The dark history of zombies - Christopher M. Moreman

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Animated corpses appear in stories all over the world

မှတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ သမိုင်းတစ်လျှောက် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက ဇာတ်လမ်းတွေမှာ အသက်ဝင်နေတဲ့

throughout recorded history.

ရုပ်အလောင်းတွေ ပေါ်လာတယ်။

But zombies have a distinct lineage—

ဒါပေမဲ့ ဖုတ်ကောင်တွေမှာ ကွဲပြားတဲ့ မျိုးရိုးရှိတယ်။

one that traces back to Equatorial and Central Africa.

တစ်ခုကတော့ အီကွေတာရပ်ဝန်းနဲ့ အာဖရိကအလယ်ပိုင်းကို ခြေရာခံတဲ့မျိုးရိုးပါ။

The first clue is in the word “zombie” itself.

ပထမသဲလွန်စက “zombie” ဆိုတဲ့ စကားလုံးကိုယ်တိုင်ပါ။

Its exact etymological origins are unknown,

၎င်းရဲ့ ဝေါဟာရဆိုင်ရာ ဇာစ်မြစ်တွေကို အတိအကျ မသိပေမဲ့

but there are several candidates.

ဖြစ်နိုင်တာတွေ အများအပြားရှိတယ်။

The Mitsogho people of Gabon, for example, use the word “ndzumbi” for corpse.

ဥပမာ Gabon က Mitsogho လူမျိုးတွေဟာ အလောင်းအတွက် “ndzumbi”စကားလုံးကို သုံးတယ်။

The Kikongo word “nzambi” refers variously to the supreme being,

Kikongo စကားလုံး “nzambi” ဟာ မြင့်မြတ်တဲ့သတ္တဝါ၊လူသားလွန် အစွမ်းရှိတဲ့

an ancestor with superhuman abilities, or another deity.

ဘိုးဘေးတစ်ဦး (သို့) အခြားနတ်ဘုရားကို အမျိုးမျိုး ရည်ညွှန်းတယ်။

And, in certain languages spoken in Angola and the Congo,

အန်ဂိုလာနဲ့ ကွန်ဂိုမှာ ပြောတဲ့ ဘာသာစကား တချို့မှာ “zumbi” ဟာ ဝိညာဉ်နေထိုင်ရာ

“zumbi” refers to an object inhabited by a spirit,

အရာဝတ္ထု သို့မဟုတ် သေရာကနေ

or someone returned from the dead.

ပြန်လာသူတစ်ဦးကို ရည်ညွှန်းတယ်။

There are also similarities in certain cultural beliefs.

ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ယုံကြည်မှု တချို့မှာလည်း တူညီတာတွေရှိတယ်။

For example, in Kongo tradition, it’s thought that once someone dies,

ဥပမာ၊ Kongo ရိုးရာဓလေ့အရ၊ တစ်ယောက်ယောက်သေဆုံးပြီးတာနဲ့

their spirit can be housed in a physical object

အကာအကွယ်နဲ့ ကံကောင်းစေမယ့် ရုပ်ဝတ္တုတစ်ခုမှာ သူတို့ရဲ့ဝိဉာဉ်ကို

which might bring protection and good luck.

ထည့်သွင်းနိုင်တယ်လို့ ယူဆကြတယ်။

Similar beliefs about what might happen to someone’s soul

သေပြီးနောက် တစ်စုံတစ်ယောက်ရံ့ ဝိညာဉ်မှာ ဖြစ်ပျက်နိုင်တာနဲ့ပတ်သက်ပြီး

after death are held in various parts of Africa.

အလားတူ ယုံကြည်မှုတွေကို အာဖရိကတိုက်ရဲ့ အရပ်ရပ်မှာ ကျင်းပတယ်။

Between 1517 and 1804,

၁၅၁၇ နဲ့ ၁၈၀၄ ခုနှစ် ကြားမှာ

France and Spain enslaved hundreds of thousands of African people,

ပြင်သစ်နဲ့ စပိန်ဟာ အာဖရိက လူထောင်ပေါင်းများစွာကို ကျွန်ပြုခဲ့ပြီး

taking them to the Caribbean island

အခု ဟေတီနဲ့ ဒိုမီနီကန်သမ္မတနိုင်ငံတွေပါတဲ့

that now contains Haiti and the Dominican Republic.

ကာရေဘီယံကျွန်းကိုခေါ်ဆောင်သွားခဲ့တယ်။

There, the religious beliefs of enslaved African people

အဲဒီမှာ ကျွန်ပြုခံရတဲ့ အာဖရိကန် လူမျိုးတွေရဲ့ဘာသာရေးယုံကြည်မှုတွေဟာ

mixed with the Catholic traditions of colonial authorities

ကိုလိုနီခေတ်အာဏာပိုင်တွေရဲ့ ကက်သလစ် ထုံးတမ်းစဉ်လာတွေနဲ့ ရောနှောပြီး

and a religion known as “vodou” developed.

