How do your kidneys work? - Emma Bryce

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Ayan Organization

It's a hot day,

ڕۆژێکی گەرمە،

and you've just downed several glasses of water,

چەند بەرداغ ئاوت نۆش کردوە،

one after the other.

یەک لە دوای یەک.

Behind the sudden urge that follows are two bean-shaped organs

لە پشت داواکاری ئاوی جەستە ئەندامێک ھەیە کە لە شێوەی فاصوڵیایە

that work as fine-tuned internal sensors.

کە وەک ئاگەدار کەرەوەیەکی جەستە نایاب کار دەکات.

They balance the amount of fluid in your body,

ئەوان پارسەنگی شلەی جەستە دەپارێزن،

detect waste in your blood,

پاشماوەی خوێن دیاری دەکەن،

and know when to release the vitamins, minerals,

کاتی گونجاوی دەردانی ڤیتامینەکان و کانزاکان دیاری دەکات،

and hormones you need to stay alive.

و ئەو ھۆرمۆنانە دەردەدات کە بۆ ژین پێویستن.

Say hello to your kidneys.

سڵاو لە گورچیلەکانت بکە.

The main role of these organs is to dispose of waste products

کاری سەرەکی ئەم ئەندامە بریتییە لە فڕێدانی پاشماوەکان

and to turn them into urine.

گۆڕینیان بۆ میز.

The body's eight liters of blood pass through the kidneys

ھەشت لتری خوێنی جەستە بە ناو گورچیلەکان تێدەپەڕن

between 20 and 25 times each day,

٢٠ بۆ ٢٥ جار لە ڕۆژێکدا،

meaning that, together, these organs filter about 180 liters every 24 hours.

واتا ئەم ئەندامانە ڕۆژانە نزیکەی ١٨٠ لیتر خوێن دەپاڵێون.

The ingredients in your blood are constantly changing

پێکھاتەکانی ناو خوێن بەردەوام دەگۆڕێن

as you ingest food and drink,

کاتێک خواردن و خواردنەوە دەخۆیتەوە،

which explains why the kidneys need to be on permanent duty.

کە روونی دەکاتە کە بۆچی پێویستە گورچیلەکان بەردەوام بن لە ئیش کردن.

Blood enters each kidney through arteries that branch and branch,

خوێن لە ڕێگەی خوێنھێنەرەکانەوە دەچێتە ناو گورچیلەکان،

until they form tiny vessels that entwine with special internal modules,

موولولەی بچووک درووست دەبێت لەگەڵ یەکەی ناوەکی تایبەت،

called nephrons.

کە پێی دەوترێت نیفڕۆن.

In each kidney,

لە هەر گورچیلەیەکدا،

1 million of these nephrons form a powerful array of filters and sensors

یەک ملیۆن نیفرۆن هەیە کە وەک لەشکرێک لە پاککەرەوە و هەستەوەر کار دەکەن

that carefully sift through the blood.

بۆ پاڵاوتنی خوێن.

This is where we see just how refined

لێرەدا وردی و گرنگی

and accurate this internal sensing system is.

ئەم ئەندامە ناوەکییە هەستەوەرییە چییە.

To filter the blood, each nephron uses two powerful pieces of equipment:

بۆ پاڵاوتنی خوێن، هەر نیفرۆنێک، دوو ئامرازی بەهێز بەکار دەهێنێت.

a blob-like structure called a glomerulus, and a long, stringy, straw-like tubule.

گلۆمۆریلەس کە لە شێوەی بڵقە و پێکهاتەیەکی موولولەیی درێژ و تیژ.

The glomerulus works like a sieve, allowing only certain ingredients,

گلۆمۆریلەس وەک بێژنگ کار دەکات تەنها ڕێگە پە تێپەڕبوونی کۆمەڵێک پێکهاتە دەدات

such as vitamins and minerals, to pass into the tubule.

وەک ڤیتامن، کانزاکان بۆ ئەوەی بچنە ناو موولولەکان.

Then, this vessel's job is to detect

دواتر ئەم موولولانە، بڕیار دەدەن

whether any of those ingredients are needed in the body.

کام پێکهاتە بۆ جەستە پێویستە.

If so, they're reabsorbed in amounts that the body needs,

مادەە پێویستەکان بە پێی پێویستی جەستە هەڵدەمژرێنەوە،

so they can circulate in the blood again.

