Why is it so hard to cure cancer? - Kyuson Yun

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q Jaff

Why is it so difficult to cure cancer?

بۆچی چارەسەر کردنی نەخۆشی شێرپەنجە زەحمەتە؟

We've harnessed electricity,

وزەی کارەبامان کۆ کردۆتەوە.

sequenced the human genome,

بۆماوەزانی مرۆڤی بەدوادا هات،

and eradicated small pox.

نخۆشی ئاوڵە ڕیشە کێشکرا.

But after billions of dollars in research,

بەڵام دوای تەرخان کردنی ملیۆنەها دۆلار لە توێژینەوەکان،

we haven't found a solution for a disease that affects more than 14 million people

چارەسەری بنەڕەتیمان شێرپەنجە نەدۆزییەوە کە کاریگەری لە سەر زیاتر ١٤ ملیۆن کەس و

and their families at any given time.

و خانەوادەکانیان لە هەرکاتێکدا هەیە.

Cancer arises as normal cells accumulate mutations.

نەخۆشی شێرپەنجە سەرهەڵدەدات وەکو گۆڕانی بۆماوەی کۆکراوەیی خانە نائاسایەکان.

Most of the time, cells can detect mutations or DNA damage

زۆربەی کات، خانەکان دەتوانن تێبینی گۆڕانی بۆماوەی یاخود لەناوچوونی دی ئێن ئەی بکەن

and either fix them or self destruct.

و چارەسەریان بکەن یان خۆیان خۆیان لەناوبەن.

However, some mutations allow cancerous cells to grow unchecked

بەڵام، هەندێک گۆڕانی بۆماوەی ڕێگەبە خانە شێرپەنجەدارەکان دەدا بەبێ پشکنین گەشە بکەن

and invade nearby tissues,

و شانە نزیکەکان داگیر بکەن.

or even metastasize to distant organs.

تەنانەت بۆ ئەندامە دوورەکانیش تەشەنە دەکان.

Cancers become almost incurable once they metastasize.

کاتێک خانە شێرپەنجەدارەکان تەشەنە دەکان چارسەر کردن شێرپەنجە زەحمەت دەبێت.

And cancer is incredibly complex.

و نەخۆشی شێرپەنجە زۆر ئاڵۆزە.

It's not just one disease.

تەنها یەک نەخۆشی نییە.

There are more than 100 different types

زیاتر لە ١٠٠ جۆری جیاوازی هەیە

and we don't have a magic bullet that can cure all of them.

و چارسەر کردنێکی ئاسانمان نییە کەوا بتوانێت چارەسەریان بکەن.

For most cancers,

بۆ زۆربەی نەخۆشیەکانی شێرپەنجە،

treatments usually include a combination of surgery to remove tumors

چارەسەرەکانی وەک نەشتەرگەری بۆ لابردنی لووەکان

and radiation and chemotherapy to kill any cancerous cells left behind.

و چارەسەری لیزەر و چارەسەری کیمیایی دەتوانن خانە شێرپەنجەدارەکان لەناوبەرن.

Hormone therapies,

چارەسەرکردن بە هۆرمۆن،

immunotherapy,

چارەسەرکردن بە دەرزی،

and targeted treatments tailored for a specific type of cancer

چارەسەرکردنی بە ئامانجگرتن گونجاندراوە بۆ جۆرێکی تایبەتی شیرپەنجە

are sometimes used, too.

هەندێک بەکار دێت.

In many cases, these treatments are effective

لە زۆربەی حاڵەتەکان. ئەم چارەسەرانە کاریگەریان دەبێت

and the patient becomes cancer-free.

و نەخۆشەکە لە شێرپەنجە ئازاد دەکەن.

But they're very far from 100% effective 100% of the time.

بەڵام ٪١٠٠ نەخۆشەکە توشبوو بێت بەدڵنیایەوە دەمرێت.

So what would we have to do to find cures for all the different forms of cancer?

پێویستە چی بکەین تا چارەسەر بۆ هەموو جۆرە جیاوازەکانی شیرپەنجە بدۆزینەوە؟

We're beginning to understand a few of the problems

خەریکە لە لە کۆمەڵێک کێشە تێدەگەین

scientists would have to solve.

