This one weird trick will help you spot clickbait - Jeff Leek & Lucy McGowan

Translator: Zirak Luqman Reviewer: Daban Q. Jaff

One simple vitamin can reduce your risk of heart disease.

یەک ڤیتامینی سادە دەتوانێت مەترسی نەخۆشی دڵ کەمبکاتەوە.

Eating chocolate reduces stress in students.

خواردنی چکلێت پەستانی خوێندکاران کەمدەکاتەوە.

New drug prolongs lives of patients with rare disease.

دەرمانە نوێیەکان درێژە بە ژیانی ئەو نەخۆشانە دەدەن کە ناخۆشی دەگمەنیان هەیە.

Health headlines like these are published every day,

سەردێری ڕۆژنامە تەندروستیەکان وەکو ئەمانە هەموو ڕۆژێک دەردەکرێن

sometimes making opposite claims from each other.

هەندێک جار پڕوپاگەندە لە دژی یەکتر دروست دەکەن،

There can be a disconnect between broad,

دەکرێت جیاوازی هەبێت لە نێوان بۆردەکان،

attention-grabbing headlines and the often specific,

سەدرێرە ئاگاداکەرەوەکان و لێکچوونیان،

incremental results of the medical research they cover.

ئەنجامی توێژینەوە زۆرەکانی تەندروستیەکان بەکاردەهێنن.

So how can you avoid being misled by grabby headlines?

کەواتە چۆن دوورکەوینەوە لە فریوخواردن لەلایەن مانشێتە فریودەرەکان؟

The best way to assess a headline’s credibility

باشترین ڕێگا بۆ بڕیادان لەسەر مانشێتێکی باش

is to look at the original research it reports on.

سەیرکردنی توێژینەوە بنیڕەتەکەیە کە تێێدا باسی دەکات.

We’ve come up with a hypothetical research scenario

سیناریۆی توێژینەوەیەکی خەیاڵیمان دەست کەوتووە

for each of these three headlines.

بۆ هەریەک لەو سێ مانشێتە.

Keep watching for the explanation of the first example;

بەردەوامبە لە سەیرکردن بۆ ڕونکردنەوەی یەکەم نموونە؛

then pause at the headline to answer the question.

پاشان مانشێتەکە ڕاگرە بۆ وڵامدانەوەی پرسیارەکە

These are simplified scenarios.

سناریۆی سادەکراو هەیە.

A real study would detail many more factors and how it accounted for them,

توێژینەوەیەکی ڕاستەقینە چەندین هۆکاری زیاتر و چۆنێتی هەژماکردنیان دەردەخات،

but for the purposes of this exercise,

بەڵام بۆ مەبەستی ئەنجامدانی ئەم ڕاهێنانە،

assume all the information you need is included.

وای دابنێ هەموو زانیاریەک لەخۆ دەگرێت کە تۆ پێویستە.

Let’s start by considering the cardiovascular effects

با دەست پێ بکەین بەتێبینی کردنی کاریگەریەکانی سیستەمی سوڕی خوێن

of a certain vitamin, Healthium.

لە ڤیتامینێکی تایبەتدا، چارەسەری تەندروستی،

The study finds that participants taking Healthium

توێژینەوەکە دەریدەخات ئەوانەی چارەسەری تەندروستی بەکاردێنن

had a higher level of healthy cholesterol than those taking a placebo.

ڕێژەی کۆلیسترۆڵیان بەرزتر بوو لە لەوانەی کە دەرمانی دڵخۆشکەر بەکاردەهێنن

Their levels became similar to those of people with naturally high levels

ئاستی کۆلیسترۆڵیان یەکسان دەبێت لەگەڵ ئەو کەسانەی بەشێوەیەکی سروشتی

of this kind of cholesterol.

ئاستی ئەو کۆلیسترۆڵەیان بەرزە.

Previous research has shown that people with naturally high levels

توێژینەوەیەکی پێشوو پیشانیداوە کە ئەو کەسانەی بە شێوەیەکی سروشتی

of healthy cholesterol have lower rates of heart disease.

ئاستی کۆلیسترۆڵیان بەرزە تێکڕای توشبوونیان بە نەخۆشی دڵ کەمترە.

So what makes this headline misleading:

کەواتە چی والەم مانشێتە دەکات بیرۆکەی هەڵە ببەخسێت:

"Healthium reduces risk of heart disease."

"چارەسەری تەندروستی مەترسی نەخۆشی دڵ کەمدەکاتەوە"

The problem with this headline is that the research didn’t actually investigate

کێشەی ئەم مانشێتە ئەوەیە کە توێژینەوەکە ڕاستیەکە دەرنەخسووە

whether Healthium reduces heart disease.