“vodou”လို့ ခေါ်တဲ့ ဘာသာတရားတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာပါတယ်။

According to some vodou beliefs, a person’s soul can be captured and stored,

vodou ယုံကြည်ချက်မှုတချို့အရ လူ တစ်ဦးရဲ့ဝိညာဉ်ကို ဖမ်းယူသိမ်းဆည်းနိုင်ပြီး

becoming a body-less “zombi.”

ဒါက ခန္ဓာကိုယ်မရှိတဲ့ ““zombi” ဖြစ်လာတယ်။

Alternatively, if a body isn’t properly attended to soon after death,

တစ်နည်းအားဖြင့် သေပြီးပြီးချင်း အလောင်းကို ကောင်းစွာမထိန်းနိုင်ရင်

a sorcerer called a “bokor” can capture a corpse

“bokor” လို့ခေါ်တဲ့ မှော်ဆရာက အလောင်းကို ဖမ်းပြီး

and turn it into a soulless zombi that will perform their bidding.

သူတို့ရဲ့အမိန့်ကို လုပ်ဆောင်မယ့် ဝိညာဉ်မဲ့ ဖုတ်ကောင်အဖြစ်ပြောင်းလဲနိုင်တယ်။

Historically, these zombis were said to be put to work as laborers

သမိုင်းကြောင်းအရ ဒီဖုတ်ကောင်တွေေဟာ အစာနဲ့ အနားယူဖို့ မလိုအပ်တဲ့

who needed neither food nor rest and would enrich their captor’s fortune.

အလုပ်သမားအဖြစ်လုပ်ကိုင်ပြီး ဖမ်းထားသူရဲ့ စည်းစိမ်ဥစ္စာကို ကြွယ်ဝစေတယ်လို့ဟု ဆိုတယ်။

In other words, zombification seemed to represent the horrors of enslavement

တစ်နည်းဆိုရရင် ဖုတ်ကောင်ပြုခြင်းက ဟေတီ လူမျိုးများစွာ ကြုံခဲ့တဲ့ ကျွန်ပြုခြင်းရဲ့

that many Haitian people experienced.

ကြောက်မက်ဖွယ်တွေကို ကိုယ်စားပြုပုံရတယ်။

It was the worst possible fate:

အဆိုးဆုံး ဖြစ်နိုင်တဲ့ ကံကြမ္မာ၊

a form of enslavement that not even death could free you from.

သေတာတောင်မှ မလွတ်မြောက်နိုင်တဲ့ ကျွန်ပြုမှုပုံစံပါ။

The zombi was deprived of an afterlife and trapped in eternal subjugation.

ဖုတ်ကောင်တွေဟာ တမလွန်ဘဝမရှိဘဲ ထာဝရ လက်အောက်ခံအဖြစ် ပိတ်မိနေခဲ့တယ််။

Because of this, in Haitian culture,

ဒါကြောင့် ဟေတီ ယဉ်ကျေးမှုမှာ ဖုတ်ကောင်တွေကို

zombis are commonly seen as victims deserving of sympathy and care.

စာနာမှုနဲ့ ဂရုစိုက်မှု ထိုက်တန်တဲ့ သားကောင်တွေအဖြစ် အများအားဖြင့် မြင်တယ်။

The zombie underwent a transformation after the US occupation

ဖုတ်ကောင်ဟာ ဟေတီကို အမေရိကန် သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ၁၉၁၅၊ အခုတစ်ခါ

of Haiti began in 1915—

အနောက်တိုင်း ပေါ့ပ်ယဉ်ကျေးမှုရဲ့

this time, through the lens of Western pop culture.

မြင်ကွင်းက တစ်ဆင့် အသွင်ပြောင်းသွားခဲ့တယ်။

During the occupation, US citizens propagated many racist beliefs

သိမ်းပိုက်စဉ်မှာ အမေရိကန်တွေဟာ ဟေတီ လူမည်းတွေအကြောင်း လူမျိုးရေးခွဲခြားတဲ့

about Black Haitian people.

ယုံကြည်မှုအများအပြားကို ဝါဒဖြန့်ခဲ့တယ်။

Among false accounts of devil worship and human sacrifice,

မကောင်းဆိုးဝါး ကိုးကွယ်မှုနဲ့ လူသား ယဇ်ပူဇော်မှုရဲ့ မှတ်တမ်းမှားတွေအနက်

zombie stories captured the American imagination.

ဖုတ်ကောင်ဇာတ်လမ်းတွေဟာ အမေရိကန်စိတ်ကူးကို ဖမ်းစားခဲ့တယ်။

And in 1932, zombies debuted on the big screen

၁၉၃၂ မှာ “White Zombie” ဆိုတဲ့ ရုပ်ရှင်မှာ

in a film called “White Zombie.”

ဖုတ်ကောင်တွေက ပိတ်ကားပေါ်မှာ ပွဲဦးထွက်ခဲ့တယ်။ဆ

Set in Haiti, the film’s protagonist must rescue his fiancée

ဟေတီမှာ ဇာတ်အိမ်တည်ပြီး ရုပ်ရှင်ဇာတ်လိုက်က ဖုတ်ကောင်လုပ်သားကို အသုံးပြုပြီး

from an evil vodou master who runs a sugar mill using zombi labor.

