The beginning of the universe, for beginners - Tom Whyntie

Nguồn gốc của vũ trụ, cho người mới bắt đầu - Tom Whyntie

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Huyền Trần Reviewer: Tâm Đan

The universe,

Vũ trụ

rather beautiful, isn't it?

thật đẹp, phải không?

It's quite literally got everything,

Nó hầu như bao gồm tất cả mọi thứ,

from the very big

từ to lớn

to the very small.

đến nhỏ bé.

Sure, there are some less than savory elements in there,

Chắc chắn rằng có nhiều thứ còn nhỏ hơn các hạt gia vị.

but on the whole, scholars agree that its existence

nhưng trên tất cả, các học giả đều đồng ý rằng sự xuất hiện của nó

is probably a good thing.

dường như là một điều tốt.

Such a good thing that an entire field of scientific endeavor

Tốt đến nỗi toàn bộ sự cố gắng nỗ lực của khoa học là

is devoted to its study.

tận tâm cho việc nghiên cứu nó.

This is known as cosmology.

Việc này được gọi là vũ trụ học.

Cosmologists look at what's out there in space

Những nhà vũ trụ học nhìn ra không trung ngoài kia

and piece together the tale of how our universe evolved:

và nối lại những mẩu chuyện về vũ trụ của chúng ta đã tiến hóa như thế nào:

what it's doing now,

nó đang như thế nào,

what it's going to be doing,

và nó sẽ trở nên ra sao,

and how it all began in the first place.

và cái cách mà nó xuất hiện lần đầu tiên.

It was Edwin Hubble who first noticed that our universe is expanding,

Edwin Hubble chính là người đầu tiên phát hiện vũ trụ của chúng ta đang giãn nở

by noting that galaxies seem to be flying further and further apart.

bằng cách ghi nhận rằng các thiên hà đang dịch chuyển cách xa nhau.

This implied that everything should have started

Điều này ám chỉ rằng mọi thứ bắt đầu

with the monumental explosion

bằng một vụ nổ lạ thường.

of an infinitely hot,

của một điểm vô cùng nóng,

infinitely small point.

và vô cùng nhỏ.

This idea was jokingly referred to at the time

Ý tưởng này đã được nhắc đến một cách trêu đùa

as the "Big Bang,"

với cái tên "Vụ nổ Big Bang", nhưng rồi

but as the evidence piled up,

bằng chứng ngày một nhiều, và

the notion and the name actually stuck.

khái niệm cùng cái tên đó vẫn còn tồn tại.

We know that after the Big Bang,

Chúng ta biết sau vụ nổ Big Bang,

the universe cooled down

nhiệt độ vũ trụ giảm

to form the stars and galaxies that we see today.

để hình thành sao và ngân hà như chúng ta thấy ngày hôm nay.

Cosmologists have plenty of ideas about how this happened.

Những nhà vũ trụ học có rất nhiều ý tưởng cho vấn đề này.

But we can also probe the origins of the universe

Nhưng chúng ta cũng có thể điều tra nguồn gốc của vũ trụ

by recreating the hot, dense conditions that existed at the beginning of time

bằng cách tái tại điều kiện đặc nóng đã tồn tại vào khoảng thời gian ấy

in the laboratory.

trong phòng thí nghiệm.

This is done by particle physicists.

Điều này được thực hiện bởi các nhà vật lý nghiên cứu hạt.

Over the past century,

Trong hàng thế kỉ qua,

particle physicists have been studying

những nhà vật lý hạt đã nghiên cứu

matter and forces at higher and higher energies.

vật chất và lực ở các mức năng lượng ngày càng gia tăng về độ lớn.

Firstly with cosmic rays,

Đầu tiên là với các tia vũ trụ,

and then with particle accelerators,

và sau đó là với các máy gia tốc hạt,

machines that smash together subatomic particles at great energies.

đập nhau tạo thành các hạt hạ nguyên tử ở các mức năng lượng lớn.

The greater the energy of the accelerator,

Mức năng lượng của máy gia tốc càng lớn,

the further back in time they can effectively peek.

chúng ta càng có cơ hội nhìn lại quá khứ.

Today, things are largely made up of atoms,

Ngày nay, mọi thứ phần lớn tạo thành từ các nguyên tử,

but hundreds of seconds after the Big Bang,

nhưng hàng trăm giây sau vụ nổ Big Bang,

it was too hot for electrons to join atomic nuclei to make atoms.

nó quá nóng cho các hạt electron kết hợp với các hạt nhân để tạo thành nguyên tử.

Instead, the universe consisted of a swirling sea of subatomic matter.

Thay vào đó, vũ trụ gồm một biển xoáy của các hạt hạ nguyên tử.

A few seconds after the Big Bang,

Vài giây sau vụ nổ Big Bang,

it was hotter still,

nó vẫn nóng,

hot enough to overpower the forces

đủ nóng để lấn áp các lực

that usually hold protons and neutrons together

giữa các hạt proton và neutron với nhau

in atomic nuclei.

trong hạt nhân nguyên tử.

Further back, microseconds after the Big Bang,

Hơn nữa, trong phần triệu giây sau vụ nổ Big Bang,

and the protons and neutrons

các hạt proton và neutron

were only just beginning to form from quarks,

mới chỉ bắt đầu hình thành từ các vi lượng

one of the fundamental building blocks

một trong những khối cơ bản

of the standard model of particle physics.

của mô hình chuẩn vật lý hạt.

Further back still,

Lùi lại thêm chút nữa

and the energy was too great even for the quarks to stick together.

thì năng lượng quá lớn để các vi lượng có thể kết hợp lại với nhau.

Các nhà vật lý học mong rằng bằng cách tạo ra những mức năng lượng lớn như vậy,

Physicists hope that by going to even greater energies,

they can see back to a time when all the forces were one and the same,

họ có thể quay ngược lại thời gian khi mà tất cả các lực giống nhau hợp lại làm một,

which would make understanding

điều mà làm cho chúng ta hiểu dễ dàng hơn

the origins of the universe a lot easier.

về nguồn gốc của vũ trụ.

Để làm được như vậy, chúng ta không chỉ cần phải tạo ra

To do that, they'll not only need to build bigger colliders,

máy gia tốc hạt va chạm lớn hơn mà còn phải làm việc chăm chỉ

but also work hard to combine our knowledge

để tổng hợp kiến thức từ những thứ rất lớn

of the very, very big

with the very, very small

với những thứ rất nhỏ

and share these fascinating insights with each other

và chia sẻ những điều hấp dẫn này với những người khác

and with, well, you.

và, tất nhiên, là với bạn.

And that's how it should be!

Và đó là điều cần thiết!

Because, after all, when it comes to our universe,

Bởi vì, sau tất cả, khi nhắc tới vũ trụ

tất cả chúng ta đều cùng tồn tại trong nó.

we're all in this one together.