هەرچەندە چارەسەری تەندروستی نەخۆشی دڵ کەمدەکاتەوە.

It only measured Healthium’s impact

تەنها کاریەگەری چارەسەری تەندروستی لەسەر

on levels of a particular kind of cholesterol.

ئاستەکانت جۆرە تایبەتەکانی کۆلیسترۆڵ پێوانە دەکات.

The fact that people with naturally high levels of that cholesterol

ڕاستیەکەی ئەوانەی ئاستی کۆلیسترۆڵیان بەشێوەیەکی سروشتی بەرزە

have lower risk of heart attacks

مەترسی ناخۆشیەکانی دڵیان کەمترە

doesn’t mean that the same will be true of people

ئەمە واتای ئەوە نیە هەمان شت ڕاست دەبێت بۆ ئەوانەی

who elevate their cholesterol levels using Healthium.

کە ڕێژەی ئاستی کۆلیسترۆڵیان بەرز دەکەن بەبەکارهێنانی چارەسەری تەندروستی

Now that you’ve cracked the case of Healthium,

ئێستا کە چارەسەری تەندروستیتان ناسیووە.

try your hand at a particularly alluring mystery:

دەست بخە سەر کێسەیەکی قورسی تایبەت:

the relationship between eating chocolate and stress.

پەیوەندی نێوان خواردنی چکلێت و پەستان.

This hypothetical study recruits ten students.

ئەم توێژینەوە خەیاڵیە دە خوێندکار لەخۆ دەگرێت.

Half begin consuming a daily dose of chocolate,

نیوەیان رۆژانە بڕێک چکلێت بەکاردەهێنن.

while half abstain.

لەکاتێکدا نیوەیان بەکارناهێنن.

As classmates, they all follow the same schedule.

وەکو هاوپۆل، هەموویان هەمان خشتە جێبەجێ دەکەن.

By the end of the study, the chocolate eaters are less stressed

لە کۆتایی توێژینەوەکەدا، چکلێت خۆرەکان کەمتر لە ژێڕ پەستاندان

than their chocolate-free counterparts.

وەک لەوانەی جکلێتیان بەکارناهێنا،

What’s wrong with this headline:

ئەم مانشێتە کێشەی چیە؟

"Eating chocolate reduces stress in students"

"خواردنی چکلێت پەستانی خوێندکاران کەم دەکاتەوە؟

It’s a stretch to draw a conclusion about students in general from a sample of ten.

ئەم کردارێکە بۆ دەستکەوتنی دەرئەنجامێک دەربارەی نموونەیەکی دە خوێندکاری بە گشتی.

That’s because the fewer participants are in a random sample,

ئەمە بەهۆی ئەوەی ژمارەیەکی کەمتری بەژداربووەکان لە نموونەی بەربڵاودان،

the less likely it is that the sample will closely represent

کەمتر وەکوە ئەوەیە نموونەکە بە نزیکی پیشانی دەدات

the target population as a whole.

ئامنجەکی کەسەکان وەکو خۆی.

For example, if the broader population of students is half male and half female,

بۆ نموونە، ئەگەر ژمارەی بەژداربووەکان نیوەی نێر و نیوەی مێ بێت،

the chance of drawing a sample of 10

هەلی کێشانی نموونەیەکی دە کەسی

that’s skewed 70% male and 30% is about 12%.

دەگۆڕێت بۆ %٧٠ نێر و بەرەو %٣٠ دەبێتە %١٢.

In a sample of 100 that would be less than a .0025% chance,

لە نموونەیەکی ١٠٠ کەسیدا ئەگەرەکە کەم دەکات بۆ %٠.٠٠٢٥،

and for a sample of 1000,

وە بۆ نموونەیەکی ١٠٠٠ کەسی،

the odds are less than 6 x 10^-36.

تاکەکان دەبن بە کەمتر لە 6 x 10^-36.

Similarly, with fewer participants,

بەشێوەیەکی لێکچوو، بە بەژداربووی کەمتر،

each individual’s outcome has a larger impact on the overall results—

ئەنجامی هەر تاکێک کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر هەموو ئەنجامەکان

and can therefore skew big-picture trends.

وە دەتوانێت گۆڕانکاری گەورە بکات.

Still, there are a lot of good reasons for scientists to run small studies.

هێشتا، هۆکاری باش هەن بۆ زانایان بۆ ئەنجامدانی توێژینەوەی بچووک.

