This one weird trick will help you spot clickbait - Jeff Leek & Lucy McGowan

Çeviri: Ozay Ozaydin Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

One simple vitamin can reduce your risk of heart disease.

Tek basit bir vitamin, kalp hastalığı riskinizi azaltabilir.

Eating chocolate reduces stress in students.

Çikolata yemek, öğrencilerdeki stresi azaltır.

New drug prolongs lives of patients with rare disease.

Nadir hastalığa yakalanmış hastaların hayatını uzatan yeni ilaç.

Health headlines like these are published every day,

Her gün buna benzer sağlık manşetleri yayınlanıyor,

sometimes making opposite claims from each other.

bazen de birbirinin zıttı iddialar ortaya atarak.

There can be a disconnect between broad,

Genel, dikkat çeken başlıklarla

attention-grabbing headlines and the often specific,

haberin içerisindeki sağlık araştırmalarının

incremental results of the medical research they cover.

belirgin, artımlı sonuçları arasında kopukluklar olabiliyor.

So how can you avoid being misled by grabby headlines?

Peki, böyle cafcaflı manşetlerin

bizi yanlış yönlendirmesinden nasıl sakınacağız?

The best way to assess a headline’s credibility

Bir manşetin güvenilirliğini değerlendirmenin en iyi yolu

is to look at the original research it reports on.

dayandığı orijinal rapora bakmaktır.

We’ve come up with a hypothetical research scenario

Bu üç manşetin her biri için farazi senaryolar geliştirdik.

for each of these three headlines.

Keep watching for the explanation of the first example;

İlk örneğin açıklaması için izlemeye devam edin;

then pause at the headline to answer the question.

daha sonra manşette durdurun ve soruyu cevaplayın.

These are simplified scenarios.

Bunlar basitleştirilmiş senaryolardır.

A real study would detail many more factors and how it accounted for them,

Gerçek bir çalışma çok daha fazla etmeni ve onları nasıl dahil ettiğini içerir

but for the purposes of this exercise,

ama bu örnek için

assume all the information you need is included.

ihtiyacınız olan tüm bilginin dahil olduğunu varsayın.

Let’s start by considering the cardiovascular effects

Healthium diye bir vitaminin kardiyovasküler etkilerini

of a certain vitamin, Healthium.

düşünerek başlayalım.

The study finds that participants taking Healthium

Araştırma sonucu, Healthium kullananların sağlıklı kolesterol seviyelerinin

had a higher level of healthy cholesterol than those taking a placebo.

plasebo alanlara göre daha yüksek olduğunu gösteriyor.

Their levels became similar to those of people with naturally high levels

Bu türdeki kolesterol seviyeleri

doğal şekilde yüksek olan kişilere yakın hale geliyor.

of this kind of cholesterol.

Previous research has shown that people with naturally high levels

Daha önceki araştırmalar sağlıklı kolesterolleri doğal şekilde yüksek olan

of healthy cholesterol have lower rates of heart disease.

insanların kalp hastalığı oranlarının daha düşük olduğunu göstermiştir.

So what makes this headline misleading:

Bu manşeti yanıltıcı yapan nedir:

"Healthium reduces risk of heart disease."

"Healthium kalp hastalığı riskini azaltır."

The problem with this headline is that the research didn’t actually investigate

Bu manşetteki problem araştırmanın Healthium'un kalp hastalığı riskini

whether Healthium reduces heart disease.

azaltıp azaltmadığını araştırmamış olmasıdır.

It only measured Healthium’s impact

Sadece Healthium'un belirli bir tür kolesterol seviyesine etkisini ölçmüştür.

on levels of a particular kind of cholesterol.

The fact that people with naturally high levels of that cholesterol

Bu tür kolesterol seviyeleri doğal olarak yüksek olan insanların

have lower risk of heart attacks

kalp krizi risklerinin az olması gerçeği,

doesn’t mean that the same will be true of people

Healthium kullanarak kolesterol seviyelerini arttıranlar için de

who elevate their cholesterol levels using Healthium.

gerçek olacağı anlamına gelmez.

Now that you’ve cracked the case of Healthium,

Healthium vakasını çözdüğünüze göre

try your hand at a particularly alluring mystery:

şimdi bir de albenisi olan bir gizemi çözmeyi deneyin:

the relationship between eating chocolate and stress.

Çikolata yemek ile stres arasındaki ilişki.

This hypothetical study recruits ten students.

Bu farazi çalışma 10 öğrenciden oluşuyor.

Half begin consuming a daily dose of chocolate,

Öğrencilerin yarısı günlük çikolata dozlarını tüketirken

while half abstain.

diğer yarısı bundan kaçınıyor.

As classmates, they all follow the same schedule.

Sınıf arkadaşları oldukları için aynı günlük çizelgeyi takip ediyorlar.

By the end of the study, the chocolate eaters are less stressed

Çalışmanın sonunda çikolata yiyenler

çikolatadan mahrum arkadaşlarına göre daha az stresli oluyorlar.

than their chocolate-free counterparts.

