The beginning of the universe, for beginners - Tom Whyntie

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Justyna Podsiadło Korekta: Ola Królikowska

The universe,

Wszechświat.

rather beautiful, isn't it?

Całkiem piękny, prawda?

It's quite literally got everything,

Mieści w sobie praktycznie wszystko,

from the very big

od wielkiego

to the very small.

do malutkiego.

Sure, there are some less than savory elements in there,

Zdarzają się w nim kontrowersyjne kwestie,

but on the whole, scholars agree that its existence

ale uczeni zgadzają się, że jego istnienie jest raczej dobrą sprawą.

is probably a good thing.

Such a good thing that an entire field of scientific endeavor

Tak dobrą, że jego badaniu poświęcono całą dziedzinę nauki.

is devoted to its study.

This is known as cosmology.

To kosmologia.

Cosmologists look at what's out there in space

Kosmolodzy obserwują przestrzeń kosmiczną i układają opowieść o ewolucji kosmosu.

and piece together the tale of how our universe evolved:

what it's doing now,

Co robi teraz,

what it's going to be doing,

co będzie robił

and how it all began in the first place.

i jak to wszystko się właściwie zaczęło.

It was Edwin Hubble who first noticed that our universe is expanding,

Rozszerzenie kosmosu odkrył Edwin Hubble.

by noting that galaxies seem to be flying further and further apart.

Zauważył on oddalanie się galaktyk.

This implied that everything should have started

To sugerowało, że wszystko zaczęło się od wielkiego wybuchu

with the monumental explosion

of an infinitely hot,

nieskończenie gorącego i małego punktu.

infinitely small point.

This idea was jokingly referred to at the time

Ten pomysł prześmiewczo nazywany był wtedy “Wielkim Wybuchem”,

as the "Big Bang,"

but as the evidence piled up,

jednak kolejne dowody jedynie ucementowały tę nazwę.

the notion and the name actually stuck.

We know that after the Big Bang,

Wiemy, że po Wielkim Wybuchu wszechświat ochłodził się na tyle,

the universe cooled down

to form the stars and galaxies that we see today.

że powstały istniejące dzisiaj gwiazdy oraz galaktyki.

Cosmologists have plenty of ideas about how this happened.

Kosmolodzy dużo teoretyzują na ten temat.

But we can also probe the origins of the universe

Możemy również zbadać pochodzenie wszechświata,

by recreating the hot, dense conditions that existed at the beginning of time

odtwarzając gorący i gęsty klimat, który panował na początku czasu.

in the laboratory.

This is done by particle physicists.

Robią to fizycy cząstek.

Over the past century,

W ubiegłym wieku

fizycy cząstek badali materię i siły w coraz wyższej energii,

particle physicists have been studying

matter and forces at higher and higher energies.

Firstly with cosmic rays,

najpierw w promieniowaniu kosmicznym,

and then with particle accelerators,

a potem w akceleratorach cząstek,

machines that smash together subatomic particles at great energies.

gdzie z dużą energią zderza się cząstki subatomowe.

The greater the energy of the accelerator,

Dzięki większej energii maksymalną wartość osiąga się dalej w przeszłości.

the further back in time they can effectively peek.

Today, things are largely made up of atoms,

Dziś rzeczy składają się głównie z atomów,

but hundreds of seconds after the Big Bang,

jednak setki sekund po Wielkim Wybuchu było za gorąco na ich powstanie.

it was too hot for electrons to join atomic nuclei to make atoms.

Instead, the universe consisted of a swirling sea of subatomic matter.

Wszechświat był pełen subatomowej materii.

A few seconds after the Big Bang,

Sekundy po Wielkim Wybuchu wciąż było gorąco.

it was hotter still,

hot enough to overpower the forces

Temperatura zdominowała siły,

that usually hold protons and neutrons together

które zwykle scalają protony i neutrony w jądro atomowe.

in atomic nuclei.

Further back, microseconds after the Big Bang,

Mikrosekundy po Wielkim Wybuchu

and the protons and neutrons

protony i neutrony dopiero zaczynały powstawać z kwarków,

were only just beginning to form from quarks,

one of the fundamental building blocks

podstawowego budulca w modelu fizyki cząstek.

of the standard model of particle physics.

Further back still,

Wcześniej energia była za duża, żeby istniały kwarki.

and the energy was too great even for the quarks to stick together.

Fizycy liczą, że większe energie pozwolą zobaczyć czas,

Physicists hope that by going to even greater energies,

they can see back to a time when all the forces were one and the same,

gdy była tylko jedna siła.

which would make understanding

To na pewno ułatwiłoby zrozumienie początków wszechświata.

the origins of the universe a lot easier.

To do that, they'll not only need to build bigger colliders,

Fizycy potrzebują większych zderzaczy,

but also work hard to combine our knowledge

ale muszą też połączyć naszą wiedzę

of the very, very big

na temat ogromnego

with the very, very small

z wiedzą o malutkim

and share these fascinating insights with each other

i wymieniać się tymi uwagami nie tylko ze sobą,

and with, well, you.

ale też z wami.

And that's how it should be!

Tak powinno być!

Because, after all, when it comes to our universe,

W końcu jeśli chodzi o wszechświat,

we're all in this one together.

siedzimy w nim wszyscy razem.