How big is a mole? (Not the animal, the other one.) - Daniel Dulek

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint

OK, today we're going to talk about the mole.

ဒီနေ့ တို့တွေ mole အကြောင်း ပြောလိုက်ရအောင်

Now, I know what you're thinking: "I know what a mole is,

သင်တွေးနေတာကို သိတယ်နော်၊ mole ပဲ ငါသိတာပေါ့ ဆိုပြီး

it's a small furry creature that digs holes in the ground and destroys gardens."

မြေတွင်းတူး ပန်းခြံတွေဖျက်တဲ့ အမွေးဖွားအကောင်လေးလို့ ထင်နေမယ်။

And some of you might be thinking that it's a growth on your aunt's face with hairs sticking out of it.

ပြီးတော့ တချို့ဆို မျက်နှာပေါ်က အမွေးလေးပေါက်နေတဲ့ အရာလို့ တွေးနေတယ်။

Well, in this case, a mole is a concept that we use in chemistry to count molecules,

ခုကိစ္စမှာတော့ moleဆိုတာ ဓါတုဗေဒသုံး အယူအဆပါ။ မော်လီကျူးတွေ၊

atoms, just about anything extremely small.

အလွန်သေးငယ်တဲ့ အက်တမ်တွေ စတဲ့ အရာမှန်သမျှကို ရေတွက်ဖို့ပါ။

Have you ever wondered how many atoms there are in the universe?

စကြ၀ဠာကြီးထဲမှာ၊ သင့် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ၊ သဲတစ်ပွင့်ထဲမှာ

Or in your body? Or even in a grain of sand?

အက်တမ် ဘယ်လောက်များရှိလဲလို့ သင် တွေးမိဖူးလား။

Scientists have wanted to answer that question,

သိပ္ပံသမားတွေက ဒီမေးခွန်းမျိုး ဖြေချင်နေကြပေမဲ့

but how do you count something as small as an atom?

အက်တမ်လောက် သေးတာလေးတွေကို သင် ဘယ်လို ရေတွက်မလဲ။

Well, in 1811, someone had an idea that if you had equal volumes

၁၈၁၁မှာတော့ စိတ်ကူးရခဲ့ သူတစ်ဦး ရှိပြီး၊၊ ဒါက သင့်မှာ ထုထည်တူ၊

of gases, at the same temperature and pressure,

အပူချိန်တူ၊ ဖိအားတူ ဓါတ်ငွေ့တွေရှိရင်

they would contain an equal number of particles.

အမှုန်အရေအတွက်လည်း တူလိမ့်မယ် ဆိုပါတယ်။

His name was Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro.

သူ့နာမည်က Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro ပါ။

I wonder how long it took him to sign autographs.

သူသာ အမှတ်တရ လတ်မှတ်ထိုးရင် ဘယ်လောက်ကြာမလဲတွေးမိတယ်။

Unfortunately for Avogadro, most scientists didn't accept the idea of the atom,

Avogadro ကံမကောင်းတာက သိပ္ပံသမား အများစုက အက်တမ်စိတ်ကူးကို

and there was no way to prove he was right.

လက်မခံ၊သူမှန်တာ သက်သေပြဖို့ နည်းမရှိခဲ့တာပါ

There was no clear difference between atoms and molecules.

အက်တမ်နဲ့ မော်လီကျူးကြားမှာ သိသာတဲ့ ခြားနားချက် မရှိခဲ့ဘူး။

Most scientists looked at Avogadro's work as purely hypothetical,

သိပ္ပံသမားအများစုက Avogadro ဆောင်ရွက်ချက်ကို အယောင်ပြသာကြည့်ပြီး

and didn't give it much thought.

ဒါကို များများမတွေးပါဘူး။

But it turned out he was right! By late 1860,

ဒါပေမဲ့ သူမှန်တယ်လို့ ဖြစ်ခဲ့သွားတယ်။ ၁၈၆၀ နှောင်ပိုင်းမှာပါ။

Avogadro was proven correct, and his work helped lay the foundation

Avogadro မှန်တာ ထောက်ခံပြီး သူ့ဆောင်ရွက်ချက်က အက်တမ်ဆိုင်ရာ

for the atomic theory. Unfortunately, Avogadro died in 1856.

သီအိုရီကို အခြေခံချပေးပြီး၊ ကံဆိုးစွာပဲ ၁၈၅၆ မှာ သူကွယ်လွန်တယ်

Now the thing is that the amount of particles in even small samples

အခုတော့ နမူနာ သေးသေးလေးတွေထဲက အမှုန်ပမာဏဆိုတဲ့ အရာက

is tremendous. For example,

ဧရာမကြီး ဖြစ်ရပြီ။ ဥပမာ

If you have a balloon of any gas at zero degrees Celcius,

သင့်မှာ အပူချိန် သုည၊ ဖိအား တစ်ယူနစ် အခြေအနေမှာ

and at a pressure of one atmosphere, then you have precisely

ဓါတ်ငွေ့ပူဖောင်းတစ်လုံးရှိရင်၊ ဓာတ်ငွေ့မှာ အမှုန်အရေအတွက်ဟာ အတိအကျ

six hundred and two sextillion gas particles.

