The beginning of the universe, for beginners - Tom Whyntie

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

The universe,

စကြ၀ဠာကြီး

rather beautiful, isn't it?

သိပ်လှလွန်းတယ်၊

မဟုတ်ဘူးလားဗျာ

It's quite literally got everything,

အဲဒါက တကယ့်ကိုပဲ အရာရာတိုင်းကို ဖြစ်တည်ပေးတာ၊

from the very big

ကြီးကြီးမားမားတွေ မှ

to the very small.

သေးသေး ကွေးကွေးတွေ အထိ ပေါ့။

Sure, there are some less than savory elements in there,

ခြုံပြောရရင်၊ အဲဒီ့မှာ ရှိကြတဲ့ ဒြပ်စင်တွေဟာ

but on the whole, scholars agree that its existence

သိပ် အနှစ်အသားမရှိကြတာ မှန်ပေမဲ့၊ စကြာဝဠာကြီး တည်ရှိမှုဟာ

is probably a good thing.

ကောင်းတယ် အရာပါလို့ ပညာရှင်တွေ သဘောတူကြတယ်။

Such a good thing that an entire field of scientific endeavor

ဘယ်လောက်ကို ကောင်းသလဲ ဆိုတော့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ အားထုတ်မှု နယ်ပယ်တစ်ခုလုံးက

is devoted to its study.

၎င်းကိုသာ အထူးပြုလေ့လာပါတယ်။

This is known as cosmology.

ဒါကို အာကာသဗေဒ လို့ ခေါ်ပါတယ်။

Cosmologists look at what's out there in space

အာကာသပညာရှင်တွေက ဟင်းလင်းပြင်ထဲက အရာတွေကို စူးစမ်းကြပြီး

and piece together the tale of how our universe evolved:

စကြ၀ဠာ ဆင့်ကဲဖြစ်ထွန်းလာပုံ ဇာတ်ကြောင်းကို ဆက်စပ်ယူပါတယ်။

what it's doing now,

အခု လုပ်နေတာတွေ၊

what it's going to be doing,

နောက်ထပ် လုပ်သွားမှာတွေနဲ့

and how it all began in the first place.

ကနဦးအစ စတင်ဖြစ်ပျက်ခဲ့ပုံပါ။

It was Edwin Hubble who first noticed that our universe is expanding,

စကြ၀ဠာ ပြန့်ကားနေခြင်းကို ပထမဆုံး သတိမူခဲ့သူမှာ Edwin Hubble ပါ။

by noting that galaxies seem to be flying further and further apart.

ကြယ်စင်စုတွေဟာ ပို၍ပို၍ဝေးရာသို့ ရွေ့ရှားနေကြတာကို သတိပြုမိခဲ့တာပါ။

This implied that everything should have started

ဒီအချက်အရ အရာရာတိုင်းရဲ့ စတင်ဖြစ်ပေါ်ခြင်းဟာ

with the monumental explosion

ဧရာမ ပေါက်ကွဲမှုကြီးဖြစ်တဲ့

of an infinitely hot,

အလွန့် အလွန် ပူပြင်းပြီး

infinitely small point.

အနန္တတိုင်သေးငယ်တဲ့ အမှတ်ပဲ ဖြစ်ရပါမယ်။

This idea was jokingly referred to at the time

ဒီစိတ်ကူးကို ရယ်စရာတစ်ခုလို အဲ့ဒီ့ ကာလမှာ ပြောလေ့ရှိတာက

as the "Big Bang,"

"Big Bang" တဲ့ဗျာ၊

but as the evidence piled up,

ဒါပေမဲ့ အထောက်အထားတွေ စုပြုံလာတော့

the notion and the name actually stuck.

ဒီ အယူအဆနဲ့ ဒီ နာမည်က တကယ့်ကို စွဲမြဲသွားပါတော့တယ်။

We know that after the Big Bang,

သိလာရတာက Big Bang နောက်ပိုင်းမှာ

the universe cooled down

စကြ၀ဠာ အေးလာခဲ့တယ်။

to form the stars and galaxies that we see today.

ဒီနေ့မှာ တွေ့နေရတဲ့ ကြယ်နဲ့ ဂလက်စီတွေ ဖြစ်လာဖိုပေါ့။

Cosmologists have plenty of ideas about how this happened.

အာကာသပညာရှင်တွေ ထံမှာ အဲဒါ ဖြစ်ပျက် လာပုံဆိုင်ရာ စိတ်ကူးတွေအများကြီးပါပဲ။

But we can also probe the origins of the universe

ဒါပေမဲ့ စကြ၀ဠာရဲ့ မူလအစကို သွယ်ဝိုက်ပြီး စူးစမ်းနိုင်တယ်

by recreating the hot, dense conditions that existed at the beginning of time

အစကနဦးမှာ ရှိခဲ့တဲ့ ပူပြင်း၊ သိပ်သည်းတဲ့ အခြေအနေတွေကို

in the laboratory.

စမ်းသပ်ခန်းမှာ ဖန်တီးလျက်ပေါ့။

This is done by particle physicists.

ဒါကို အမှုန်ဆိုင်ရာ ရူပဗေဒသမားတွေ လုပ်ကိုင်ကြမှာပါ။

Over the past century,

ရာစုနှစ် တစ်ခုကျော်အောင်

particle physicists have been studying

အမှုန်ဆိုင်ရာ ရူပဗေဒသမားတွေ လေ့လာပြီးနေတာ

matter and forces at higher and higher energies.

