How big is a mole? (Not the animal, the other one.) - Daniel Dulek

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Rysia Wand

Dziś porozmawiamy o molach.

OK, today we're going to talk about the mole.

Now, I know what you're thinking: "I know what a mole is,

Pewnie wydaje ci się, że wiesz, co to są mole.

Po angielsku “mole” to kret.

it's a small furry creature that digs holes in the ground and destroys gardens."

And some of you might be thinking that it's a growth on your aunt's face with hairs sticking out of it.

Inne znaczenie to “brodawka”.

Tutaj jednak mol to pojęcie używane w chemii do zliczania molekuł,

Well, in this case, a mole is a concept that we use in chemistry to count molecules,

atoms, just about anything extremely small.

atomów, wszystkiego co bardzo malutkie.

Ciekawi cię czasem, ile atomów jest we wszechświecie?

Have you ever wondered how many atoms there are in the universe?

Or in your body? Or even in a grain of sand?

W ciele lub w ziarenku piasku?

Naukowcy chcieli znaleźć odpowiedź,

Scientists have wanted to answer that question,

but how do you count something as small as an atom?

ale jak zliczyć coś tak małego jak atom?

Well, in 1811, someone had an idea that if you had equal volumes

W 1811 roku ktoś wpadł na pomysł, że równe objętości gazów

o tej samej temperaturze i ciśnieniu

of gases, at the same temperature and pressure,

they would contain an equal number of particles.

mają taką samą liczbę cząstek.

His name was Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro.

Tą osobą był Lorenzo Romano Amedeo Carlo Avogadro.

I wonder how long it took him to sign autographs.

Ciekawe, ile mu zajmowało złożenie autografu.

Niestety wielu naukowców nie podzielało jego koncepcji atomu

Unfortunately for Avogadro, most scientists didn't accept the idea of the atom,

a nie było jak sprawdzić, czy ma rację.

and there was no way to prove he was right.

There was no clear difference between atoms and molecules.

Nie istniała wyraźna różnica między atomami a molekułami.

Większość naukowców uważała prace Avogadro za czyste hipotezy

Most scientists looked at Avogadro's work as purely hypothetical,

and didn't give it much thought.

i nie przywiązywała do nich wagi.

Jednak okazało się, że miał rację!

But it turned out he was right! By late 1860,

Pod koniec lat 60. XIX wieku udowodniono, że ma rację,

Avogadro was proven correct, and his work helped lay the foundation

a jego prace stały się podstawą teorii atomu.

for the atomic theory. Unfortunately, Avogadro died in 1856.

Niestety Avogadro zmarł w 1856 roku.

Now the thing is that the amount of particles in even small samples

Rzecz w tym, że liczba cząsteczek w nawet małych próbkach jest ogromna.

is tremendous. For example,

Przykładowo balon wypełniony dowolnym gazem

If you have a balloon of any gas at zero degrees Celcius,

w temperaturze zera stopni Celsjusza,

and at a pressure of one atmosphere, then you have precisely

o ciśnieniu jednej atmosfery

ma dokładnie 602 tryliardy cząsteczek gazu.

six hundred and two sextillion gas particles.

That is, you have six with 23 zeros after it particles of gas in the container.

Czyli po szóstce są 23 zera.

W zapisie naukowym to 6,02 x 10 do 23. potęgi.

Or in scientific notation, 6.02 times 10 to the 23rd particles.

Ten przykład jest nieco mylący,

This example is a little misleading,

bo gazy zajmują wiele miejsca, przez co wydaje się,

because gases take up a lot of space due to the high kinetic energy

że atomy są większe niż w rzeczywistości.

of the gas particles, and it leaves you thinking atoms are bigger than they really are.

Instead, think of water molecules.

Lepszym przykładem są molekuły wody.

Nalewając do szklanki 18,01 grama, czyli 18,01 mililitra wody,

If you pour 18.01 grams of water into a glass,

which is 18.01 milliliters, which is like three and a half teaspoons of water,

czyli jakieś trzy i pół łyżeczki,

w szklance będą 602 tryliardy molekuł.

you'll have 602 sextillion molecules of water.

