A brief history of alcohol - Rod Phillips

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

This chimpanzee stumbles across a windfall of overripe plums.

چیمپانزییەک چەند هەڵووژەیەکی زۆرگەیوو دەکەوێتە بەردەمی.

Many of them have split open,

زۆربەیان پارچە بوون.

drawing him to their intoxicating fruity odor.

نزیکی دەکەنەوە لە بۆنی میوە فریودەرەکە.

He gorges himself

گەدەی پڕ دەکات و

and begins to experience some… strange effects.

هەست بە شتێک دەکات کە... کاریگەری سەیرە.

This unwitting ape has stumbled on a process

ئەم مەیموونە ئاگادارنییە کە لە بەردەم پڕۆسەیەکە

that humans will eventually harness

کە مرۆڤ سوودی لێ وەردەگرێت

to create beer, wine, and other alcoholic drinks.

بۆ درووست کردنی بیرە، مەی، و خواردنەوەی کحولی تر.

The sugars in overripe fruit attract microscopic organisms

شەکری ناو میوەی زۆر گەیوو بوونەوەری زۆر بچووک ڕادەکێشێت

known as yeasts.

کە ناسراون بە هەوێن.

As the yeasts feed on the fruit sugars they produce a compound called ethanol—

کاتێک هەوێنەکان شەکرەکە دەخۆن ئاوێتەیەک درووست دەکەن ناوی ئیسانۆڵ-

the type of alcohol in alcoholic beverages.

جۆری کحولە لە ناو خواردنەوە کحولیەکان.

This process is called fermentation.

ئەم پرۆسەیە پێی دەگووترێت هەڵهاتن.

Nobody knows exactly when

کەس نازانێت لەچ کاتێک

humans began to create fermented beverages.

مرۆڤ دەستی کرد بە درووست کردنی خواردنەوەی هەڵهاتوو.

The earliest known evidence comes from 7,000 BCE in China,

کۆنترین بەڵگە دەگەڕێتەوە بۆ ٧٠٠٠ ساڵ پێش زایین لە چین،

where residue in clay pots

کاتێک پاشماوەی مەنجەڵی قوڕ

has revealed that people were making an alcoholic beverage

ئاشکرای کردووە کە خەڵک خواردنەوەی کحولییان درووست کردووە

from fermented rice, millet, grapes, and honey.

لە برنجی هەڵهاتوو، ئاڵەف، ترێ، لەگەڵ هەنگوین.

Within a few thousand years,

لە چەند هەزارەیەکدا،

cultures all over the world were fermenting their own drinks.

زۆربەی کەلتووری جیهانی خواردنەوەکانیان هەڵدەهێنا.

Ancient Mesopotamians and Egyptians made beer throughout the year

میزۆپۆتامی و میسری دێرین بیرەیان درووست دەکرد

from stored cereal grains.

لە دانەوێڵەی پاککراوی کۆگاکراو.

This beer was available to all social classes,

ئەم بیرەیە بۆ هەموو چینێکی کۆمەڵایەتی بەردەست بوو،

and workers even received it in their daily rations.

تەنانەت کرێکارەکانیش لە خواردنی رۆژانە وەریان دەگرت.

They also made wine,

هەروەها مەیشیان درووست دەکرد،

but because the climate wasn’t ideal for growing grapes,

بەڵام بەهۆی کەش و هەوا گوونجاو نەبوو بۆ گەشەکردنی ترێ،

it was a rare and expensive delicacy.

کارێکی دەگمەن و گران بوو.

By contrast, in Greece and Rome, where grapes grew more easily,

بەڵام لە یۆنان و ڕۆمدا کە ترێ ئاسان گەشە دەکات،

wine was as readily available as beer was in Egypt and Mesopotamia.

مەی زۆر بەردەست بوو وەکو بیرە لە میسڕ و میزۆپۆتامیا.

Because yeasts will ferment basically any plant sugars,

چونکە هەوێن هەموو شەکرێک هەڵدەهێنێت،

ancient peoples made alcohol

خەڵکی دێرین کحولیان درووست کرد

from whatever crops and plants grew where they lived.

لەهەر ڕووەکێک و دانەوێڵەیەک کە لەناوچەکەدا گەشەی دەکرد.

In South America, people made chicha from grains,

لە ئەمریکای باشوور، خەڵکی چیچەیان لە دانەوێڵە درووست دەکرد،

sometimes adding hallucinogenic herbs.

هەندێك جار ڕووەکی هۆشبەریان تێ دەکرد.

In what’s now Mexico, pulque, made from cactus sap,

کە ئێستا نیو مەکسیکۆیە پۆڵک، لە شیلەی کاکتوس درووست کراوە،

was the drink of choice,

خواردنەوەیەکی بەناوبانگ بوو،

while East Africans made banana and palm beer.

لە کاتێکدا ئەفریقی ڕۆژهەڵات بیرەی مۆز و دارخورمایان درووست دەکرد.

And in the area that’s now Japan, people made sake from rice.

لە ناوچەی ئێستا کە ژاپۆنە، خەڵک ساکێیان لە برنج درووست دەکرد.

Almost every region of the globe had its own fermented drinks.

نزیکە هەموو ناوچەیەکی جیهان خواردنەوەی هەڵهاتووی تایبەتی خۆی هەبووە.

As alcohol consumption became part of everyday life,

کاتێک حکول خواردن بووە بەشێک لە ژیانی ڕۆژانە،

some authorities latched onto effects they perceived as positive—

هەندێک دەسەڵاتداران کاریگەری ئەرێنیان دەبینی-

Greek physicians considered wine to be good for health,

پزیشکانی یۆنانی دەیانگووت مەی بۆ تەندرووستی باشە،

and poets testified to its creative qualities.

