How does your body process medicine? - Céline Valéry

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

هەرگیز ویستوتە بزانیت چی بەسەر دەرمانی ئازار شکێندا دێت، وەک ئیبۆپرۆفین

Have you ever wondered what happens to a painkiller, like ibuprofen,

after you swallow it?

دوای ئەوەی قوتی دەدەیت؟

Medicine that slides down your throat can help treat a headache,

ئەو دەرمانەی لە قورگت دەچێتە خوارەوە دەتوانێت چارەسەری سەرئێشە،

a sore back,

ئازاری پشت،

or a throbbing sprained ankle.

یان ئازاری وەرگەڕانی پاژنەی پێ بکات.

But how does it get where it needs to go in the first place?

بەڵام چۆن دەگاتە شوێنی مەبەست؟

The answer is that it hitches a ride in your circulatory blood stream,

دەرمانەکە بە ناو جۆگەی سوڕی خوێندا دەڕوات،

cycling through your body in a race to do its job

بە ناو جەستەدا دەسوڕێتەوە بۆ ئەوەی ئەرکی خۆی جێبەجێ بکات

before it's snared by organs and molecules designed to neutralize

پێش ئەوەی لە لایەن ئەو ئەندام و گەردانەوە دەستی بەسەردا بگیرێت کە ماددە

and expel foreign substances.

بێگانەکان ھاوکێش دەکەن و دەیانکەنە دەرەوە.

This process starts in your digestive system.

ئەم کردارە لە کۆئەندامی ھەرسەوە دەست پێ دەکات.

Say you swallow an ibuprofen tablet for a sore ankle.

با بڵێین تۆ حەبێکی ئیبۆپرۆفین قووت دەدەیت بۆ ئازاری پاژنە پێ.

Within minutes, the tablet starts disintegrating in the acidic fluids

لە ماوەی چەند خولەکێکدا، حەبەکە لە ناو ترشەڵۆکی گەدە

of your stomach.

تێکدەشکێت.

The dissolved ibuprofen travels into the small intestine

ئیبۆپرۆفینە تواوەکە دەچێت بەرەو ڕیخۆڵە باریکە

and then across the intestinal wall into a network of blood vessels.

دواتر بەناو دیواری ڕیخۆڵەدا دەچێت بۆ ناو تۆڕێک لە دەماری خوێن.

These blood vessels feed into a vein,

ئەم دەماری خوێنانە دەیدەن بە خوێن ھێنەرێک،

which carries the blood, and anything in it, to the liver.

کە خوێن و ھەموو ئەو شتانەی کە تێیدایە دەبات بۆ جگەر.

The next step is to make it through the liver.

ھەنگاوی دواتر بەردەوام بوونیەتی لە ناو جگەر

As the blood and the drug molecules in it travel through liver blood vessels,

کاتێک خوێن و گەردەکانی دەرمانەکە بەناو دەمارەکانی جگەردا دەڕۆن

enzymes attempt to react with the ibuprofen molecules

ئەنزیمەکان ھەوڵ دەدەن کاردانەوەیان ھەبێت لەگەڵ گەردەکانی ئیبۆپرۆفین

to neutralize them.

بۆئەوەی ھاوکێشیان بکەن.

The damaged ibuprofen molecules, called metabolites,

گەردە تێکشکاوەکانی ئیبۆپرۆفین، پێیان دەگوترێت میتابۆڵایتس،

may no longer be effective as painkillers.

ڕەنگە چیتر وەک ئازارشکێن کاریگەرییان نەبێت.

At this stage, most of the ibuprofen makes it through the liver unscathed.

لەم قۆناغەدا، زۆربەی ئیبۆپرۆفینەکە بەساخی لە جگەر دێنە دەرەوە

It continues its journey out of the liver,

لە دەرەوەی جگەر درێژە بە گەشتەکەی دەدات،

through veins,

بە ناو خوێن ھێنەرەکاندا،

into the body's circulatory system.

بۆ ناو سوڕی خوێنی جەستە.

Half an hour after you swallow the pill,

نیو کاتژمێر دوای ئەوەی حەبەکە قووت دەدەیت،

some of the dose has already made it into the circulatory blood stream.

ھەندێک لە دەرمانەکە پێشتر چووەتە ناو سوڕی خوێنەوە.

This blood loop travels through every limb and organ,

سوڕی خوێن بەناو ھەموو ئەندامەکانی جەستەدا دەڕوات،

including the heart, brain, kidneys, and back through the liver.

وەک دڵ، مێشک، گورچیلەکان، و دواتر دەگەڕێتەوە ناو جگەر.

When ibuprofen molecules encounter a location

کاتێک گەردەکانی ئیبۆپرۆفین دەگەنە شوێنێک

where the body's pain response is in full swing,

کە ئازاری لاشەی تێدا دێت و دەچێت،

they bind to specific target molecules that are a part of that reaction.

بەند دەبن بە گەردەکانی ئامانجێکی دیاریکراو کە بەشێکن لەو کاردانەوەیە.

Painkillers, like ibuprofen, block the production of compounds

ئازارشکێنی وەک ئیبۆپرۆفین ڕێگری لە دروست بوونی ئەو ئاوێتانە دەکەن

that help the body transmit pain signals.

کە دەبنە ھۆی دروست کردنی ئازار لە لاشەدا.

