲ့အစိုးရတွေကို ထုတ်ဖော်တဲ့ သက်သေခံကို မျှဝေတယ်။

This massacre was one in a long line of atrocities

ဒီအစုလိုက်သတ်ဖြတ်မှုက El Salvador လယ်သမားတွေအပေါ်

committed against El Salvador’s farmers.

ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ယုတ်မာမှု အစဥ်အတန်းထဲက တစ်ခုပါ။

Since the 1800s, a handful of oligarchs

၁၈၀၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေကတည်းက အုပ်စိုးသူ လက်တစ်ဆုပ်စာဟာ

had controlled nearly all the country’s land,

El Salvador ရဲ့မြေအားလုံးကို ချုပ်ကိုင်ခဲ့ပြီး

forcing laborers to work for almost nothing.

အလုပ်သမားတွေကို အလကားနီးပါး အတင်းအကျပ်ခိုင်းစေခဲ့တယ်။

In 1932, Indigenous farm workers led an insurrection,

၁၉၃၂မှာ ဌာနေရင်း လယ် သမားတွေက ပုန်ကန်မှုတစ်ခုကို ဦးဆောင်ခဲ့ပေမဲ့

but the dictatorial government responded by committing genocide

အာဏာရှင်အစိုးရက လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှု ကျူးလွန်ရင်း

against these communities.

ဒီလူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကို တုံ့ပြန်တယ်။

From then on, one military dictatorship after another ruled the country

အဲဒီအချိန်ကစပြီး စစ်အာဏာရှင်စနစ်တစ်ခုပြီး တစ်ခု ချမ်းသာတဲ့ မြေပိုင်ရှင်တွေနဲ့အတူ

in concert with wealthy landowners.

တိုင်းပြည်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်။

Their power only grew in the 1960s,

အမေရိကန်က စစ်အစိုးရကို စစ်ရေးအကူအညီနဲ့

when the United States began supplying the regime with military aid.

စတင်ထောက်ပံ့ပေးတဲ့ ၁၉၆၀ ခုနှစ်တွေမှာ သူတို့ရဲ့အာဏာ ကြီးထွားလာခဲ့တယ်။

The US wanted to stop the spread of reformist and revolutionary movements,

အမေရိကန်က အရင်းရှင်စနစ်ကို ခြိမ်းခြောက်မှု လို့မြင်တဲ့ ပြောင်းလဲရေးနဲ့ တော်လှန်ရေး

which they saw as threats to capitalism.

လှုပ်ရှားမှုတွေ ပျံ့နှံ့မှုကို ရပ်တန့်လိုတယ်။

So they spent huge sums of money training Salvadoran soldiers and “death squads”—

ဒါကြောင့် Salvadoran စစ်သားတွေနဲ့ “သေမင်း တပ်တွေ”ကို လေ့ကျင့်ဖို့ ငွေများစွာသုံးတယ်၊

fascist military units versed in brutal counter-insurgency methods.

ရက်စက်တဲ့ သောင်းကျန်းမှုနှိမ်နင်းရေးနည်း တွေကို ကျွမ်းကျင်တဲ့ ဖက်ဆစ်စစ်တပ်တွေပါ။

Throughout the 1970s, these forces slaughtered farmers

၁၉၇၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေတစ်လျှောက် အခြေခံအခွင့်အရေးတွေဖြစ်တဲ့

who organized to demand basic rights,

အနည်းဆုံးလုပ်ခ၊ အစားအစာနဲ့ ရေသန့်လို

such as living wages, food, and clean water.

အခြေခံအခွင့်အရေးတွေကို တောင်းဆိုဖို့ စည်းရုံးတဲ့ လယ်သမားတွေကို သတ်ဖြတ်တယ်။

Finally, in 1980, farmers and urban workers formed

နောက်ဆုံး ၁၉၈၀ ခုနှစ်မှာ လယ်သမားတွေနဲ့ မြို့ပြအလုပ်သမားတွေက Farabundo Martí

the Farabundo Martí National Liberation Front.

အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦးကို ဖွဲ့စည်းခဲ့တယ်။

This coalition of guerrilla groups fought to overthrow the dictatorship

ဒီပြောက်ကျား ညွန့်​ပေါင်း​အဖွဲ့​က အာဏာရှင်စနစ်ကို ဖြုတ်ချကာ အလုပ်သမားတွေရဲ့

and build a socialist society that met the needs of laborers.

လိုအပ်ချက်နဲ့ ကိုက်ညီမယ့် ဆိုရှယ်လစ် လူ့ဘောင် တည်ဆောက်ဖို့ တိုက်ခိုက်ခဲ့တယ်။

These revolutionaries were attacked from every direction.

ဒီတော်လှန်ရေးသမားများတွေဟာ နေရာတိုင်းမှာ တိုက်ခိုက်ခံရတယ်။

Colonel Monterrosa led a special battalion intent on destroying the FMLN,

Colonel Monterrosa ဟာ အမေရိကန် စစ်တပ်ကျောင်းမှာ သူသင်ယူခဲ့တဲ့

using tactics he’d learned at an American military school.

ဗျူဟာတွေကို သုံးကာ FMLN ကို ဖျက်ဆီးဖို့ အထူးတပ်ရင်းကို ဦးဆောင်ခဲ့တယ်။

State forces terrorized farmers to stop them

ပြည်နယ်တပ်ဖွဲ့တွေက လယ်သမားတွေကို ပြောက်ကျားတွေနဲ့

from joining or aiding the guerrillas.

ပူးပေါင်း(သို့)ကူညီတာကို တားဖို့ အကြမ်းဖက်တယ်။

But one group of rebels would not be silenced:

ဒါပေမဲ့ သူပုန်အုပ်စုတစ်စုက နှုတ်ဆိတ်နေမှာ မဟုတ်ဘူး၊

the operators of Radio Venceremos.

Radio Venceremos ရဲ့ အော်ပရေတာတွေပါ။

This clandestine guerrilla radio began in 1981,

ဒီလျှို့ဝှက်ပြောက်ကျား ရေဒီယိုဟာ ၁၉၈၁ခခုနှစ်မှာ စတင်ခဲ့ပြီး

and its broadcasters Santiago and Mariposa became the voice of the revolution.

၎င်းရဲ့အသံလွှင့်ဌာန Santiago နဲ့ Mariposa ဟာ တော်လှန်ရေးရဲ့ အသံဖြစ်လာခဲ့တယ်။

They transmitted news from the front lines

ဒါတွေက ရှေ့တန်း သတင်းတွေကို ပေးပို့ပြီး

and reported military abuses that no other source covered.

အခြား သတင်းရင်းမြစ်က ဖော်မပြတဲ့ စစ်တပ်ရဲ့မတရားမှုတွေကို အစီရင်ခံတယ်။

The station’s politics and popularity made it a high-profile target.

အသံလွှင့်ရုံရဲ့ နိုင်ငံရေးနဲ့ လူကြိုက်များ မှုက ထိပ်တန်းပစ်မှတ်တစ်ခု ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

And because they operated in a relatively small area,

အတော်လေးသေးငယ်တဲ့ ဧရိယာမှာ လည်ပတ်နေတာကြောင့်

its broadcasters had to move constantly to evade capture.

အသံလွှင့်ဌာနတွေဟာ ဖမ်းဆီးမှုကို ရှောင်ဖို့ အဆက်မပြတ် ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ရတယ်။

To communicate undetected, the group modified two radios into telephones,

ငုပ်နေပြီး ဆက်သွယ်ဖို့ အဖွဲ့ဟာ ကျေးလက်ဒေသ ကို ဖုံးအုပ်ထားတဲ့ ကီလိုမီတာချီတဲ့

linked together through kilometers of barbed wire covering the countryside.

သံဆူးကြိုးတွေကနေ ချိတ်ဆက်ထားတဲ့ ရေဒီယိုတွေကို ဖုန်းတွေအဖြစ် ပြောင်းခဲ့တယ်။

This secret telephone line helped the rebels

ဒီလျှို့ဝှက်တယ်လီဖုန်းလိုင်းက လိုက်ရှာသူတွေထက်

stay one step ahead of their pursuers.