کەوا زاناکان پێویستە چارەسەریان بکەن.

First of all, we need new, better ways of studying cancer.

سەرەتا پێویستمان بە ڕێگەی نوێ و باشتترە بۆ لێکۆڵینەوە لە شێرپەنجە.

Most cancer treatments are developed using cell lines grown in labs

چارەسەرەکانی شیرپەنجەبە بەکار‌هێنانی خانەی تایبەتی لە تاقیگە گەشەیان پێدراوە

from cultures of human tumors.

لە بەکتریا چێندراوەکانی لووی مرۆڤ.

These cultured cells have given us critical insights

ئەم خانانەی بەکتریای چێندراو پێشبینییەکی ترسناکمان پێ دەدەن

about cancer genetics and biology,

سەبارەت بە شێرپەنجەی بۆماوەی و زیندەوەری،

but they lack much of the complexity of a tumor in an actual living organism.

بەڵام کەمی ئاڵۆزی لە زیندەوەرێکی زیندووی ڕاسەقینە.

It's frequently the case that new drugs, which work on these lab-grown cells,

لە زۆربەی حاڵەتەکان دەرمانە نوێیەکان کار لەسەر ئەم خانە گەشەکردووانەی تاقیگە دەکان

will fail in clinical trials with real patients.

لە تاقیکردنەوە کلینیکاڵەکان شکست دەهێنن.

One of the complexities of aggressive tumors

یەكێک لەم ئاڵۆزیانەی شانە شەڕانگێزەکان

is that they can have multiple populations of slightly different cancerous cells.

ئەوەیە دەتوانن خۆیان چەند هێندە بکەنەوە لە خانە شیرپەنجەدارە جیاوازەکان.

Over time, distinct genetic mutations accumulate in cells

بەتێپەربوونی کات، گۆڕانی بۆماوەیەکان بە ئاشکرا لە خانەکان کۆ دەبنەوە

in different parts of the tumor, giving rise to unique subclones.

لە بەشە جیاوازەکانی شانە، دەبنە هۆی سەرهەڵدانی خانە لێکچووە بێ هاوتاکان.

For example, aggressive brain tumors called glioblastomas

بۆ نموونە، شانە شەڕانگێزەکان مێشک پێیان دەڵین شانە زیاندەرەکانی مێشک

can have as many as six different subclones in a single patient.

دەتوانن شەش جۆری جیاوازی خانەی لێکچوو لە یەک نەخۆشدا هەبن.

This is called clonal heterogeneity,

بەمەش دەڵین" Clonal heterogeneity/"

and it makes treatment difficult because a drug that works on one subclone

و وادەکات چارەسەرکردن زەحمەت بێت چونکە ئەو دەرمانەی لە سەر خانەی لێکچوو کار دەکات

may have no effect on another.

لەوانەیە هیچ کاریگەری لەوی دیکە تەنیشتی نەکات.

Here's another challenge.

کێشەکە لێرەوە سەرهەڵ دەدات.

A tumor is a dynamic interconnected ecosystem

شانە بە جوڵەیە بە سیستەمی زیندەی بەستراوەتە

where cancer cells constantly communicate with each other

لەو شوێنە زۆربەی جار خانە شێرپەنجەدارەکان لەگەڵ یەک دی پێوەندی دەکەن

and with healthy cells nearby.

و لەگەڵ خانە نزیکە تەندروستەکانیش.

They can induce normal cells to form blood vessels that feed the tumor

دەتوانن خانە ئاسیەکان قایل بکەن تا لە شادەمارەکانی خوێنەوە خۆرک بەم شانانە بەدەن

and remove waste products.

و بەرهەم بەفیڕۆدراوەکانیش لابەرن.

They can also interact with the immune system

هەروەها دەتوانن لەگەڵ سیستەمی بەرگری بەیەک دابچن

to actually suppress its function,

تا چالاکیەکانی کپ بکاتەوە،

keeping it from recognizing or destroying the cancer.

لە ناسینەوە یاخود لە لە ناوبردنی شێرپەنجە بە دووری بگرن.

If we could learn how to shut down these lines of communication,

ئەگەر بزانین چۆن ئەم هێڵانەی پەیوەندی دەوەستێندرێن

we'd have a better shot at vanquishing a tumor permanently.

