This one weird trick will help you spot clickbait - Jeff Leek & Lucy McGowan

Translator: Da My Tran Ngoc Reviewer: Nhu PHAM

One simple vitamin can reduce your risk of heart disease.

Một loại vitamin có thể làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Eating chocolate reduces stress in students.

Ăn sô-cô-la làm giảm căng thẳng ở sinh viên.

New drug prolongs lives of patients with rare disease.

Loại thuốc mới kéo dài tuổi thọ những bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp.

Health headlines like these are published every day,

Những tít báo về sức khỏe như thế này được đăng tải mỗi ngày,

sometimes making opposite claims from each other.

và đôi khi đưa những tuyên bố trái ngược nhau.

There can be a disconnect between broad,

Có thể có sự sai lệch giữa những tít báo bao quát

attention-grabbing headlines and the often specific,

thu hút sự chú ý và những kết quả cụ thể

incremental results of the medical research they cover.

của nghiên cứu khoa học được đề cập.

So how can you avoid being misled by grabby headlines?

Vậy làm thế nào để tránh bị những tiêu đề hào nhoáng này đánh lừa?

The best way to assess a headline’s credibility

Cách tốt nhất để đánh giá độ tin cậy của một tiêu đề

is to look at the original research it reports on.

là nhìn qua nghiên cứu mà chúng đề cập.

We’ve come up with a hypothetical research scenario

Chúng tôi đưa ra những tình huống nghiên cứu giả tưởng

for each of these three headlines.

cho ba tiêu đề sau.

Keep watching for the explanation of the first example;

Tiếp tục theo dõi lời giải thích cho ví dụ đầu tiên;

then pause at the headline to answer the question.

sau đó dừng lại tại tiêu đề để trả lời câu hỏi.

These are simplified scenarios.

Đây là những tình huống đơn giản.

A real study would detail many more factors and how it accounted for them,

Một nghiên cứu thực tế sẽ đi chi tiết giải thích từng yếu tố

but for the purposes of this exercise,

nhưng với bài tập này,

assume all the information you need is included.

hãy giả sử tất cả các thông tin cần để tìm ra lỗi đều có đủ.

Let’s start by considering the cardiovascular effects

Hãy bắt đầu bằng việc xem xét hiệu quả lên tim mạch

of a certain vitamin, Healthium.

của loại vitamin cụ thể sau, Healthium.

The study finds that participants taking Healthium

Nghiên cứu phát hiện ra những người tham gia dùng Healthium

had a higher level of healthy cholesterol than those taking a placebo.

có mức cholesterol khỏe mạnh cao hơn nhóm dùng giả dược,

Their levels became similar to those of people with naturally high levels

tương đương với người có mức cholesterol khỏe mạnh

of this kind of cholesterol.

cao tự nhiên.

Previous research has shown that people with naturally high levels

Những nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng

người có mức cholesterol khỏe mạnh cao tự nhiên

of healthy cholesterol have lower rates of heart disease.

có nguy cơ mắc bệnh tim mạch rất thấp.

So what makes this headline misleading:

Vậy điều gì khiến tiêu đề này bị sai lệch:

"Healthium reduces risk of heart disease."

“Healthium làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.”

The problem with this headline is that the research didn’t actually investigate

Vấn đề chính là nghiên cứu đã không thực sự điều tra

whether Healthium reduces heart disease.

liệu Healthium có làm giảm bệnh tim mạch hay không.

It only measured Healthium’s impact

Nó chỉ đo tác động của Healthium

on levels of a particular kind of cholesterol.

lên một loại cholesterol cụ thể.

The fact that people with naturally high levels of that cholesterol

Sự thật là người có mức cholesterol này cao tự nhiên

have lower risk of heart attacks

có nguy cơ bị bệnh tim mạch thấp hơn

doesn’t mean that the same will be true of people

không có nghĩa là nó sẽ có kết quả tương tự

who elevate their cholesterol levels using Healthium.

với người nâng cao mức cholesterol bằng cách sử dụng Healthium.

Now that you’ve cracked the case of Healthium,

Bạn đã vạch trần việc "giật" tít về Healthium,

try your hand at a particularly alluring mystery:

hãy thử giải tiếp tiêu đề đầy lôi cuốn sau:

the relationship between eating chocolate and stress.

mối quan hệ giữa việc ăn sô-cô-la và căng thẳng.

This hypothetical study recruits ten students.

Nghiên cứu giả tưởng này chiêu mộ mười sinh viên.

Half begin consuming a daily dose of chocolate,

Một nửa bắt đầu ăn một lượng sô-cô-la mỗi ngày

while half abstain.

trong khi nhóm còn lại tránh ăn sô-cô-la.

As classmates, they all follow the same schedule.

Là bạn cùng lớp, họ có chung thời khoá biểu.

By the end of the study, the chocolate eaters are less stressed

Vào cuối nghiên cứu, sinh viên ăn sô-cô-là ít bị căng thẳng hơn

than their chocolate-free counterparts.

những người bạn không ăn sô-cô-la.

What’s wrong with this headline:

Vậy có gì sai ở tiêu đề này:

"Eating chocolate reduces stress in students"

“Ăn sô-cô-la làm giảm căng thẳng ở sinh viên.”

