What cameras see that our eyes don't - Bill Shribman

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Ayan Organization Reviewer: Ramyar Kamal

The human eye is one of the most powerful machines

چاوی مرۆڤ یەکێکە لە ئامێرە هەرە بەهێزەکان

on the planet.

لەسەر زەوی.

It's like a 500 megapixel camera

وەکو کامێرایەکی ٥٠٠ مێگا پێکسڵی وایە

that can run in bright light,

کە دەتوانێت لە ڕوناکیەکی گەشدا،

in near darkness,

لە تاریکی، و تەنانەت

and even under water, though not real well.

لە ژێر ئاویشدا کار بکات، هەرچەندە زۆریش باش نییە.

It communicates to our brains

زۆر شت دەربارەی جیهان

so much about the world.

بۆ مێشکمان دەگوازێتەوە.

Our eyes are how we find partners,

چاوەکانمان نیشانمان دەدات چۆن هاوبەشی ژیانمان بدۆزینەوە،

how we understand the people around us,

چۆن لە کەسەکانی دەوروبەرمان تێ دەگەین،

how we read,

چۆن دەخوێنینەوە، و چۆن

and how we watch game shows on TV

بینەری بەرنامە یاریەکان دەبین لەسەر تەلەفزیۆن

where people get knocked into cold water

کە خەڵکی دەکەونە ناو ئاوی ساردەوە

by padded wrecking balls.

بەهۆی تۆپە شکێنەرەکان.

Yup, the human eye is pretty neat,

بەڵێ، چاوی مرۆڤ زۆر ڕێک و پێكە،

and we're lucky enough to have two of them.

و ئێمە زۆر بە بەختین کە دوو دانەمان هەیە.

But, there are things that,

بەڵام، هەندێك شت هەیە کە،

despite looking really hard,

سەرەڕای سەیر کردنێکی زۆر،

we still can't quite see.

ئێمە هەر ناتوانین بیانبینین.

For example, you can watch a horse galloping,

بۆ نموونە، تۆ دەتوانی غاردانی ئەسپ ببینیت،

but your eyes can't keep up with its fast-moving hooves

بەڵام چاوەکانت ناتوانن بە تەواوەتی لەگەڵ خێرا جوڵانی ژێر پێی

enough to figure out whether all four feet

بمێنێتەوە تاکو بزانیت، ئایە هەر چوار قاچەکانی

are ever off the ground simultaneously.

لە هەمان کاتدا لە زەوی جیا دەبێتەوە.

For these types of questions, we need cameras.

بۆ ئەو جۆرە پرسیارانە، ئێمە پێویستمان بە کامێراکانە.

About 150 years ago,

نزیکەی ١٥٠ ساڵ پێش ئێستا،

the photographer Eadweard Muybridge used one

وێنەگر ئێدوارد مایبریج کامێرایەکی بەکار هێنا

to solve the galloping horse mystery.

بۆ شیکار کردنی نهێنی غاردانی ئەسپ.

Using careful photography,

بە بەکارهێنانی وێنەگرتنێکی دروست،

Muybridge proved that at certain points as it gallops,

مایبریج سەلماندی کە لە هەندێک کاتی غارداندا،

a horse really is flying.

ئەسپەکە بەڕاستی دەفڕێت.

"Look, ma! No hooves!"

"سەیرکە! هیچ لە ژێر پێی نییە!"

Since then, photography has found its way

لەو کاتەوە، وێنەگرتن ڕێچکەی خۆی دۆزیەوە

into all aspects of math and science.

لەناو هەموو شێوەکانی بیرکاری و زانستدا.

It enhances our understanding of a world

تێگەشتنی ئێمە بۆ جیهاد بەهێزتر دەکات

we thought we could already see,

ئێمە پێمان وابوو دەتوانین بیبینین، بەڵام

but it's one which we really need help

بەڕاستی ئەوە شتێکە کە پێویستمان بە یارمەتییە

to see a little better.

بۆ ئەوەی تۆزێك باشتر ببینین.

It's not always a matter of the world

هەموو کات بابەتەکە جیهان نییە

moving by too quickly for our eyes to process.

بە خێراییەکی زۆر دەجوڵێت بۆ چالاک کردنی چاوەکانمان.