ခြေတစ်လှမ်းသာဖို့ သူပုန်တွေကို ကူညီပေးတယ်။

In addition to reporting news,

သတင်းအစီရင်ခံတာအပြင်

the radio broadcast educational programs in areas under guerrilla control.

ပြောက်ကျားထိန်းချုပ်မှုအောက်က ဒေသတွေမှာ ရေဒီယိုကနေ ပညာပေးအစီအစဉ်တွေ ထုတ်လွှင့်တယ်။

Here, farmers organized democratic councils to govern themselves,

ဒီမှာ လယ်သမားတွေဟာ သမဝါယမတွေ၊ ကျောင်းတွေ၊ ဆေးပေးခန်းတွေနဲ့အတူ

alongside cooperatives, schools, and medical clinics.

အုပ်ချုပ်ဖို့ ဒီမိုကရေစီ ကောင်စီတွေကို ဖွဲ့စည်းခဲ့တယ်။

Organizers also encouraged civilian women to participate in these councils

အရင်းရှင်စနစ်နဲ့ကျားကြီးစိုးမှုနှစ်ခုလုံး ကို တော်လှန်ရေးက ဖြုတ်ချတာ သေချာဖို့

to ensure the revolution overthrew both capitalism and patriarchy.

စည်းရုံးရေးမှူးတွေက အရပ်သား အမျိုးသမီး တွေကို ကောင်စီတွေမှာပါဖို့ တိုက်တွန်းတယ်။

Women made up roughly a third of the guerrillas,

ပြောက်ကျားတွေကို အမျိုးသမီး သုံးပုံတစ်ပုံခန့်နဲ့ ဖွဲ့ထားပြီး

working in a huge variety of roles.

ကဏ္ဍများစွာမှာ လုပ်ဆောင်ကြတယ်။

Colonel Monterrosa was obsessed with destroying Radio Venceremos.

Colonel Monterrosa ဟာ Radio Venceremos ကို ဖျက်ဆီးဖို့ စွဲလမ်းနေတယ်။

In October 1984,

၁၉၈၄ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှာ

government soldiers finally captured their radio transmitter.

အစိုးရစစ်သားတွေက ရေဒီယို အသံလွှင့်စက်ကို နောက်ဆုံး ဖမ်းမိသွားတယ်။

Monterrosa himself went to retrieve the equipment

Monterrosa ကိုယ်တိုင်က ပစ္စည်းတွေကို ထုတ်ယူဖို့သွားပြီး

and held a theatrical press conference celebrating

“အဖျက်သမားတွေအတွက် အဆုံးအဖြတ်ပေးတဲ့ ထိုးနှက်ချက်” ကို

his “decisive blow to the subversives.”

ဂုဏ်ပြုတဲ့ ဇာတ်ဆန်တဲ့ သတင်းစာ ရှင်းလင်းပွဲ ကျင်းပတယ်။

But in reality, the radio team had outsmarted him once again.

ဒါပေမဲ့ လက်တွေ့မှာ ရေဒီယိုအဖွဲ့ဟာ နောက်တစ်ခါ သူ့ထက် ပိုတော်အောင်လုပ်ခဲ့တယ်၊

The transmitter was boobytrapped.

အသံလွှင့်စက်ကို အရင်းအမြစ်လုပ်ခဲ့တယ်။

Once Monterrosa’s helicopter left the press conference,

Monterrosa ရဲ့ ရဟတ်ယာဉ် သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲကနေ ထွက်ခွာတာနဲ့

radio members detonated the device over El Mozote,

ရေဒီယိုအဖွဲ့ဝင်တွေက ဒီကိရိယာကို El Mozote မှာ ဖောက်ခွဲပြီး

killing the colonel near the village he had massacred.

သူ အစုလိုက်အပြုံလိုက်သတ်ခဲ့တဲ့ ရွာနားမှာ သေဆုံးခဲ့တာပါ။

Monterrosa’s death was one victory in a much larger conflict.