သကြားစက်ရုံထောင်တဲ့ မကောင်းဆိုးဝါး vodou အလုပ်ရှင်ဆီကနေ စေ့စပ်ထားသူကို ကယ်ရမှာပါ။

Notably, the film's main object of sympathy isn't the enslaved workforce,

ထင်ရှားတာက ရုပ်ရှင်ရဲ့ အဓိကအကြောင်းအရာ ကိုယ်ချင်းစာတရားက ကျွန်ပြုခံလုပ်သားမဟုတ်ဘဲ

but the victimized white woman.

ဒုက္ခရောက်နေတဲ့ လူဖြူအမျိုးသမီးပါ။

Over the following decades, zombies appeared in many American films,

နောက်ဆယ်စုနှစ်တွေမှာ ဖုတ်ကောင်တွေဟာ အမေရိကန် ရုပ်ရှင်တွေမှာ ပါလာတယ်။

usually with loose references to Haitian culture,

ဟေတီယဉ်ကျေးမှုကို လျော့ရဲရဲ ကိုးကားလေ့ရှိပေမဲ့၊

though some veered off to involve aliens and Nazis.

တချို့က ဂြိုလ်သားတွေ နာဇီတွေ ပါ၀င်ပတ်သက်ဖို့ လမ်းကြောင်းလွဲစေတယ်။

Then came the wildly influential 1968 film “Night of the Living Dead,”

ဒီနောက် သြဇာကြီးမားတဲ့ ၁၉၆၈ ရုပ်ရှင် “Night of the Living Dead” မှာ

in which a group of strangers tries to survive an onslaught

သူစိမ်းအုပ်စုက နှေးကွေးစွာ လှုပ်ရှားတဲ့ အသားစား သတ္တဝါကြီးတွေရဲ့

of slow-moving, flesh-eating monsters.

သတ်ဖြတ်မှုမှာ ရှင်သန်ဖို့ ကြိုးပမ်းတာပါ။

The film’s director remarked that he never envisioned his living dead as zombies.

ဒါရိုက်တာက အသေကောင်ကို ဖုတ်ကောင်တွေအဖြစ် တစ်ခါမှ စိတ်မကူးဖူးဘူးလို့ မှတ်ချက်ချတယ်။

Instead, it was the audience who recognized them as such.

အဲဒါအစား၊ ဒါမျိုးကို အသိအမှတ်ပြုတဲ့ သူတွေက ပရိသတ်ပါ။

But from then on, zombies became linked to an insatiable craving for flesh—

ဒါပေမဲ့ ဒီအချိန်မှစပြီး ဖုတ်ကောင်တွေဟာ ၁၉၈၅ “The Return of the Living Dead” မှာ

with a particular taste for brains added in 1985′s “The Return of the Living Dead.”

ထည့်ထားတဲ့ ဦးနှောက်အတွက် အရသာတစ်မျိုး အသားကို အငမ်းမရတောင့်တာနဲ့ ဆက်စပ်လာခဲ့တယ်။

In these and many subsequent films, no sorcerer controls the zombies;

ဒါတွေနဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ဇာတ်ကားများစွာမှာ ဘယ် မှော်ရာဆမှ ဖုတ်ကောင်တွေကို မထိန်းချုပ်ဘူး။

they’re the monsters.

သူတို့က သတ္တဝါကြီးတွေပါ။

And in many iterations, later fueled by 2002′s “28 Days Later,”

အကြိမ်များစွာမှာ နောက်ပိုင်း ၂၀၀၂ ရဲ့ “28 Days Later” က အားဖြည့်တော့

zombification became a contagious phenomenon.

ဖုတ်ကောင်ဖြစ်တာက ကူးစက်တတ်တဲ့ ဖြစ်စဉ်တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

For decades now, artists around the world have used zombies

အခု ဆယ်စုနှစ်တွေချီကာ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက အနုပညာရှင်တွေဟာ စားသုံးသူ ယဉ်ကျေးမှုကနေ

to shine a light on the social ills and anxieties of their moment—

ကမ္ဘာ့ဘေးအန္တရာယ်ကြိုတင်ပြင်ဆင်မှု ကင်းမဲ့မှုအထိ သူတို့ရဲ့ အခိုက်အတန့်

from consumer culture to the global lack of disaster preparedness.

လူမှုရေးဆိုင်ရာရောဂါတွေနဲ့ ပူပန်မှုတွေကို အလင်းပြဖို့ ဖုတ်ကောင်တွေကို အသုံးပြုတယ်။

But, in effect, American pop culture also initially erased the zombies origins—

ဒါပေမဲ့ တကယ်တော့ အမေရိကန် ပေါ့ပ်ယဉ်ကျေးမှု ကလည်း အစမှာကို ဖုတ်ကောင်တွေရဲ့

cannibalizing its original significance

မူလအစကို ဖျက်ပစ်ခဲ့တယ်။ ၎င်းရဲ့မူရင်းအဓိပ္ပာယ်ကို

and transforming the victim into the monster.

သားကောင်ကနေ သတ္တဝါကြီးအဖြစ် ပြောင်းလဲစေခဲ့တယ်။