By starting with a small sample,

بە دەست پێ کردن بە نموونەی بچووک،

they can evaluate whether the results are promising enough

دەتوانن ئەنجامەکان بە سەرکەتوو هەڵسەنگێنن

to run a more comprehensive, expensive study.

بۆ ئەنجامدانی توێژینەوەیەکی پێشکەوتوو و گشتگیر.

And some research requires very specific participants

وە هەندێک توێژینەوە پێویستی بە بەژداربووی تایبەتە

that may be impossible to recruit in large numbers.

کە لەوانەیە بەژداریپێکردنی ژمارەیەکی زۆر ئەستەم بێت

The key is reproducibility—

دوبارە بەرهێمهێنانەوە کلیلەکەیە

if an article draws a conclusion from one small study,

ئەگەر هونەرمەندێک دەرئەنجامێک بکێشیت،

that conclusion may be suspect—

ئەم دەرئەنجامە لەوانەیە جێگای گومان بێت

but if it’s based on many studies that have found similar results,

بەڵام ئەگەر پشت بەچەندین توێژینەوە ببەستێت کە ئەنجامی چونیەکیان هەبووە،

it’s more credible.

زیاتر باوەڕپێکراوە.

We’ve still got one more puzzle.

هێشتا کێشەیەکی ترمان ماوە.

In this scenario, a study tests a new drug for a rare, fatal disease.

لەم سیناریۆیەدا، توێژینەوەیەک دەرمانێک بۆ نەخۆشیەکی دەگمەن و کوشندە بەکاردەهێنێت.

In a sample of 2,000 patients,

لە نموونەیەکی ٢٠٠٠ ناخۆشیدا،

the ones who start taking the drug upon diagnosis

ئەوانەی کە دەست بەبەکارهێنانی دەرمانەکە دەکەن بە دیاریکردنی نەخۆشیەکە

live longer than those who take the placebo.

زیاتر دەژین لەوانەی کە دەرمانی دڵخۆشکەر بەکاردەهێنن.

This time, the question is slightly different.

ئەم جارەیان، پرسیارەکە کەمێک جیاوازە.

What’s one more thing you’d like to know before deciding if the headline,

چیتر هەیە بتەوێت بزانی پێش بڕیاردان ئەگەر مانشێتەکە

"New drug prolongs lives of patients with rare disease", is justified?

"دەرمانی نوێ درێژە بەژیانی نەخۆشەکان دەدەن کە نەخۆشی دەگمەنیان هەیە" دانرابوو؟

Before making this call,

پێش ئەنجامدانی ئەم کردارە،

you’d want to know how much the drug prolonged the patients’ lives.

دەتەوێت بزانی تا چەند دەرمانەکە تەمەنی ناخۆشەکانی درێژ کردووە.

Sometimes, a study can have results that,

هەندێک جار، توێژینەوەیەک دەتوانێت ئەنجامی هەبێت،

while scientifically valid, don’t have much bearing on real world outcomes.

کە بەشێوەیەکی زانستی ڕاستە، کاریگەری زۆری نیە بە دەرئەنجامی جیهانەوە.

For example, one real-life clinical trial of a pancreatic cancer drug

بۆ نموونە، یەک کاریگەری پزیشکی لەسەر ژیانی نەخۆشێکی ژێڕپەنجەی پەنکریاس

found an increase in life expectancy— of ten days.

ژیانی زیادی کردووە لە دە ڕۆژدا.

The next time you see a surprising medical headline,

جاری داهاتوو مانشێتێکی سەرسوڕهێنەر دەبینیت

take a look at the science it’s reporting on.

سەیرێکی زانستەکە بکە تێیدا باسکراوە.

Even when full papers aren’t available without a fee,

تەنانەت کاتێک هەموو پەڕەکان بەردەستنین بەبێ پارەدان،

you can often find summaries of experimental design

زۆرجار دەتوانیت کورتکراوەی نەخشە ئەزموندارەکان بدۆزیەوە

and results in freely available abstracts,

و ئەنجامەکانیش بە شێوەیەکی پوخت بەردەستن،

or even within the text of a news article.

یان لە ناو نوسینی ڕۆژنامەیەکی هونەریدا.

It’s exciting to see scientific research covered in the news,

بینینی توێژینەوەی زانستی بە بەرگی ڕۆژنامەکەوە دڵخۆشکەرە،

and important to understand the studies’ findings.

وە گرینگە بۆ تێگەیشتن لە ئەنجامەکانی توێژینەوەکان.