ခြောက်ရာနှစ် နောက်မှာသုည ၂၁လုံးနဲ့ပါ။

That is, you have six with 23 zeros after it particles of gas in the container.

ဒါက ၆ နောက် သုည ၂၃လုံးပါတဲ့ ဓာတ်ငွေ့ အမှုန်တွေ ခွက်ထဲရှိနေပြီလို့ ဆိုလိုပါတယ်။

Or in scientific notation, 6.02 times 10 to the 23rd particles.

သို့မဟုတ် သိပ္ပံသင်္ကေတနဲ့ရေးရင် ၆.၀၂ အမြောက် ၁၀ပါဝါ ၂၃ရှိတဲ့ အမှုန်တွေပါ။

This example is a little misleading,

ဒီ ဥပမာက အတန်ငယ် လွဲမှားတဲ့ အကြောင်းက

because gases take up a lot of space due to the high kinetic energy

ဓာတ်ငွေ့က ဓာတ်ငွေ့မှုန်တွေရဲ့ မြင့်မားတဲ့အရွှေ့စွမ်းအင်ကြောင့်

of the gas particles, and it leaves you thinking atoms are bigger than they really are.

နေရာပိုယူပြီး၊ အက်တမ်တွေက သူတို့ တကယ့် ရှိသည်ထက် ပိုကြီးသလို သင့်ကို ထင်စေလို့ပါ။

Instead, think of water molecules.

ဒီအစား ရေမော်လီကျူးကို တွေးကြည့်ပါ။

If you pour 18.01 grams of water into a glass,

အကယ်၍ သင်ဟာ ရေ ၁၈.၀၁ ဂရမ်ကို ခွက်ထဲထည့်ရင် ထုထည်

which is 18.01 milliliters, which is like three and a half teaspoons of water,

၁၈.၀၁ မီလီ လီတာဖြစ်ပြီး၊ ဒါက လက်ဘက်ရည်ဇွန်း ၃ ဇွန်း ခွဲလောက် ရှိလို့၊

you'll have 602 sextillion molecules of water.

သင့်မှာ ရေမော်လီကျူးတွေ 602 sextillion ရှိပါလိမ့်မယ်။

Since Lorenzo Romano - uh, never mind - Avogadro was the first one to come up with this idea,

Lorenzo Romano အင်း..ယောင်လို့ဗျာ၊ Avogadro ဟာ ဒီစိတ်ကူးကို ပထမဆုံး

scientists named the number 6.02 times 10 to the 23rd after him.

ဖော်ထုတ်သူ ဖြစ်ပြီး၊ ၆.၀၂ အမြောက် ၁၀ ပါဝါ ၂၃ဆိုတဲ့ ကိန်းကို သူလွန်လေမှ သိပ္ပံ

It is simply known as Avogadros's number.

သမားတွေက အမည်မှည့်ကာ၊ ဒါကို Avogadro's number ဟု ခေါ်ပါတယ်။

Now, back to the mole. Not that mole.

အခု mole ဆီပြန်ရအောင်၊ ဟို mole မဟုတ်ဘူး

This mole. Yep, this number has a second name.

ဒီ mole။ ဒီကိန်းမှာ ဒုတိယ အမည်ရှိတယ်။

The mole. Chemists use the term mole

mole။ ဓာတုပညာရှင်တွေက mole ကို 602 sextillion ပမာဏရှိတဲ့

to refer to the quantities that are at the magnitude of 602 sextillion.

အရေအတွက်တွေကို ရည်ညွှန်းဖို့ သုံးလျက်

This is known as a molar quantity.

ဒါကို molar quantity လို့ သိကြပါတယ်။

Atoms and molecules are so small, that chemists have bundled them into groups called moles.

အက်တမ်နဲ့ မော်လီကျူးတွေက သိပ်ငယ်တော့၊ ဓာတုသမားတွေက- အုပ်စုဖွဲ့လျက် mole ခေါ်တယ်။

Moles are hard for students to understand because they have a hard time

ကျောင်းသားတွေအတွက် moleဟာ နားလည်ဖို့ ခက်တဲ့ အကြောင်းက mole ရဲ့ အရွယ်အစား

picturing the size of a mole,

သိုမဟုတ် 602 sextillion ပမာဏကို

or of 602 sextillion.

သူတို့ ခက်ခက်ခဲခဲ ပုံဖော်ရလို့ပါ။

It's just too big to wrap our brains around.

ဒါက တို့ဦးနှောက်နဲ့ မဆန့်အောင် ကြီးလွန်းတယ်။

Remember our 18.01 milliliters of water?

တို့ရဲ့ ရေ ၁၈.၀၁ မီလီမီတာကို မှတ်မိလား။

Well, that's a mole of water.

ဟုတ်ပြီ၊ ဒါက ရေရဲ့ mole တစ်စုပါ။

But how much is that?

သို့သော် ဒါက ဘယ်လောက်များ ရှိလဲ။

Exactly what does 602 sextillion look like?

တိတိကျကျဆို 602 sixtillion၊ ဘာနဲ့ဆင်တူလဲ။

Maybe this'll help.