Nó suy diễn kết luận tổng thể từ một mẫu nghiên cứu chỉ mười người,

It’s a stretch to draw a conclusion about students in general from a sample of ten.

That’s because the fewer participants are in a random sample,

vì càng ít người tham gia trong mẫu ngẫu nhiên,

the less likely it is that the sample will closely represent

càng ít có khả năng nó đại diện chính xác cho toàn thể.

the target population as a whole.

For example, if the broader population of students is half male and half female,

Ví dụ, trong một nhóm sinh viên rất đông một nửa là nam, một nửa là nữ,

the chance of drawing a sample of 10

chọn ra ngẫu nhiên mười sinh viên

that’s skewed 70% male and 30% is about 12%.

với 70% là nam, 30% là nữ, xác suất của tỷ lệ sai lệch là 12%.

In a sample of 100 that would be less than a .0025% chance,

Với mẫu 100 người (70:30), xác suất này nhỏ hơn 0.0025％

and for a sample of 1000,

và với mẫu 1.000 người,

the odds are less than 6 x 10^-36.

tỷ lệ này là nhỏ hơn 6 x 10^-36.

Similarly, with fewer participants,

Tương tự, người tham gia càng ít,

each individual’s outcome has a larger impact on the overall results—

mỗi kết quả cá nhân càng có ảnh hưởng lên kết quả tổng thể

and can therefore skew big-picture trends.

và có thể làm sai lệch kết quả tổng quan.

Still, there are a lot of good reasons for scientists to run small studies.

Tuy vậy, vẫn có nhiều lý do

các nhà khoa học thực hiện những nghiên cứu nhỏ.

By starting with a small sample,

Bằng cách bắt đầu với một nhóm nhỏ,

they can evaluate whether the results are promising enough

họ có thể đánh giá liệu kết quả có đủ hứa hẹn

to run a more comprehensive, expensive study.

để tiếp tục thực hiện một nghiên cứu đắt giá, toàn diện hơn.

And some research requires very specific participants

Và vài nghiên cứu cần những người tham gia rất đặc trưng

that may be impossible to recruit in large numbers.

khó thể chiêu mộ với số lượng lớn.

The key is reproducibility—

Chìa khóa ở đây chính là độ tin cậy—

if an article draws a conclusion from one small study,

nếu một bài báo đưa ra kết luận từ một nghiên cứu nhỏ,

that conclusion may be suspect—

kết luận đó có thể không đáng tin —

but if it’s based on many studies that have found similar results,

nhưng sẽ đáng tin cậy hơn

nếu dựa trên nhiều nghiên cứu đã cho ra kết quả tương tự.

it’s more credible.

We’ve still got one more puzzle.

Chúng ta vẫn còn một tiêu đề nữa.

In this scenario, a study tests a new drug for a rare, fatal disease.

Ở tình huống này, nghiên cứu thử nghiệm thuốc mới cho bệnh hiếm gặp, chết người.

In a sample of 2,000 patients,

Mẫu gồm 2.000 bệnh nhân,

the ones who start taking the drug upon diagnosis

những người bắt đầu dùng thuốc sau khi được chẩn đoán

live longer than those who take the placebo.

sống lâu hơn những người dùng giả dược.

This time, the question is slightly different.

Lần này, câu hỏi hơi khác một chút.

What’s one more thing you’d like to know before deciding if the headline,

Thêm một điều mà bạn nên biết, trước khi đánh giá liệu tiêu đề này có hợp lý?

"New drug prolongs lives of patients with rare disease", is justified?

“Loại thuốc mới có thể kéo dài sự sống của các bệnh nhân mắc bệnh hiếm gặp.”

Before making this call,

Trước khi ra đưa ra kết luận,

you’d want to know how much the drug prolonged the patients’ lives.

bạn sẽ muốn biết loại thuốc này kéo dài sự sống thêm bao lâu.

Sometimes, a study can have results that,

Đôi khi, một nghiên cứu cho ra kết quả,

while scientifically valid, don’t have much bearing on real world outcomes.

có giá trị khoa học, không mấy liên quan đến thực tế.

For example, one real-life clinical trial of a pancreatic cancer drug

Ví dụ, một thử nghiệm lâm sàng về loại thuốc điều trị ung thư tuyến tụy

found an increase in life expectancy— of ten days.

cho thấy, trên thực tế, nó giúp kéo dài sự sống thêm mười ngày.

The next time you see a surprising medical headline,

Lần tới, khi tìm thấy tiêu đề về nghiên cứu y học đáng kinh ngạc

take a look at the science it’s reporting on.

hãy nhìn vào kết quả khoa học mà nó đề cập.

Even when full papers aren’t available without a fee,

Dù các báo cáo khoa học không phải lúc nào cũng miễn phí,

you can often find summaries of experimental design

bạn vẫn có thể dễ dàng tìm ra nội dung tóm lược và kết quả thí nghiệm

and results in freely available abstracts,

trong bản tóm tắt miễn phí trên mạng,

or even within the text of a news article.

hoặc ngay trong bài báo.

It’s exciting to see scientific research covered in the news,

Thật hào hứng khi đọc được các tít báo về nghiên cứu khoa học

and important to understand the studies’ findings.

nhưng việc hiểu được những kết quả nghiên cứu đó cũng rất quan trọng.