The dark history of zombies - Christopher M. Moreman

Tłumaczenie: Elizabeth Zielinska Korekta: Ola Królikowska

Animated corpses appear in stories all over the world

Opowieści o żywych trupach istnieją

na całym świecie od zarania dziejów.

throughout recorded history.

But zombies have a distinct lineage—

Ale rodowód zombie sięga

one that traces back to Equatorial and Central Africa.

Afryki równikowej i centralnej.

The first clue is in the word “zombie” itself.

Pierwsza wskazówka pojawia się już w słowie “zombie”.

Its exact etymological origins are unknown,

Jego dokładne pochodzenie nie jest znane,

but there are several candidates.

ale jest kilka opcji.

The Mitsogho people of Gabon, for example, use the word “ndzumbi” for corpse.

Przykładowo ludzie z plemienia Mitsogho z Gabonu nazywają zwłoki słowem “ndzumbi”.

The Kikongo word “nzambi” refers variously to the supreme being,

W języku kikongo słowo “nzambi” oznacza istotę wyższą,

an ancestor with superhuman abilities, or another deity.

przodka z nadludzkimi umiejętnościami albo inne bóstwo.

And, in certain languages spoken in Angola and the Congo,

W niektórych językach Angoli i Konga

“zumbi” refers to an object inhabited by a spirit,

“zumbi” nawiązuje do obiektu opętanego przez ducha lub kogoś,

or someone returned from the dead.

kto zmartwychwstał.

There are also similarities in certain cultural beliefs.

Podobieństwa pojawiają się też w pewnych obyczajach.

For example, in Kongo tradition, it’s thought that once someone dies,

Na przykład w Kongu, gdy ktoś umiera,

their spirit can be housed in a physical object

jego dusza może zamieszkać w fizycznym obiekcie,

which might bring protection and good luck.

dając ochronę i powodzenie.

Similar beliefs about what might happen to someone’s soul

Podobne wierzenia na temat tego, co dzieje się z duszą po śmierci,

after death are held in various parts of Africa.

pojawiają się w różnych częściach Afryki.

Between 1517 and 1804,

W latach 1517-1804

France and Spain enslaved hundreds of thousands of African people,

Francja i Hiszpania zniewoliły setki tysięcy Afrykanów,

taking them to the Caribbean island

zabierając ich na wyspę karaibską,

that now contains Haiti and the Dominican Republic.

na której obecnie znajdują się Haiti i Republika Dominikańska.

There, the religious beliefs of enslaved African people

To właśnie tam wierzenia zniewolonych Afrykanów

mixed with the Catholic traditions of colonial authorities

zmieszały się z katolickimi tradycjami władz kolonialnych,

and a religion known as “vodou” developed.

w wyniku czego powstała religia zwana Voodoo.

According to some vodou beliefs, a person’s soul can be captured and stored,

Według niektórych jej wierzeń dusza może zostać złapana i opętana,

becoming a body-less “zombi.”

stając się bezcielesnym zombie.

Alternatively, if a body isn’t properly attended to soon after death,

Jeżeli jednak zwłoki nie dostaną odpowiedniej odprawy zaraz po śmierci,

a sorcerer called a “bokor” can capture a corpse

czarownik zwany “bokor” może pojmać trupa

and turn it into a soulless zombi that will perform their bidding.

i zamienić go w bezdusznego zombie, który będzie mu służył.

Historically, these zombis were said to be put to work as laborers

W przeszłości takie zombie

będący robotnikami bez potrzeby jedzenia czy odpoczynku bogaciły właściciela.

who needed neither food nor rest and would enrich their captor’s fortune.

In other words, zombification seemed to represent the horrors of enslavement

Mówiąc inaczej: przemiana w zombie odzwierciedlała strach przed niewolą,

that many Haitian people experienced.

której doświadczyło wielu mieszkańców Haiti.

It was the worst possible fate:

Był to najgorszy możliwy los,

a form of enslavement that not even death could free you from.

niewola, z której nie mogła wybawić nawet śmierć.

The zombi was deprived of an afterlife and trapped in eternal subjugation.