Monterrosa သေဆုံးမှုဟာ ပိုကြီးမားတဲ့ ပဋိပက္ခမှာ အောင်ပွဲတစ်ခုပါ။

The civil war raged on for 8 more years before concluding in 1992,

၁၉၉၂ ခုနှစ်မှာ ငြိမ်းချမ်းရေးသဘောတူ ညီချက်တွေက ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်တဲ့

when peace accords dissolved the oppressive National Guard

အမျိုးသား အစောင့်တပ်ကို ဖျက်သိမ်းကာ FMLN ကို ရွေးကောက်ပွဲ

and allowed the FMLN to become an electoral party.

ပါတီအဖြစ်ခွင့်ပြုတဲ့အခါ ၈ နှစ်ကြာ ပြည်တွင်းစစ် ဆက်ဖြစ်ခဲ့တယ်။

But these accords didn’t address problems of deep, structural inequality.

ဒါပေမဲ့ သဘောတူညီချက်တွေက နက်နဲတဲ့ ဖွဲ့စည်း မှု မမျှတတဲ့ပြဿနာတွေကို မဖြေရှင်းနိုင်ဘူး။

In 1993, the UN Truth Commission

၁၉၉၃ ခုနှစ်မှာ ကုလသမဂ္ဂ အမှန်တရား ကော်မရှင်က

reported that over 75,000 people died during the war.

စစ်ပွဲအတွင်း လူပေါင်း ၇၅၀၀၀ ကျော် သေဆုံးခဲ့ကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့တယ်။

Yet the Salvadoran legislature prevented the prosecution of war crimes

ဒါပေမဲ့ Salvadoran ဥပဒေပြုလွှတ်တော်က စစ်ရာဇ၀တ်မှုကို တရားစွဲဆိုတာကို တားဆီးပြီး

and continues to obstruct justice to this day.

ယနေ့အထိ တရားမျှတမှုကို ဆက်လက်ဟန့်တားနေဆဲပါ။

As of 2021, no participating American officials have been put on trial,

၂၀၂၁ ခုနှစ်အထိ ပါ၀င်တဲ့ အမေရိကန်အရာရှိ တွေကို ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်းမပြုရသေးဘဲ

and only one individual from the Salvadoran government

Salvadoran အစိုးရက လူတစ်ဦးတည်းကိုပဲ

has been sentenced for war crimes.

စစ်ရာဇ၀တ်မှုတွေအတွက် စီရင်ချက်ချခဲ့တယ်။

Historical erasure exists in the US as well,

US မှာလည်း သမိုင်းဆိုင်ရာ ဖျောက်ဖျက်မှုတွေ ရှိနေပြီး၊

where these and other stories of US intervention in Central America

ဗဟိုအမေရိကမှာ အမေရိကန် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု ဇာတ်လမ်းတိုတွေကို

are rarely taught in public schools.

အစိုးရကျောင်းတွေမှာ မသင်ကြားသလောက်ပါ။

But the victims refuse to be forgotten.

ဒါပေမယ့် သားကောင်တွေက အမေ့ခံဖို့ ငြင်းတယ်။

Rufina Amaya continued to share her testimony until her death in 2007.

Rufina Amaya ဟာ သူရဲ့ သက်သေခံချက်ကို ၂၀၀၇ သူ သေဆုံးချိန်အထိ ဆက်လက်ဝေမျှခဲ့တယ်။

And survivors of other massacres still organize to denounce state violence.

သတ်ဖြတ်မှုတွေကနေ ရှင်ကျန်သူတချို့က နိုင်ငံ တော်ကြမ်းဖက်မှုကိုရှုတ်ချဖို့စည်းရုံးဆဲပါ။

They map old massacre sites, exhume and bury loved ones,

သူတို့က သတ်ဖြတ်ခံရတဲ့ နေရာဟောင်းတွေကို မြေပုံဆွဲ၊ ချစ်ရသူတွေကို အလောင်းဖော်ကာ

and build sanctuaries and museums,

ပိုတရားမျှတတဲ့ အနာဂတ်ကို ကူးဖို့

all in the hope of pollinating a more just future.

မျှော်လင့်ချက်နဲ့ ဘေးမဲ့တောတွေနဲ့ ပြတိုက်တွေကို တည်ဆောက်ကြတယ်။