As more drug molecules accumulate,

ھەتاکو گەردی دەرمان زیاتر کۆببێتەوە،

the pain-cancelling affect increases,

کاریگەری لابردنی ئازار زیاتر دەبێت،

reaching a maximum within about one or two hours.

دەگاتە بەرزترین بڕ لەماوەی یەک یان دوو کاتژمێردا.

Then the body starts efficiently eliminating ibuprofen,

دواتر لاشە بە خێرایی دەست بە لابردنی ئیبۆپرۆفین دەکات،

with the blood dose decreasing by half every two hours on average.

لەگەڵ خوێندا دەرمانەکە کەم دەبێتەوە بۆ نیو ئەوەندە بە تێکڕای ھەموو٢ کاتژمێر جارێک.

When the ibuprofen molecules detach from their targets,

کاتێک گەردەکانی ئیبۆپرۆفین لە ئەمانجەکانیان جیا دەبنەوە،

the systemic blood stream carries them away again.

سوڕی خوێن دیسان ڕایان دەماڵێت.

Back in the liver, another small fraction of the total amount of the drug

لە جگەردا، پارچەی بچوکتر لە کۆی ھەموو دەرمانەکە

gets transformed into metabolites,

دەگۆڕێت بۆ مێتابۆلایت،

which are eventually filtered out by the kidneys in the urine.

کە لە کۆتاییدا لە لایەن گورچیلەکانەوە لە میزدا دەپاڵێورێت.

The loop from liver to body to kidneys continues at a rate

ئەم سوڕە لە جگەرەوە بۆ لاشە پاشان بۆ گورچیلە بەردەوام دەبێت

of about one blood cycle per minute,

بە نزیکەیی سوڕێکی خوێن لە هەر خولەکێکدا،

with a little more of the drug neutralized and filtered out in each cycle.

لەگەڵ کەمێک زیاتر لە دەرمانی ھاوکێشکراو و پاڵێوراو لە ھەر سوڕێکدا.

These basic steps are the same for any drug that you take orally,

هەمان شت ڕوودەدات بۆ هەر دەرمانێکیتر کە لە دەمەوە وەری دەگریت،

but the speed of the process

بەڵام خێرایی کردارەکە

and the amount of medicine that makes it into your blood stream

و بڕی ئەو درەمانەی کە دەچێتە سوڕی خوێنەوە

varies based on drug,

دەگۆڕێت بە پێی دەرمانەکە،

person,

و کەسەکە،

and how it gets into the body.

و چۆنییەتی گەیشتنی بۆ ناو لاشە.

The dosing instructions on medicine labels can help,

ئەو ڕێنماییانەی لەگەڵ دەرمانەکەن یارمەتیدەرن،

but they're averages based on a sample population

بەڵام ئەوانیش ڕێژەیین ولەسەر کۆمەڵێک خەڵک کراون

that doesn't represent every consumer.

بۆ ھەموو بەکارھێنەرێک نابێت.

And getting the dose right is important.

وەرگرتنی دەرمان بە شێوەیەکی گونجاو گرنگە.

If it's too low, the medicine won't do its job.

ئەگەر زۆر کەم بێت، دەرمانەکە کاری خۆی ناکات

If it's too high, the drug and its metabolites can be toxic.

ئەگەر زۆریش بێت، دەرمانەکە و مێتابۆلایتەکەی دەبن بە ژەھر.

That's true of any drug.

ئەمە ڕاستی ھەموو دەرمانێکە.

One of the hardest groups of patients to get the right dosage for are children.

منداڵان سەختترین گروپی نەخۆشن بۆ پێدانی دەرمانی دروست.

That's because how they process medicine changes quickly, as do their bodies.

لەبەر ئەوەی چۆنیەتی پرۆسەی دەرمان بەخێرایی دەگۆڕێت تیایاندا ھەروەک لاشەیانە.

For instance, the level of liver enzymes that neutralize medication

بۆ نموونە، ئاستی ئەنزیمەکانی جگەر کە دەرمان ھاوکێش دەکەن

highly fluctuates during infancy and childhood.

زۆر بەرزو نزم دەکات لە ماوەی تەمەنی ساوایی و منداڵیدا.

And that's just one of many complicating factors.

ئەمەش تەنیا یەکێکە لە زۆر ھۆکاری تری ئاڵۆزتر.

Genetics,

بۆماوەیی،

age,

تەمەن،

diet,

disease,

خۆراک،

نەخۆشی،

and even pregnancy influence the body's efficiency of processing medicine.

تەنانەت کاتی دووگیانی کاریگەری هەیە لەسەر چالاکی لاشە لە بەکارهێنانی دەرماندا.

Some day, routine DNA tests may be able to dial in the precise dose of medicine

ڕۆژێک دێت، تاقیکردنەوەی DNA هاوکاربێت لە دیاریکردنی دەرمانی تەواو بۆ هەر کەسێک

personalized to your liver efficiency and other factors,

بە پێی ئاستی چالاکی جگەر و ھۆکارەکانیتر،

but in the meantime,

بەڵام لە ھەمان کاتدا،

your best bet is reading the label

باشترین هەڵبژاردە خوێندنەوەی ڕێنماییەکانە

or consulting your doctor or pharmacist,

یان پرسکردن بە پزیشکەکەت یان دەرمانسازێک،

and taking the recommended amounts with the recommended timing.

و وەرگرتنی بڕی پێشنیارکراو لە کاتی پێشنیاز کراودا.