History vs. Henry VIII - Mark Robinson and Alex Gendler

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

He was a powerful king whose break with the church of Rome

پاشایەکی بەهێز بوو لە کڵیسای ڕۆم جیا دەبێتەوە

would forever change the course of English history.

هەتاهەتایە ڕێڕەوی مێژووی ئینگلیز دەگۆڕێت.

But was he a charismatic reformer or a bullying tyrant?

بەڵام ئایە چاکسازێکی بەهرەدار بووە یاخوود ستەمکارێکی توندڕەو؟

Find out on History versus Henry VIII.

لە مێژوو دژی هێنری هەشتەمدا دەزانین.

Judge: Order, order. Now, who do we have here? Looks like quite the dashing fellow.

دادوەر: ئارامی، ئارامی. کێمان هەیە لێرە؟ کەسیكی زۆر سەرنجڕاکێشە.

Defense: Indeed, your honour. This is Henry VIII, the acclaimed king

بەرگری: بێگومان بەڕێز دادوەر. ئەمە هێنری هەشتەمە، پاشای بەناوبانگ

who reformed England's religion and government

کە چاکسازی لە ئایین و حکومەتی ئینگێلتەرا کرد

and set it on course to becoming a modern nation.

و خستیە سەر ڕێڕەو بەرەو بوون بە دەوڵەتێکی هاوچەرخ.

Prosecutor: I beg to differ. This is a cruel, impulsive, and extravagant king

داواکار: هاوڕانیم. ئەمە پاشایەکی دڵڕەق، سەرەڕۆ و دەست بڵاوە

who had as little regard for his people as he did for his six wives.

گرنگیەکی ئەوتۆی بە میلەتەکەی هەروەها شەش هاوسەرەکەی نەدەدا.

Judge: Six wives?

دادوەر: شەش هاوسەر؟

Defense: Your honor, Henry's first marriage was arranged for him

بەرگری: بەڕێز دادوەر، هاوسەرگیری یەکەمی هێنری ڕێککەوتبوو

لە کاتێکدا کە منداڵ بوو.

when he was only a child.

He only married Catherine of Aragon to strengthen England’s alliance with Spain.

لەگەڵ کاسرینی ئاراگۆن هاوسەرگیری کرد بۆ بەهێز کردنی هاوپەیمانی لەگەڵ ئیسپانیا.

Prosecutor: An alliance he was willing to toss aside with no regard for the nation.

داواکار: هاوپەیمانیەک کە ئامادە بوو پشتی لێ بکات بێ گرنگی دان بە دەوڵەتەکە.

Defense: Henry had every regard for the nation.

بەرگری: هێنری زۆر گرنگی بە نەتەوەکە دەدا.

It was imperative to secure the Tudor dynasty by producing a male heir –

پێویست بوو دەسەڵاتی خێزانی تودۆر بە میراتگری نێر جێگیر بێت -

something Catherine failed to do in over twenty years of marriage.

ئەمەش تاکە شتێکە کە کاترین لە ماوەی بیست ساڵی هاوسەرگیریدا نەیتوانی بیکات.

Prosecutor: It takes two to make an heir, your honor.

داواکار:دووان پێویستە بۆ خستنەوەی میراتگر بەڕێز دادوەر.

Defense: Ahem. Regardless, England needed a new queen to ensure stability,

بەرگری: بەهەر حاڵ، ئینگلتەرا پێویستی بە شاژنێکی نوێ هە بوو بۆ ئەوەی جێگیر بێت،

but the Pope refused to annul the union and let the king remarry.

بەڵام پاپا ڕازی نەبوو یەکێتیەکە هەڵوەشێنێتەوە و پاشا هاوسەرگیری بکاتەوە.

Judge: Sounds like quite a pickle. Can’t argue with the Pope.

دادوەر: کێشەیەکی گەورە هەیە. لەگەڵ پاپا گفتوگۆ ناکرێت.

Prosecutor: And yet that’s exactly what the king decided to do.

داواکار: هەر چەندە پاشا ڕێک ئەو بڕیارەیدا.

He uprooted the country’s religious foundations

بناغەی ئایینی وڵاتی جێگۆڕکێ کرد

and broke the Church of England away from Rome,

و کڵێسای ئینگێلتەرای لە ڕۆم جیا کردەوە،

leading to centuries of strife.

کە چەند سەدەیەک ناکۆکی لێ کەوتەوە.

Defense: All Henry did was give the Church honest domestic leadership.

بەرگری: ئەوەی هێنری کردی بەخشینی دەسەڵاتی خۆجێی ڕاستگۆ بوو بە کڵێسا.

He freed his subjects from the corrupt Roman Catholic establishment.

کەسانی لە دامەزراوەی گەندەڵی رۆمانی کاسۆلیکی ئازاد کرد.