What’s wrong with this headline:

Bu başlıkta ne yanlış var:

"Eating chocolate reduces stress in students"

"Çikolata yemek öğrencilerde stresi azaltır."

It’s a stretch to draw a conclusion about students in general from a sample of ten.

Öğrencilerin geneli hakkında 10 kişiden bir sonuca varmak pek sağlıklı değildir.

That’s because the fewer participants are in a random sample,

Bunun nedeni, bir örneklem içerisinde ne kadar az katılımcı varsa

the less likely it is that the sample will closely represent

hedef kitleyi temsil etme ihtimallerinin o kadar az olmasındandır.

the target population as a whole.

For example, if the broader population of students is half male and half female,

Örneğin; yarısı erkek, yarısı kadın olan bir öğrenci nüfusundan

the chance of drawing a sample of 10

%70 erkek, %30 kadın olacak şekilde

that’s skewed 70% male and 30% is about 12%.

10 kişilik dengesiz bir örneklem seçme ihtimali %12'dir.

In a sample of 100 that would be less than a .0025% chance,

100 kişilik bir örneklemde aynı dengesiz durum ihtimali ise %0.0025'ten azdır

and for a sample of 1000,

ve 1000 kişilik bir örneklemde ihtimal %6x10^-36'dan azdır.

the odds are less than 6 x 10^-36.

Similarly, with fewer participants,

Benzer şekilde daha az katılımcı ile

each individual’s outcome has a larger impact on the overall results—

her bir bireyin genel sonuç üzerindeki etkisi daha büyüktür—

and can therefore skew big-picture trends.

bu yüzden büyük resmi saptırabilirler.

Still, there are a lot of good reasons for scientists to run small studies.

Bilim insanlarının küçük ölçekli çalışma yapmaları için hala iyi nedenleri vardır.

By starting with a small sample,

Küçük bir örneklem ile başlayarak

they can evaluate whether the results are promising enough

sonuçların daha kapsamlı ve maliyetli bir çalışmak yapmaya

to run a more comprehensive, expensive study.

değer olup olmadığını değerlendirebilirler.

And some research requires very specific participants

Bazı araştırmalar da büyük sayılarda bulunmaları imkansız olan

that may be impossible to recruit in large numbers.

çok özel katılımcılara ihtiyaç duyabilir.

The key is reproducibility—

Kilit nokta tekrarlanabilirliktir—

if an article draws a conclusion from one small study,

bir makale küçük bir çalışmadan sonuç çıkarıyorsa

that conclusion may be suspect—

o sonuç şüpheli olabilir—

but if it’s based on many studies that have found similar results,

ancak benzer sonuçlar bulmuş olan birçok çalışmaya dayanıyorsa

it’s more credible.

daha güvenilirdir.

We’ve still got one more puzzle.

Hala bir bulmacamız daha var.

In this scenario, a study tests a new drug for a rare, fatal disease.

Bu senaryoda nadir ve ölümcül bir hastalık için yeni ilaç test edilmiştir.

In a sample of 2,000 patients,

2.000 hastalık örneklemde

the ones who start taking the drug upon diagnosis

tanı sonrası ilacı kullanmaya başlayanlar

live longer than those who take the placebo.

plasebo alanlara göre daha uzun yaşıyorlar.

This time, the question is slightly different.

Bu sefer, soru biraz farklı.

What’s one more thing you’d like to know before deciding if the headline,

"Yeni ilaç, nadir bir hastalığa yakalanmış hastaların ömrünü uzatıyor" başlığının

"New drug prolongs lives of patients with rare disease", is justified?

doğru olup olmadığına karar verebilmek için bilmek isteyeceğiniz şey nedir?

Before making this call,

Böyle bir söylemde bulunmadan önce

you’d want to know how much the drug prolonged the patients’ lives.

ilacın hastaların yaşamını ne kadar uzattığını bilmek istersiniz.

Sometimes, a study can have results that,

Bazen, bir çalışmanın sonucu bilimsel olarak geçerli olsa da

while scientifically valid, don’t have much bearing on real world outcomes.

gerçek dünyada pek etkileri yoktur.

For example, one real-life clinical trial of a pancreatic cancer drug

Örneğin, bir pankreas kanser ilacının gerçek hayat klinik testinde

found an increase in life expectancy— of ten days.

tahmini ömrü 10 gün arttırdığı tespit ediliyor.

The next time you see a surprising medical headline,

Bir daha şaşırtıcı bir sağlık manşeti gördüğünüzde

take a look at the science it’s reporting on.

raporunu verdiği bilime bir göz atın.

Even when full papers aren’t available without a fee,

Tam metinlerine ücret ödemeden ulaşamasanız bile

you can often find summaries of experimental design

deney tasarımlarının özetlerini ve sonuçlarını

and results in freely available abstracts,

ücretsiz sunulan özetlerde,

or even within the text of a news article.

hatta haber metninin içinde bulabilirsiniz.

It’s exciting to see scientific research covered in the news,

Bilimsel araştırmaların haberlerde yer aldığını görmek heyecan verici

and important to understand the studies’ findings.

ve çalışmaların bulgularını anlamak önemlidir.