Ponieważ Lorenzo Romano... nie, Avogadro pierwszy to wymyślił,

Since Lorenzo Romano - uh, never mind - Avogadro was the first one to come up with this idea,

liczbę 6,02 x 10 do 23. potęgi nazwano jego imieniem.

scientists named the number 6.02 times 10 to the 23rd after him.

Znana jest jako liczba Avogadra.

It is simply known as Avogadros's number.

Czas wrócić do mola. Nie do kreta.

Now, back to the mole. Not that mole.

This mole. Yep, this number has a second name.

Ta liczba ma też inną nazwę: mol.

The mole. Chemists use the term mole

Chemicy mówią “mol”

to refer to the quantities that are at the magnitude of 602 sextillion.

na liczbę o rozmiarach

602 tryliardów.

This is known as a molar quantity.

Jest to funkcja termodynamiczna molowa.

Atoms and molecules are so small, that chemists have bundled them into groups called moles.

Atomy i cząsteczki są tak małe, że chemicy łączą je w grupy zwane molami.

Moles are hard for students to understand because they have a hard time

Uczniom ciężko zrozumieć koncept mola,

bo trudno wyobrazić sobie jego rozmiar,

picturing the size of a mole,

or of 602 sextillion.

czyli 602 tryliardy.

Liczba jest zbyt duża do ogarnięcia.

It's just too big to wrap our brains around.

Remember our 18.01 milliliters of water?

Pamiętacie nasze 18,01 mililitra wody?

Well, that's a mole of water.

To jeden mol wody.

But how much is that?

Ale ile to jest?

Jak wyglądają 603 tryliardy?

Exactly what does 602 sextillion look like?

Może to pomoże.

Maybe this'll help.

Zamieńcie cząsteczki wody na pączki.

Exchange the water particles for donuts.

Jeden mol pączków pokryłyby całą Ziemię,

If you had a mole of donuts, they would cover the entire earth

warstwą grubości 8 kilometrów,

to a depth of eight kilometers,

czyli jakieś pięć mil.

which is about five miles.

Tyle pączków wymaga mnóstwa kawy.

You really need a lot of coffee for that.

Z jednego mola piłek do kosza można by zbudować planetę

If you had a mole of basketballs, you could create a new planet

the size of the earth.

wielkości Ziemi.

Gdyby w dniu urodzin dostać mol jednocentówek

If you received a mole of pennies on the day you were born and spent a million dollars

i wydawać milion dolarów na sekundę do śmierci w wieku stu lat,

a second until the day you died at the age of 100, you would still have more than 99.99%

zostałoby jeszcze 99,99% całej kwoty.

of your money in the bank.

Mamy już jakieś pojęcie o wielkości mola.

OK. Now we sort of have an idea how large the mole is.

Jak się więc go używa?

So how do we use it?

Dla chemików to równie zwyczajna miara

You might be surprised to know that chemists use it the same way

you use pounds to buy grapes, deli meat, or eggs.

jak dla was kilogramy przy kupnie winogron, wędlin czy jaj.

When you go to the grocery store, you don't go to the deli counter

Przy ladzie z wędlinami w spożywczym

nie prosi się o 43 plasterki salami, tylko kupuje na dekagramy.

and ask for 43 slices of salami, you buy your salami by the pound.

When you buy your eggs, you buy a dozen eggs.

Jaja kupujemy w kartonach po dziesięć czy dwanaście.

When we hear the word dozen, we probably think of the number 12.

Wiemy, że dwanaście to tuzin,

We also know that a pair is two,

a para do dwa.

Tuzin i jeden to trzynaście,

a baker's dozen is 13,

a gros to 144.

a gross is 144, and a ream of paper is - anybody?

Ile kartek jest w ryzie papieru, ktoś wie?

A ream is 500.

Ryza to pięćset arkuszy.

Well, a mole is really the same thing.

Z molami jest tak samo.

For a chemist, a mole conjures up the number 6.02 times 10 to the 23rd,

Dla chemika mol to 6,02 x 10 do 23. potęgi,

not a fuzzy little animal. The only difference is

a nie zwierzak.

that the other quantities are more familiar to us.

Różnica polega na tym,

że pozostałe miary znamy lepiej.

Wysłuchaliście opowieści o molu,

So there you have it - the story of the mole,

Avogadro, basketballs, and how to buy salami at the grocery store.

Avogadro, piłkach do kosza i kupowaniu salami w delikatesach.