This one weird trick will help you spot clickbait - Jeff Leek & Lucy McGowan

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

One simple vitamin can reduce your risk of heart disease.

ရိုးရိုး ဗီတာမင်တစ်မျိုးက နှလုံးရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးနိုင်တယ်။

Eating chocolate reduces stress in students.

ချောကလက်စားတာက ကျောင်းသားတွေရဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုကို လျှော့ချပေးတယ်။

New drug prolongs lives of patients with rare disease.

ရှားပါးတဲ့ ရောဂါရှိတဲ့ ဝေဒနာရှင်တွေကို အသက် ရှည်စေတဲ့ ဆေးအသစ်။

Health headlines like these are published every day,

ဒီလို ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ခေါင်းစီးတွေကို နေ့စဥ် ထုတ်ဝေနေပြီး

sometimes making opposite claims from each other.

တစ်ခါတစ်ရံ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ဆန့်ကျင်ဘက် ပြောဆိုမှုတွေ လုပ်ကြတယ်။

There can be a disconnect between broad,

ကျယ်ပြန့်ပြီး အာရုံစိုက်မှု ဆွဲယူတဲ့

attention-grabbing headlines and the often specific,

ခေါင်းစီးတွေနဲ့ ၎င်းတို့ ဖော်ပြတဲ့ ဆေးဘက် သုတေသနတွေရဲ့ မကြာခဏ

incremental results of the medical research they cover.

တိကျပြီး၊ တိုးမြင့်လာနေတဲ့ ရလဒ်တွေကြားမှာ အဆက်အစပ်ပြတ်တောက်နေနိုင်တယ်။

So how can you avoid being misled by grabby headlines?

ဒီတော့ စိတ်ဝင်စားမှု နှိုးဆွတဲ့ ခေါင်းစီး တွေက လှည့်စားတာကို ဘယ်လိုရှောင်နိုင်လဲ။

The best way to assess a headline’s credibility

ခေါင်းစီးတစ်ခုရဲ့ ယုံကြည်စိတ်ချရမှုကို အကဲဖြတ်ဖို့

is to look at the original research it reports on.

အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းက ၎င်းက ဖော်ပြတဲ့ မူရင်းသုတေသနကို ကြည့်တာပါ။

We’ve come up with a hypothetical research scenario

ဒီခေါင်းစီး သုံးခုထဲက တစ်ခုစီအတွက် ယူဆချက် သုတေသန

for each of these three headlines.

ဖြစ်နိုင်ခြေ တစ်ခုကို ဖန်တီးထားပါတယ်။

Keep watching for the explanation of the first example;

ပထမဥပမာရဲ့ရှင်းပြချက်ကို ဆက်လက်ကြည့်ရှုပါ။

then pause at the headline to answer the question.

ဒီနောက် မေးခွန်းဖြေဆိုဖို့ ခေါင်းစီးမှာ ခဏတရပ်ပါ။

These are simplified scenarios.

ဒါတွေက အလွယ်လုပ်ထားတဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေတွေပါ။

A real study would detail many more factors and how it accounted for them,

လေ့လာမှုအစစ်တစ်ခုက အခြားအချက်များစွာနဲ့ ဒါတွေအတွက် ယူဆပုံတို့ကို

but for the purposes of this exercise,

အသေးစိတ်ဖော်ပြမှာဖြစ်ပေမဲ့

assume all the information you need is included.

ဒီလေ့ကျင့်ခန်းရဲ့ရည်ရွယ်ချက်အတွက် လိုအပ် တဲ့ အချက်အလက်အားလုံး ပါဝင်တယ်လို့ ယူဆပါ။

Let’s start by considering the cardiovascular effects

Healthium ဗီတာမင်ရဲ့ နှလုံးသွေး ကြောဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုတွေကို

of a certain vitamin, Healthium.

သုံးသပ်တာနဲ့ စတင်လိုက်ရအောင်။

The study finds that participants taking Healthium

Healthium ကို သောက်သုံးသူတွေဟာ ဆေးတုသောက်သူတွေထက်

had a higher level of healthy cholesterol than those taking a placebo.