ဒါက အကူရနိုင်လောက်တယ်။

Exchange the water particles for donuts.

ရေ အမှုန်တွေကို ဒိုးနပ်မုန့်နဲ့ ဖလှယ်ပါ။

If you had a mole of donuts, they would cover the entire earth

သင့်မှာ ဒိုးနပ်တွေ One mole ရှိရင်၊ ဒါတွေက တကမ္ဘာလုံး

to a depth of eight kilometers,

၈ ကီလိုမီတာ အနက်ထိ ဖုံးသွားမယ်

which is about five miles.

ဒါဟာ ၅ မိုင်လောက် ရှိတယ်။

You really need a lot of coffee for that.

ဒီ့အတွက် ကော်ဖီတွေ အများကြီးကို လိုအပ်တယ်။

If you had a mole of basketballs, you could create a new planet

သင့်မှာ ဘက်စကတ်ဘောလုံးတွေ one mole ရှိရင် ကမ္ဘာ့အရွယ်

the size of the earth.

ဂြိုဟ်သစ်တစ်လုံးကို သင် ဖန်တီးနိုင်တယ်။

If you received a mole of pennies on the day you were born and spent a million dollars

သင်မွေဖွားတဲ့နေ့မှာ ပြားစေ့တွေ one mole ရထားလျင်၊ သင်ကွယ်လွန်ချိန်

a second until the day you died at the age of 100, you would still have more than 99.99%

အသက် ၁၀၀တိုင် ၁ စက္ကန့်၊ ဒေါ်လာ ၁ သန်း သုံးရင် သင့် ဘဏ်ငွေစရင်းမှာ

of your money in the bank.

၉၉.၉၉% ကျော် ကျန်နေပါလိမ့်မယ်။

OK. Now we sort of have an idea how large the mole is.

ဟုတ်ပြီ အခု moleဟာ ကြီးလိုက်တာဆိုတဲ့ စိတ်ကူးမျိုး တို့ရနေပြီ။

So how do we use it?

ဒီတော့ တို့ ဒါကို ဘယ်လို သုံးမလဲ။

You might be surprised to know that chemists use it the same way

သင် အံဩသွားမယ်၊ ဓာတုသမားတွေက သင် စပျစ်သီး၊

you use pounds to buy grapes, deli meat, or eggs.

-အသား၊ ဥတွေဝယ်ဖို့ ပေါင်ချိန်ကို သုံးနည်းအတိုင်း ဒါကိုသုံးတယ်။

When you go to the grocery store, you don't go to the deli counter

သင် ကုန်စုံဆိုင်ကို ရောက်တဲ့အခါ၊ သင် အသင့် စားကုန်တန်းကို မသွားပဲ

and ask for 43 slices of salami, you buy your salami by the pound.

အသားစိမ်း ၄၃ကွင်း ကို မေးမယ်၊ ဒါကို ပေါင်ချိန်နဲ့ ဝယ်မယ်။

When you buy your eggs, you buy a dozen eggs.

သင် ကြက်ဥဝယ်တဲ့ အခါ သင် ဒါဇင်နဲ့ ဝယ်မယ်။

When we hear the word dozen, we probably think of the number 12.

ဒါဇင်လို့ ကြားတဲ့အခါ၊ ၁၂ ခုဆိုတာ သင် တွေးမိမယ်။

We also know that a pair is two,

တစ်စုံဟာ နှစ်ခုလို့လည်း တို့သိတယ်။

a baker's dozen is 13,

မုန့်ဖုတ်သမား ဒါဇင်က ၁၃ ခု

a gross is 144, and a ream of paper is - anybody?

တစ်ဂရွတ်(၁၂ ဒါဇင်) က ၁၄၄ ခု၊ စာရွက်တစ်ထုပ်က..ဘယ်သူသိလဲ။

A ream is 500.

တစ်ထုပ် အရွက် ၅၀၀ ပါ။

Well, a mole is really the same thing.

ကောင်းပြီ၊ mole က တကယ်ပဲ သေးတဲ့အရာပါ။

For a chemist, a mole conjures up the number 6.02 times 10 to the 23rd,

ဓာတုသမားတွေအတွက် mole ဟာ ၆.၀၂ အမြောက် ၁၀ပါဝါ ၂၃ အရေအတွက် ခန့်မှန်းပါတယ်

not a fuzzy little animal. The only difference is

အမွေးပွ တိရစ္ဆာန်လေး မဟုတ်ပါ။ ကွာခြားချက်က

that the other quantities are more familiar to us.

အခြား ပမာဏပြတွေက တို့တွေနဲ့ ပိုရင်းနှီးတာပါ။

So there you have it - the story of the mole,

ဒီတော့ mole ရဲ့ ဇာတ်လမ်းကို သင်ရသွားပြီ၊

Avogadro, basketballs, and how to buy salami at the grocery store.

Avogadro ဘက်စကတ်ဘောတွေနဲ့ ကုန်စုံဆိုင်မှာ အသာစိမ်းကွင်းတွေ ဝယ်နည်းပေါ့။