Sometimes cameras can help us see matter or movements

هەندێك کات کامێراکان دەتوانن هاوکارمان بن بۆ بینینی ماددە یان

that are too small for the naked eye.

جوڵەکان کە زۆر بچوکن تاکو بەبێ ئامێرێک ببینرێن.

Botanists use multiple photographs

ڕووەك ناسەکان جۆرەها وێنەگرتن بەکاردێنن

to show the life cycle of plants

بۆ نیشاندانی سوڕی ژیانی ڕووەك

and how flowers turn over the course of a few hours

و چۆن گوڵەکان لە چەند کاتژمێرێکی کەمدا ڕوویان وەر دەگێڕن

to follow the sun in what is called phototropism,

بەرەو ڕووی خۆر کە پێی دەڵێن بە ڕوناکی گەشە کردن،

growing towards the light.

بەرەو ڕووی ڕوناکی گەشە دەکەن.

Mathematicians have used photos

بیرکاریزانەکان وێنەکانیان بەکار هێناوە

to look at where in the twists and turns of a whip

بۆ بینینی ئەوەی لەکوێ قامچی با دەدرێت و دەخولێتەوە

the crack sound comes

کە دەنگی لێ دانەکەی لێوە دێت

when the whip is breaking the sound barrier.

کاتێك قامچیەکە دەشکێت دەنگەگە دەبڕێت.

Meteorologists and environmental scientists

کەش ناسەکان و زانایانی ژینگەیی

show the growth of major hurricanes

گەشەی گەردەلولە گەورەکان و دا ڕوخانی

and the recession over the years

سەرتاسەری ساڵەکە نیشان دەدەن

of many of the world's glaciers.

لە زۆربەی شاخە سەهۆڵیەکانی جیهان.

Slow-motion film or high-speed photography

وێنەگرتنی فیلمی جوڵە هێواش یان زۆر خێرا

have shown us the beating of a hummingbird's wings

لێ دانەکانی باڵی باڵندەی گیزەکەر نیشانی ئێمە دەدات

and the course of a bullet through its target.

هەروەها ئاڕاستەی فیشەك بەناو ئامانجەکەیدا.

In one project, cadavers,

لە یەك پڕۆژەدا، لاشەکان،

that's dead bodies,

کە لاشەی مردوون،

were frozen and sliced into thousands of wafer-thin discs.

بەستبوونی و پارچە کران بۆ هەزاران پارچە شریتی باریك.

The discs were photographed

ئەو شریتانە وێنەیان گیرا

to produced animated movies

بۆ بەرهەم هێنانی فیلمی ئەنیمی

that allow a viewer to travel up and down the skeleton,

کە بوار بە بینەر دەدات بۆ گەشت کردن بە سەر و خواری ئێسکەپەیکەر،

and into the flesh,

و بەناو گۆشتدا،

and through the bones,

و بە ناو ئێسکەکاندا،

and the veins,

and,

و دەمارەکان،

هەروەها،

ڕەنگە پێویست بکات پێشنیار بکەم

perhaps I should have suggested

you don't watch this during dinner,

لەکاتی نانی ئێوارەدا سەیری نەکەیت،

my bad.

هەڵەی منە.

In classrooms today, the camera,

لە پۆلەکانی خوێندنی ئەمڕۆدا، ئێسا،

now present in just about every phone and computer,

کامێرا لە هەموو مۆبایل و کۆمپیتەرەکاندا هەیە،

allows the youngest scientists

بوار بە زانا گەنجەکان دەدات

to observe the world around them,

چاودێری جیهانی دەوروبەریان بکەن،

to document it,

بۆ بە بەڵگە کردنی،

and to share their findings online.

و بڵاو کردنەوەی دۆزینەوە کانیان لە ڕێگەی سەرهێڵ.

Whether it's the change of seasons

ئەگەر بێتوو گۆڕانی وەرزەکان بێت

or the growth of the germinating seed,

یاخود گەشەی تۆوی ڕوێنراو،

cameras are allowing us to see a beautiful world

کامێراکان ڕێگەمان دەدەن بۆ بینینی جیهان بە شێوەیەکی جوانتر

through new eyes.

بە چاوێکی تازەوە.