ကျန်းမာတဲ့ ကိုလက်စထရော ပမာဏ ပိုများတာကို လေ့လာမှုက တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

Their levels became similar to those of people with naturally high levels

သူတို့ရဲ့ ပမာဏက ဒီကိုလက်စထရောမျိုး သဘာဝအတိုင်း

of this kind of cholesterol.

မြင့်မားနေသူတွေနဲ့ ဆင်တူလာတယ်။

Previous research has shown that people with naturally high levels

အရင်က သုတေသနပြုချက်တွေအရ ကျန်းမာတဲ့ ကိုလက်စထရော သဘာဝအတိုင်း

of healthy cholesterol have lower rates of heart disease.

မြင့်မားသူတွေဟာ နှလုံးရောဂါဖြစ်နှုန်း ပိုနည်းပါးတာကို ပြသခဲ့တယ်။

So what makes this headline misleading:

ဒါကြောင့် ဒီခေါင်းစီးကို အထင်မှားစေတာက

"Healthium reduces risk of heart disease."

“Healthium က နှလုံးရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးတယ်” ဆိုတာပါ။

The problem with this headline is that the research didn’t actually investigate

ဒီခေါင်းစဉ်မှာရှိတဲ့ ပြဿနာက Healthium က နှလုံးရောဂါကို လျော့နည်းစေလား

whether Healthium reduces heart disease.

ဆိုတာကို သုတေသနက တကယ် မစုံစမ်းခဲ့တာပါ။

It only measured Healthium’s impact

ဒါက Healthium ရဲ့ ကိုလက်စထရော

on levels of a particular kind of cholesterol.

အမျိုးအစားတစ်ခုရဲ့ အဆင့်တွေအပေါ်မှာပဲ တိုင်းတာခဲ့တယ်။

The fact that people with naturally high levels of that cholesterol

ဒီကိုလက်စထရော သဘာဝအတိုင်း မြင့်မားနေသူတွေက နှလုံးဖောက်ပြန်မှု

have lower risk of heart attacks

ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုနည်းတယ်ဆိုတဲ့ အချက်က

doesn’t mean that the same will be true of people

Healthium ကို သုံးပြီး သူတို့ရဲ့ကိုလက်စထရော

who elevate their cholesterol levels using Healthium.

ပမာဏကို မြင့်တက်တဲ့သူတွေလို့ မဆိုလိုဘူး။

Now that you’ve cracked the case of Healthium,

Healthium ဖြစ်ရပ်ကို အခု သင် ဖော်ထုတ်လိုက်ပါပြီ၊

try your hand at a particularly alluring mystery:

အထူးသ ဆွဲဆောင်မှုရှိတဲ့ လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ် တစ်ခုဖြစ်တဲ့ ချောကလက်စားတာနဲ့

the relationship between eating chocolate and stress.

စိတ်ဖိစီးမှုကြားက ဆက်နွယ်မှုကို ကြိုးစား ဖော်ထုတ်ကြည့်ပါ။

This hypothetical study recruits ten students.

ဒီယူဆချက်ဆိုင်ရာ လေ့လာမှုက ကျောင်းသား ၁၀ ယောက်ကို စုလိုက်တယ်။

Half begin consuming a daily dose of chocolate,

တစ်ဝက်လောက်က ချောကလက်ကို နေ့စဥ် စတင်စားသုံးပြီး

while half abstain.

တစ်ဝက်က ရှောင်တယ်။

As classmates, they all follow the same schedule.

အတန်းဖော်တွေအနေနဲ့ အားလုံးက တူညီတဲ့ အချိန်ဇယားကို လိုက်နာကြတယ်။

By the end of the study, the chocolate eaters are less stressed

လေ့လာမှုအပြီးမှာ ချောကလက်စားသူတွေ သူတို့ရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် ချောကလက်

than their chocolate-free counterparts.

ရှောင်သူတွေထက် စိတ်ဖိစီးမှု ပိုနည်းတယ်။

What’s wrong with this headline:

ခေါင်းစဉ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး မှားယွင်းနေတာက

"Eating chocolate reduces stress in students"

“ချောကလက်စားတာက ကျောင်းသားတွေရဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုကို လျော့ကျစေတယ်” ဆိုတာက

It’s a stretch to draw a conclusion about students in general from a sample of ten.