And by rejecting the more radical changes of the Protestant reformation,

و بە ڕەتکردنەوەی گۆڕانکاریە بنەڕەتیەکانی چاکسازی خۆنیشاندەر،

he allowed his people to preserve most of their religious traditions.

ڕێگەی بە خەڵکەکەیدا کە زۆربەی نەریتە ئایینیەکانیان بپارێزن.

Prosecutor: Objection! The Church had been a beloved and popular institution

داواکار: بەرهەڵستی! کڵێسا هەمیشە دامەزراوەیەکی خۆشەویست و بەناوبانگ بووە

that brought comfort and charity to the masses.

کە ئاسوودە و چاکەی بە زۆر کەس بەخشیووە.

Thanks to Henry, church property was seized;

بەهۆی هێنریەوە، موڵکی ؛کڵێسا دەستی بەسەردا گیرا

hospitals closed, and precious monastic libraries lost forever,

نەخۆشخانەکان داخران وکتێبخانە ڕەبەنەکان هەتاهەتایە وونبوون،

all to enrich the Crown.

تەنها بۆ دەوڵەمەندکردنی پاشا.

Defense: Some of the funds were used to build new cathedrals

بەرگری: هەندێک لە دەرماڵەکان بۆ دروست کردنی کەتیدراڵ

and open secular schools.

و کردنەوەی خوێندنگەی زانستی بەکاردەهێنرا.

And it was necessary for England to bring its affairs

و پێویست بوو ئینگێلتەرا پەیوەندیەکانی خۆی

under its own control rather than Rome’s.

لە ژێر کۆنترۆلی خۆی نەوەک هی رۆم جێگیر بکات .

Prosecutor: You mean under Henry’s control.

داواکار: مەبەستت لە ژێر دەسەلاتی هێنریدا.

Defense: Not true. All of the king’s major reforms went through Parliament.

بەرگری: ڕاست نییە، زۆربەی چاکسازیەکانی پاشا بەڕەزامەندی پەرلەمان بوو.

No other country of the time allowed its people such a say in government.

لەو کاتەدا لە هیچ وڵاتێکی تر نەبوو میلەتەکەی ئەوەندە دەسەڵاتی لە حکومەتدا هەبێت.

Prosecutor: He used Parliament as a rubber stamp for his own personal will.

داواکار: پەرلەمانی وەکو مۆری لاستیک بەکارهێنا بۆ مەرامی کەسی خۆی.

Meanwhile he ruled like a tyrant, executing those he suspected of disloyalty.

وەکو ستەمکار مامەڵەی دەکرد ئەو کەسانەی ناپاک بوون، لە سێدارەدران.

Among his victims were the great statesman and philosopher Thomas More

لە نێو ئەو قوربانییانە فەیلەسووف و قسەکەری مەزن، تۆماس مۆر هەبوو

– once his close friend and advisor –

-یەکێک بوو لە ڕاوێژکار وهاورێ نزیکەکانی-

and Anne Boleyn, the new queen Henry had torn the country apart to marry.

و ئان بۆڵین، ئەو شاژنەی هێنری وڵاتی لە پێناو وێرانکرد بۆ بوون بە هاوسەری.

Judge: He executed his own wife?

دادوەر: هاوسەری خۆی لە سێدارەدا؟

Defense: That…wasn’t King Henry’s initiative.

بەرگری: ئەوە بڕیاری پاشا هێنری نەبوو

She was accused of treason in a power struggle

گومانی ناپاکی لەسەر بوو لە ململانێی دەسەڵاتدا

with the King’s minister, Thomas Cromwell.

لەگەڵ وەزیری پاشا، تۆماس کرۆموێڵ.

Prosecutor: The trial was a sham

داواکار: دادگاییەکە ساختە بوو

and she wouldn’t have been convicted without Henry’s approval.

و ئەو هەرگیزبەبێ ڕەزامەندی هێنری تاوەنبار نەدەکرا.

Besides, he wasn’t too upset by the outcome -

بەهەر حاڵ، بە ئەنجامەکە زۆر دڵگیر نەبوو-

he married Jane Seymour just 11 days later!

یانزە ڕۆژ دوای ئەوە هاوسەرگیری لەگەڵ جەین سیمۆر کرد!

Defense: A marriage that, I note, succeeded in producing a male heir

بەرگری: هاوسەرگیریەک کە ئاماژەی پێ دەکەم میراتگری نێری درووست کرد

and guaranteeing a stable succession…

و نەوەی داهاتووی دەستەبەر کرد...

though the new queen tragically died in childbirth.

هەرچەندە شاژنە نوێیەکە لەکاتی منداڵبوونیدا کۆچی دوایی کرد.

Prosecutor: This tragedy didn’t deter him

داواکار: ئەم تراژیدیایە نەبووە هۆی

from an ill conceived fourth marriage to Anne of Cleves,

وەستانی لە هاوسەرگیریکردنی چوارەمی لەگەڵ ئانی شاری کڵێڤیس،

which Henry then annulled on a whim and used as an excuse to execute Cromwell.