အလွန့် အလွန်စွမ်းအင်မြင့်နယ်က ရုပ်ဒြပ် နှင့် စွမ်းအင်းတွေကိုပါ။

Firstly with cosmic rays,

အာကာသ ရောင်ခြည်တွေနဲ့ စတင်ပြီး

and then with particle accelerators,

နောက်တော့ အမှုန်အရှိန်တင်စက်တွေနဲ့..ပေါ့။

machines that smash together subatomic particles at great energies.

ဒီစက်က အက်တမ်အောက်အမှုန်တွေကို စွမ်းအင်ကြီးကြီးနဲ့ တိုက်ခွဲတာမျိုးပါ။

The greater the energy of the accelerator,

အရှိန်တင်စက် စွမ်းအင် မြင့်လေလေ

the further back in time they can effectively peek.

သူတို့တွေ အတိတ် ခပ်ဝေးဝေးကို ပို ပိုပြီး ကြည့်နိင်လေပါ..ပဲ။

Today, things are largely made up of atoms,

ဒီနေ့မှာ အရာ၀တ္ထုတွေကို အက်တမ်တွေနဲ့ တည်ဆောက်ထားပေမဲ့

but hundreds of seconds after the Big Bang,

Big Bang ဖြစ်ပြီး စက္ကန့် ရာချီအတွင်း အချိန်မှာ

it was too hot for electrons to join atomic nuclei to make atoms.

သိပ်ပူလွန်းလို့ အီလက်ထရွန်တွေဟာ နျူးကလိယပ်တွေနဲ့ တွဲမရနိုင်ခဲ့ပါ။

Instead, the universe consisted of a swirling sea of subatomic matter.

ဒါတွေအစား စကြ၀ဠာမှာ ရှိနေခဲ့တာက အက်တမ်အောက် ရုပ်ဒြပ်စုတွေပါ။

A few seconds after the Big Bang,

Big Bang ဖြစ်ပြီး စက္ကန့်အနည်းငယ် အကြာတွင်

it was hotter still,

အတော်လေး ပူပြင်းနေခဲ့ပေမဲ့

hot enough to overpower the forces

ပုံမှန်အားဖြင့် ပရိုတွန်တွေနဲ့ နယူထရွန်တွေကို

that usually hold protons and neutrons together

အတူတူ နယူကလိယပ်ထဲ ထိန်ချုပ် ထားနိုင်တဲ့ အားတွေထက်

in atomic nuclei.

ပိုပြီး အားကောင်းခဲ့ကြတယ်။

Further back, microseconds after the Big Bang,

နောက်ကို ဆက်သွားရင်၊ Big Bang နောက် မိုက်ခရိုစက္ကန့်အကြာမှာ

and the protons and neutrons

ပရိုတွန်တွေနဲ့ နယူထရွန်န်တွေကို

were only just beginning to form from quarks,

quark တွေမှ စဖွဲ့စည်း နေရုံမျှလေးပါ။

one of the fundamental building blocks

quark ဟာ အမှုန်များဆိုင်ရာ ရူပဗေဒရဲ့

of the standard model of particle physics.

အခြေခံကျတဲ့ ဆောက်လုပ်ရေး အစိတ်အပိုင်းတွေပါပဲ။

Further back still,

နောက်ကို ထပ်သွားအုံးမယ်ဆိုရင်၊

and the energy was too great even for the quarks to stick together.

quark တွေတောင် စုစည်းမရအောင်ကို စွမ်းအင်တွေက ကြီးမားနေခဲ့ပါတယ်။

Physicists hope that by going to even greater energies,

ရူပဗေဒပညာရှင်တွေ မျော်မှန်းတာက စွမ်းအားတွေ အားလုံး တစ်ခုတည်း

they can see back to a time when all the forces were one and the same,

တမျိုးတည်း ဖြစ်နေခဲ့ကြတဲ့ ကာလမျိုးကို သူတို့ မြင်နိုင်ဖို့ပါ၊

which would make understanding

အဲဒီလိုဆိုရင် စကြ၀ဠာရဲ့ မူလအစကို

the origins of the universe a lot easier.

နားလည်ရေးဟာ များစွာမှ လွယ်ကူလာမှာပါ။

To do that, they'll not only need to build bigger colliders,

ဒါလုပ်ဖို့ဆို သူတို့စာ ပိုကြီးတဲ့ collider တွေကို တည်ဆောက်ဖို့သာမက

but also work hard to combine our knowledge

သိပ်ကို ကြီးမားတဲ့ အရာတွေဆိုင်ရာ အသိပညာ ဗဟုသုတတွေကို

of the very, very big

သိပ်ကို သေးနုပ်တဲ့ အရာတွေနဲ့

with the very, very small

ပေါင်းစည်းပေးလျက် အံ့အားသင့်ဖွယ် ထိုးထွင်းဉာဏ်တွေကို

and share these fascinating insights with each other

တစ်ဦးနဲ့ တစ်ဦး မျှဝေပေးရန်၊

and with, well, you.

သင့်ကိုပါ မျှပေးရန်ပါ။

And that's how it should be!

အဲဒီလို ဖြစ်သင့်ပါတယ်။

Because, after all, when it comes to our universe,

ဘာ့ကြောင့်လည်းဆိုရင်၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စကြ၀ဠာကြီးနဲ့ ပတ်သက်နေတာမို့

we're all in this one together.

ကျွန်တော်တို့ အားလုံးက အဲဒီထဲမှာ အတူတူ တသားတည်း ဖြစ်နေကြလို့ပါ။