နမူနာ ၁၀ ယောက်ကနေ ကျောင်းသားတွေအကြောင်း ယေဘုယျကောက်ချက်ဆွဲဖို့ ဆန့်ထုတ်တာပါ။

That’s because the fewer participants are in a random sample,

ဒါက ကျပန်း နမူနာမှာ ပါဝင်သူ နည်းလေ၊

the less likely it is that the sample will closely represent

နမူနာက ပစ်မှတ် လူဦးရေ တစ်ခုလုံးကို နီးကပ်စွာ

the target population as a whole.

ကိုယ်စားပြုနိုင်ခြေ ပိုနည်းလေဖြစ်လို့ပါ။

For example, if the broader population of students is half male and half female,

ဥပမာ ပိုကျယ်ပြန့်တဲ့ ကျောင်းသားဦးရေက ကျောင်းသားတစ်ဝက်နဲ့ ကျောင်းသူတစ်ဝက်ဆိုရင်၊

the chance of drawing a sample of 10

နမူနာ ၁၀ ယောက်ကို ဆွဲယူဖို့ အခွင့်အလမ်းက

that’s skewed 70% male and 30% is about 12%.

လွဲချော်နေတဲ့ ကျောင်းသား ၇၀% နဲ့ ၃၀% က ၁၂ % လောက်ပါ။

In a sample of 100 that would be less than a .0025% chance,

၁၀၀ ရှိတဲ့ နမူနာတစ်ခုမှာ ၀.၀၀၂၅% ထက်နည်းတဲ့ အခွင့်အလမ်းနဲ့

and for a sample of 1000,

၁၀၀၀ ရှိတဲ့ နမူနာအတွက်

the odds are less than 6 x 10^-36.

ဖြစ်နိုင်ခြေတွေက ၆ x ၁၀^-၃၆ ထက် ပိုနည်းပါတယ်။

Similarly, with fewer participants,

အလားတူပဲ ပါဝင်သူ ပိုနည်းတာက

each individual’s outcome has a larger impact on the overall results—

တစ်ဦးစီရဲ့ရလဒ်က အလုံးစုံ ရလဒ်တွေအပေါ် ပိုကြီးမားတဲ့ သက်ရောက်မှုရှိတာကြောင့်

and can therefore skew big-picture trends.

ကြီးမားတဲ့ ပုံရိပ် လားရာတွေကို လွဲချော်စေနိုင်တယ်။

Still, there are a lot of good reasons for scientists to run small studies.

ဒါပေမဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေအတွက် လေ့လာမှုလေး တွေလုပ်ဖို့ အကြောင်းကောင်းအများကြီးပါ၊။

By starting with a small sample,

နမူနာလေးတစ်ခုနဲ့ စတင်တာက

they can evaluate whether the results are promising enough

ပိုပြည့်စုံပြီး စျေးကြီးတဲ့ လေ့လာမှုကို လုပ်ဆောင်ဖို့

to run a more comprehensive, expensive study.

ရလဒ်တွေက လုံလောက်တဲ့ အလားအလာ ရှိမရှိ အကဲဖြတ်နိုင်ပါတယ်။

And some research requires very specific participants

သုတေသနတချို့မှာ အရေအတွက်များစွာနဲ့ စုဆောင်းဖို့ မဖြစ်နိုင်တဲ့

that may be impossible to recruit in large numbers.

အလွန်တိကျတဲ့ ပါဝင်သူတွေကို လိုအပ်တယ်။ ။

The key is reproducibility—

အဓိကအချက်က ပုံတူပွားနိုင်မှုပါ။

if an article draws a conclusion from one small study,

ဆောင်းပါးတစ်ခုက လေ့လာမှုလေးတစ်ခု ကနေ ကောက်ချက်ဆွဲရင်

that conclusion may be suspect—

ဒီကောက်ချက်က သံသယဖြစ်နိုင်ပေမဲ့

but if it’s based on many studies that have found similar results,

အလားတူ ရလဒ်တွေကို တွေ့ရှိခဲ့တဲ့ လေ့လာမှုများစွာကို အခြေခံရင်

it’s more credible.