و هۆزانڤانان دانیان بەکاریگەریە بەهرەمەندیەکانی دانا.

Others were more concerned about alcohol’s potential for abuse.

بەڵام خەڵکیتر هەبوون زیاتر نیگەرانی خراپیەکانی بوون.

Greek philosophers promoted temperance.

فەیلەسووفی یۆنانی دەیانگووت مەیخۆنەوە.

Early Jewish and Christian writers in Europe integrated wine into rituals

نووسەری کۆنی مەسیحی و جوولەکە لە ئەوروپا مەییان کردە ناو بۆنەگێڕانیان

but considered excessive intoxication a sin.

بەلام خواردنەوەی زۆریان بە کفر دانا.

And in the middle east, Africa, and Spain,

و لە ڕۆژهەڵاتی ناوڕاستدا، ئەفریقا، و ئیسپانیا،

an Islamic rule against praying while drunk

یاسایەکی ئیسلامی لە دژی نزا کردن کاتێک خواردووتەوە

gradually solidified into a general ban on alcohol.

بەرەبەرە بەهێز بوو و بوو بە قەدەغەی کحول.

Ancient fermented beverages had relatively low alcohol content.

خواردنەوەی هەڵاتووی دێرین ڕێژەی کحولی کەم بوو.

At about 13% alcohol,

لە سەدا ١٣،

the by-products wild yeasts generate during fermentation

پاشماوەکانی کە هەوێن درووستی دەکات لەهەڵهێناندا

become toxic and kill them.

ژەهراوی دەبن و دەیانکووژن.

When the yeasts die,

کاتێک هەوێنەکان دەمرن،

fermentation stops and the alcohol content levels off.

هەڵاتن دەوەستێت و ڕێژەی کحول جێگیر دەبێت.

So for thousands of years, alcohol content was limited.

کەواتە بۆ هەزارەها ساڵ ڕێژەی کحول دیارکراو بوو.

That changed with the invention of a process

ئەوە گۆڕا بەداهێنانی پرۆسەیەک بەناوی

called distillation.

دڵۆپاندن.

9th century Arabic writings describe boiling fermented liquids

نووسینی عەرەبی سەدەی نۆیەم باسی شلەی کووڵاوی هەڵاتوو دەکات

to vaporize the alcohol in them.

بۆ هەڵماندنی کحول لە ناویدا.

Alcohol boils at a lower temperature than water,

کحول دەکووڵێت لە پلەی گەرمی نزمتر لە ئاو،

so it vaporizes first.

بۆیە سەرەتا دەبێتە هەڵم.

Capture this vapor, cool it down, and what’s left is liquid alcohol

ئەم هەڵمە بگرە و ساردی بکەرەوە، و ئەوەی ماوە کحولی شلە

much more concentrated than any fermented beverage.

زۆر چڕترە لە هەر خواردنەوەیەکی هەڵاتووی تر.

At first, these stronger spirits were used for medicinal purposes.

سەرەتا، ئەمانە بۆ تەندرووستی بەکار دەهێنرا.

Then, spirits became an important trade commodity

دواتر بوونە کەل وپەلی بازرگانی

because, unlike beer and wine, they didn’t spoil.

چونکە بە پێچەوانەی بیرە و مەی ئەوان تێکناچن.

Rum made from sugar

ڕەمی درووستکراو لە شەکر

harvested in European colonies in the Caribbean

لە کۆڵۆنی ئەوروپی لە کاریبیان دروێنە دەکرێت

became a staple for sailors

بووە پێداویستی بۆ دەریاوانان

and was traded to North America.

و بازرگانی پێکرا لەگەڵ ئەمریکای باکوور.

Europeans brought brandy and gin to Africa

ئەوروپیەکان بڕاندی وجینیان هێنایە ئەفریقا

and traded it for enslaved people, land,

و بەکۆیلە، زەوی، و بەروبوومی

and goods like palm oil and rubber.

وەک ڕۆنی خورما و لاستیک گۆڕیانەوە.

Spirits became a form of money in these regions.

ئیسپرتۆ لەم ناوچانە بووە جۆرێک لە پارە.

During the Age of Exploration,

لە چاخی گەڕاندا،

spirits played a crucial role in long distance sea voyages.

ئیسپرتۆ بووە بەشێکی گرنگ لە گەشتی دەریای دوور و درێژ.

Sailing from Europe to east Asia and the Americas could take months,

لە ئەوروپا بۆ ئاسیای ڕۆژهەڵات و ئەمریکاکان گەشت بکەیت چەند مانگێکی دەوێت،

and keeping water fresh for the crews was a challenge.

و ئاوی پاراو بهێڵیتەوە بۆ دەستەکە کارێکی سەخت و ئاستەم بوو.

Adding a bucket of brandy to a water barrel kept water fresh longer

زیاد کردنی ستڵێت بڕاندی بۆ بەرمیلی ئاو زیاتر بە پاراوی دەیهێشتەوە

because alcohol is a preservative that kills harmful microbes.

چونکە کحول پارێزەرە کە میکرۆبی زیانبەخش دەکووژێت.

So by the 1600s,

بۆیە لە١٦٠٠کاندا،

alcohol had gone from simply giving animals a buzz

کحول لە بەخشینی چێژێک بە ئاژەڵانەوە بەرەو

to fueling global trade and exploration— along with all their consequences.

بازرگانی جیهانی و گەشت کردن ڕۆیشت- لەگەڵ هەموو ئاکامەکانیان.

As time went on,

هەتا کات دەڕۆیشت،

its role in human society would only get more complicated.

ڕۆلی لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا تەنها ئاڵۆزتر دەبوو.