بەڵام هێنری دواتر بە هەوەس هەڵیوەشاندەوە وەکو بیانوو بۆ لە سێدارەدانی کڕۆموێل.

As if that weren’t enough, he then married Catherine Howard

وا دیارە بەس نەبوو، دواتر هاوسەرگیری لەگەڵ کاترین هاوەرد کرد

– a cousin of Anne Boleyn – before having her executed too.

-ئامۆزای ئان بۆڵین- پێش لە سێدارەدانی ئەویش.

Defense: She was engaged in adultery to which she confessed!

بەرگری: خیانەتی هاوسەرگیری کرد و خۆشی دانی پێدانا!

Regardless, Henry’s final marriage to Catherine Parr

بەهەر حاڵ، کۆتا هاوسەرگیری هێنری لەگەڵ کاترین پار

was actually very successful.

لە ڕاستیدا زۆر سەرکەوتوو بوو.

Prosecutor: His sixth! It only goes to show he was an intemperate king

داواکار: شەشەمی! ئەوە دەردەخات کە پاشایەکی سەرەڕۆ بوو

who allowed faction and intrigue to rule his court,

کە ڕێگەیدا لایەنگری و فێڵ دادگەی پڕ بکات،

concerned only with his own pleasure and grandiosity.

تەنها چێژ و مەزنی خۆی بەلاوە گرنگ بوو.

Defense: That grandiosity was part of the king’s role as a model for his people.

بەرگری: ئەوە مەزنییە بەشێک بوو لە نموونەیی پاشا بۆ خەڵکەکەی.

He was a learned scholar and musician who generously patronized the arts,

توێژەرێکی سەرکەوتوو و مۆسیقاژەن بوو و بە بەخشندەیی خۆی بەشداری هونەر بوو،

as well as being an imposing warrior and sportsman.

و هەروەها جەنگاوەرێکی بەهێز و وەرزشوانیش بوو.

And the lavish tournaments he hosted

و خولە شۆخ و شەنگەکانی لە لایەن

enhanced England’s reputation on the world stage.

پایەی ئێنگلتەرای لە جیهاندا بەرز کردەوە.

Prosecutor: And yet both his foreign and domestic policies were a disaster.

داواکار: بەڵام ڕامیاری دەرەکی و ناوخۆیی هەردووکی کارەسات بوو.

His campaigns in France and his brutal invasion of Scotland drained the treasury,

هەڵمەتەکانی لە فەرەنسا و داگیرکاریە دڵڕەقەکانی سکۆتلەند خەزێنەکەی بەتاڵ کرد.

and his attempt to pay for it by debasing the coinage led to constant inflation.

و بە نزم کردنەوەی نرخی دراو هەوڵی بۆ دانەوەی بووە هەڵکشان.

The lords and landowners responded by removing access to common pastures

سەرۆک و خاوەن موڵکەکان بەردەستی لەوەرگاکانیان نەدا بە خەڵک

and turning the peasant population into beggars.

و خەڵکی هەژارییان کرد بە سواڵکەر.

Defense: Beggars who would soon become yeomen farmers.

بەرگری: سواڵکەر کە دەبوون بە جووتیاری یۆمین.

The enclosures made farming more efficient, and created a labor surplus

پەرژینەکان باخەوانی کاریگەرتر کرد و کرێکاری زۆر کرد

that laid the foundation for the Industrial Revolution.

کە بووە بناغەی ڕاپەڕینی پیشەسازی.

England would never have become the great power that it did without them

ئینگێلتەرا هەرگیز نەدەبووە ئەو هێزە مەزنە بێ ئەوان و

…and without Henry.

و بێ هێنری...

Judge: Well, I think no matter what,

دادوەر: پێم وایە هەرچۆنێک بێت،

we can all agree he looks great in that portrait.

هەموومان هاوڕاین کە لەو وێنەیە زۆر قەشەنگە.

A devout believer who broke with the Church.

باوەڕدارێکی بە پەرۆش بوو پەیوەندی لەگەڵ کڵێسا جیا کردەوە.

A man of learning who executed scholars.

پیاوێک حەزی لە فێربوون بوو کە چى زانستخوازانی لە سێدارە دەدا.

A king who brought stability to the throne,

پاشایەک کە تەختی جێگیر کرد،

but used it to promote his own glory,

بەڵام بۆ شەنگیی خۆی بەکاری هێنا،

Henry VIII embodied all the contradictions of monarchy

هێنری هەشتەم هەموو دژیەکەکانی پادشایەتی بەرجەستە کرد

on the verge of the modern era.

لەسەر لێواری چەری مۆدێرن.

But separating the ruler from the myth is all part of putting history on trial.

بەڵام جیاکردنەوەی دەسەڵاتدار لە ئەفسانە هەمووی بەشێکە لە دادگاییکردنی مێژوو.