ဒါက ပိုပြီးယုံကြည်စိတ်ချရပါတယ်။

We’ve still got one more puzzle.

နောက်ထပ် ပဟေဋ္ဌိတစ်ခု ရှိပါသေးတယ်။

In this scenario, a study tests a new drug for a rare, fatal disease.

ဒီဖြစ်နိုင်ခြေမှာ ရှားပါးကာ သေစေတဲ့ ရောဂါ အတွက် ဆေးသစ်ကို လေ့လာမှုတစ်ခုက စမ်းသပ်တယ်။

In a sample of 2,000 patients,

လူနာ ၂၀၀၀ ရဲ့ နမူနာမှာ

the ones who start taking the drug upon diagnosis

ရောဂါရှာဖွေတွေ့ရှိပြီးနောက် ဆေးကို စတင်သောက်သုံးသူတွေက

live longer than those who take the placebo.

ဆေးတုကို သောက်သူတွေထက် အသက်ပိုရှည်တယ်။

This time, the question is slightly different.

ဒီတစ်ခါ ပြဿနာက နည်းနည်းတော့ ကွဲပြားတယ်။

What’s one more thing you’d like to know before deciding if the headline,

“ဆေးဝါးသစ်က ရှားပါးရောဂါရှိတဲ့ လူနာတွေရဲ့ အသက်ကို ရှည်စေတယ်”

ဆိုတဲ့ ခေါင်းစီးကို အကျိုးအကြောင်း မတင်ပြခင် နောက်ထပ် သိချင်တာက ဘာလဲ။

"New drug prolongs lives of patients with rare disease", is justified?

Before making this call,

ဒါကို မဆုံးဖြတ်ခင်

you’d want to know how much the drug prolonged the patients’ lives.

ဆေးဝါးက လူနာတွေရဲ့ အသက်ကို ဘယ်လောက်ကြာကြာ ရှည်စေတာကို သင် သိချင်တယ်။

Sometimes, a study can have results that,

တစ်ခါတစ်ရံမှာ လေ့လာမှုတစ်ခုက

while scientifically valid, don’t have much bearing on real world outcomes.

သိပ္ပံနည်းကျ မှန်ကန်ပေမဲ့ လက်တွေ့ ကမ္ဘာရဲ့ ရလဒ်တွေနဲ့ အများကြီး သက်ဆိုင်မှုမရှိဘူး။

For example, one real-life clinical trial of a pancreatic cancer drug

ဥပမာ၊ ပန်ကရိယ ကင်ဆာဆေးရဲ့ လက်တွေ့ဘဝ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ စမ်းသပ်မှုတစ်ခုမှာ

found an increase in life expectancy— of ten days.

သက်တမ်း ဆယ်ရက်တိုးလာတာကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

The next time you see a surprising medical headline,

နောက်တစ်ခါ အံ့သြစရာ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ခေါင်းစီးကို တွေ့တဲ့အခါ

take a look at the science it’s reporting on.

ဒါက ဖော်ပြနေတဲ့ သိပ္ပံပညာကို ကြည့်ပါ။

Even when full papers aren’t available without a fee,

စာရွက်စာတမ်းအပြည့်အစုံကို အခမဲ့ မရနိုင်တဲ့အခါမှာတောင်၊

you can often find summaries of experimental design

စမ်းသပ်မှု ပုံစံရဲ့ အကျဉ်းချုပ်တွေကို မကြာခဏတွေ့နိုင်ပြီး

and results in freely available abstracts,

လွတ်လပ်စွာ ရနိုင်တဲ့ ကောက်နှုတ်ချက်တွေ

or even within the text of a news article.

(သို့ )သတင်းဆောင်းပါး စာသားအတွင်းမှာတောင်ပါ။

It’s exciting to see scientific research covered in the news,

သတင်းမှာ ဖော်ပြတဲ့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသန ကို မြင်ရတာက စိတ်လှုပ်ရှားစရာ

and important to understand the studies’ findings.

ဖြစ်ပြီး လေ့လာမှုတွေရဲ့ တွေ့ရှိချက်တွေကို နားလည်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။