ئێمە هەڵیکی باشترمان دەبێت لە بەزاندنی شانەی زیان بەخش بۆ هەتاهەتایە.

Additionally, mounting evidence suggests

هەروەها، کاریگەریە زنجیرەیەکانی تەندروستی مرۆڤ پێشنیار دەکات

we'll need to figure out how to eradicate cancer stem cells.

پێویستە بیربکەینەوە چۆن خانە بنەڕەتیە شێرپەنجەدارەکەن ڕیشەکێش بکەین،

These are rare but seem to have special properties

ئەمانە دەگەمنن بەڵام وادەردەکەوێت کاریگەری تایبەتیان هەبێت

وایان لێ دەکات لە بەرامبەر چارەسەرکردن بە مادەی کیمیای و بە لیزەر خۆیان ڕابگرن.

that make them resistant to chemotherapy and radiation.

In theory, even if the rest of the tumor shrinks beyond detection during treatment,

لە تیۆردا، تەنانەت ئەگەر هەموو لووەکان لە ماوەی چارەسەرکردن بچووک ببنەوە و لە ناوچن

a single residual cancer stem cell could seed the growth of a new tumor.

یەک خانەی بنەڕەتی بەجێماو دەتوانێت چەقەلە بکات و گەش ەبکات و ببێتە لووێکی نوێ.

Figuring out how to target these stubborn cells

بیر بکەوە چۆن ئەم خانە کەلەرەقانە بە ئامانج بگرین

might help prevent cancers from coming back.

لەوانەیە ڕێ لە گەڕانەوەی شیرپەنجە بگرێت.

Even if we solved those problems, we might face new ones.

تەنانەت ئەگەر ئەم گرفتانەیش چارەسەر بکەین ڕووبەڕووی گرفتی نوێ دەبینەوە.

Cancer cells are masters of adaptation,

شێرپەنجە مامۆستای خۆگونجاندنە،

adjusting their molecular and cellular characteristics to survive under stress.

خۆکونجاندنی گەردیلە و شانە پڕ لە خانەکان تا لەژێر هەر پاڵە پەستۆیەک ڕزگاری ببێت.

When they're bombarded by radiation or chemotherapy,

کاتێک بە چارەسەری کیمیایی و لێزەر بۆمباران دەکرێن،

some cancer cells can effectively switch on protective shields

هەندێک خانەی شیرپەنجەدار دەتوانن خۆیان بۆ قەڵخانێکی بەرگری کردن بگۆڕن

against whatever's attacking them by changing their gene expression.

دژ بە هەر شتێک کە هێرشیان دەکەن سەر بەگۆڕینی بۆماوەیان بۆ پرۆتن.

Malignant cancers are complex systems that constantly evolve and adapt.

شێرەپەنجە خەراپەکان سیستەمێکی ئاڵۆزن کە زۆربەی جار پەرەدەسێن و خۆیان دەگونجێنن.

To defeat them, we need to find experimental systems

بۆ بەزاندنیان، پێویستە سیستەمێکی تاقیکاری بدۆزینەوە

that match their complexity,

کەوا بە ئاڵۆزیەکەیان پێشڕەوی بکەین،

and monitoring and treatment options that can adjust as the cancer changes.

و چاودێری کردنی بژاردەکانی چارەسەر کە وا دەکات خۆیان بگونجێنن.

But the good news is we're making progress.

بەڵام هەواڵە باشەکە ئەوەیە ئێمە بەرەو پێش دەچین.

Even with all we don't know,

تەنانەت هەموو شتێکیش نازانین

the average mortality rate for most kinds of cancer

تێکڕای ڕێژەی مردن بۆ هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە

has dropped significantly since the 1970s and is still falling.

لە ساڵی ١٩٧٠ نایابانە ڕێژەی مردن کەمی کردوە و بەردەوامیشە لە کەم کردن.

We're learning more every day,

هەموو ڕۆژێک زیاتر فێر دەبین.

and each new piece of information gives us one more tool to add to our arsenal.

و هەر پارچەیەکی نوێ زانیاری ئامرازێکی زیاتر بۆ جبەخانەکەمان زیاد دەکات