Zombie był pozbawiony życia po śmierci i skazany na wieczną niewolę.

Because of this, in Haitian culture,

Dlatego w kulturze Haiti

zombis are commonly seen as victims deserving of sympathy and care.

zombie są uznawane za ofiary, które zasługują na współczucie i pomoc.

The zombie underwent a transformation after the US occupation

Wizerunek zombie zmienił się, odkąd USA zaczęło okupować

of Haiti began in 1915—

Haiti w 1915 roku,

this time, through the lens of Western pop culture.

tym razem przybierając cechy zachodniej popkultury.

During the occupation, US citizens propagated many racist beliefs

Podczas okupacji Amerykanie propagowali rasistowskie poglądy

about Black Haitian people.

o afrykańskich mieszkańcach Haiti.

Among false accounts of devil worship and human sacrifice,

Poza fałszywymi plotkami o czczeniu diabła i ludzkich ofiarach

zombie stories captured the American imagination.

to właśnie historie o zombie pobudziły amerykańską wyobraźnię.

And in 1932, zombies debuted on the big screen

W 1932 roku zombie pojawiły się na wielkim ekranie

in a film called “White Zombie.”

w filmie “Białe zombie”.

Set in Haiti, the film’s protagonist must rescue his fiancée

Akcja ma miejsce na Haiti, a bohater musi uwolnić narzeczoną

from an evil vodou master who runs a sugar mill using zombi labor.

od złego mistrza voodoo, który zatrudnia zombie w swojej cukrowni.

Notably, the film's main object of sympathy isn't the enslaved workforce,

Co ciekawe, film nie sympatyzuje ze zniewoloną siłą roboczą,

but the victimized white woman.

a z białą kobietą, która jest ofiarą.

Over the following decades, zombies appeared in many American films,

Przez następne lata zombie pojawiały się w wielu amerykańskich filmach,

usually with loose references to Haitian culture,

zazwyczaj z drobnymi wzmiankami o kulturze Haiti,

though some veered off to involve aliens and Nazis.

choć czasami wprowadzano wątki kosmitów i nazistów.

Then came the wildly influential 1968 film “Night of the Living Dead,”

Potem pojawił się ważny film z 1968 roku “Noc żywych trupów”,

in which a group of strangers tries to survive an onslaught

w którym grupa nieznajomych próbuje przetrwać atak

of slow-moving, flesh-eating monsters.

powolnych, mięsożernych potworów.

The film’s director remarked that he never envisioned his living dead as zombies.

Reżyser filmu zaznaczył, że nigdy nie uważał swoich żywych trupów za zombie,

Instead, it was the audience who recognized them as such.

i to publiczność je za takie uznała.

But from then on, zombies became linked to an insatiable craving for flesh—

Od tej pory zombie kojarzone są z nienasyconą ochotą na ludzkie mięso,

with a particular taste for brains added in 1985′s “The Return of the Living Dead.”

szczególnie na mózg od czasu powstania filmu “Powrót żywych trupów” z roku 1985.

In these and many subsequent films, no sorcerer controls the zombies;

W tym i wielu kolejnych filmach żaden czarownik nie kontroluje zombie.

they’re the monsters.

To one są potworami.

And in many iterations, later fueled by 2002′s “28 Days Later,”

Za sprawą wielu odsłon i filmu “28 dni później” z 2002 roku

zombification became a contagious phenomenon.

zombifikacja stała się popularnym zjawiskiem.

For decades now, artists around the world have used zombies

Od dekad artyści na świecie wykorzystują zombie,

to shine a light on the social ills and anxieties of their moment—

żeby rzucić światło na bieżące społeczne bolączki i niepokoje,

from consumer culture to the global lack of disaster preparedness.

od kultury konsumpcyjnej po brak przygotowania na klęski.

But, in effect, American pop culture also initially erased the zombies origins—

W końcu to amerykańska popkultura wymazała pochodzenie pojęcia zombie,

cannibalizing its original significance

kanibalizując jego pierwotne znaczenie

and transforming the victim into the monster.

i przekształcając ofiarę w potwora.