بۆ ئەوەی دووبارە لە ڕێگەی خوێن بۆ جەستە بگەڕێنەوە.

But the blood doesn't only carry useful ingredients.

بەڵام خوێن تەنها ماددە بە سودەکان ناگوازێتەوە.

It contains waste products, too.

پاشماوەکانیش دەگوازێتەوە.

And the nephrons have to figure out what to do with them.

کاری نیفرۆنەکانە مامەڵە لەگەڵ ئەم پاشماوانە بکەن.

The tubules sense compounds the body doesn't need,

مولولەکان هەست بە بوونی ئەو ماددانە دەکەن کە جەستە پێویستی پێ نییە.

like urea, left over from the breakdown of proteins,

وەک میز، کە لە تێکشکانی پڕۆتینەکان پێک دێت،

and redirects them as urine out of the kidneys

و وەک پاشماوە لە گورچیلەکان فڕێان بدەنە دەرەوە

and through two long sewers called ureters.

لە ڕێگەی دوو بۆڕی فڕێدان کە پێی دەوترێت میزڕەو.

The tubes empty their contents into the bladder to be discharged,

میزڕەوەکان خۆیان لە ناو میزڵدان بەتاڵ دەکەنەوە،

ridding your body of that waste once and for all.

بۆ هەمیشە لاشە لە پاشماوەکان ڕزگار دەکەن.

There's water in that urine, too.

لە ناو میز، ئاویش هەیە.

If the kidney detects too much of it in your blood,

ئەگەر گورچیلە هەست بە بوونی زۆری ئاو لە خوێن بکات،

for instance, when you've chugged several glasses at once,

بۆ نموونە، ئەگەر کاتێک ئاوی زۆر بخۆیتەوە،

it sends the extra liquid to the bladder to be removed.

ئاوە زیادەکە بۆ میزڵدان دەنێرێت بۆ ئەوەی فڕێ بدرێتە دەرەوە.

On the other hand, low water levels in the blood

لە هەمان کاتدا، کەمی ڕێژەی ئاو لە ناو خوێن

prompt the kidney to release some back into the blood stream,

هانی گورچیلە دەدات ڕێژەیەک لە ئاو بخاتە ناو خوێن،

meaning that less water makes it into the urine.

واتا ئاوی کەمتر دەخرێتە ناو میز.

This is why urine appears yellower when you're less hydrated.

بۆیە، کاتێک ئاو کەم دەخۆیتەوە، ڕەنگی میز زەرد دەردەکەوێت.

By controlling water, your kidneys stabilize the body's fluid levels.

بە ڕاگرتنی پارسەنگی ئاوی، گورچیلە پارسەنگی ئاوی جەستە دەپاڕێزێت.

But this fine balancing act isn't the kidney's only skill.

بەڵام ئەم پارسەنگ ڕاگرتنە نایابە، تەنها کاری گورچیلە نییە.

These organs have the power to activate vitamin D

ئەم ئەندامەی لاشە دەتوانێت ڤیتامین دی چالاک بکات

to secrete a hormone called renin that raises blood pressure,

بۆ هۆڕمۆنێک بە ناوی رینین، کە فشاری خوێن بەرز دەکات،

and another hormone called erythropoietin,

هۆڕمۆنێکیتر بە ناوی ئیریترۆپۆیتین

which increases red blood cell production.

کە دەبێتە هۆی گەشەی بەرهەم هێنانی خانە سورەکان.

Without the kidneys, our bodily fluids would spiral out of control.

بەبێ گورچیلەکان، پارسەنگی شلەمەنی جەستە دەشێوێت.

Every time we ate, our blood would receive another load of unsifted ingredients.

هەر کاتێک نان دەخۆین، کۆمەڵێک پێکهاتەی نەخوازراو دەچێتە ناوجەستە.

Soon, the buildup of waste would overload our systems and we'd expire.

زۆر زوو جەستە پڕ دەبێت لەو پێکهاتانە و جەستە ئێکسپایەر دەبێت.

So each kidney not only keeps things running smoothly.

بۆیە، گورچیلەکان تەنها ئیشی جەستە ڕێک ناخەن.

It also keeps us alive.

بەڵکو بەردەوامی بە ژیانمان دەدەن.

Lucky then that we have two of these magical beans.

زۆر بەبەختین کە دوو ئەندامی جەستەی شێوە فاصوڵی جادوویامان هەیە.