The pharaoh that wouldn't be forgotten - Kate Green

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Ayan Organization

Three and a half thousand years ago in Egypt,

سێ ھەزار و پێنج سەد ساڵ پێش ئێستا، لە مصر

a noble pharaoh was the victim of a violent attack.

فیرعەونێکی خانەدان دەبێتە قوربانی ھێرشێکی توندوتیژ.

But the attack was not physical.

بەڵم ھێرشەکە لاشەیی نابێت.

This royal had been dead for 20 years.

ئەم فیرعەونە ٢٠ ساڵ دەبێت کە مردووە.

The attack was historical,

ھێرشەکە مێژووی دەبێت،

an act of damnatio memoriae, the damnation of memory.

ھێرشەکە بۆ سەر مێژووی فیرعەون دەبێت، دەیانەوێت مێژووی فیرعەونەکە بسڕنەوە.

Somebody smashed the pharaoh's statues,

کەسێک پەیکەری فیرعەون تێک دەشکێنێت،

took a chisel and attempted to erase the pharaoh's name and image from history.

ئەسکەنەیەک دەبات و وێنە و مێژووی فیرعەونەکە لە سەر دیوارەکە دەشێوێنێت.

Who was this pharaoh, and what was behind the attack?

ئەم فیرعەونە کێیە؟ کێ ئەم ھێرشەی دەکاتە سەر؟

Here's the key:

ھەر بۆ زانیاری،

the pharaoh Hatshepsut was a woman.

فیرعەون حتشبسوت ژن بووە.

In the normal course of things, she should never have been pharaoh.

بە شێوەیەکی ئاسایی، ژنێک نابێت ببێتە فیرعەون.

Although it was legal for a woman to be a monarch,

سەڕەرای ئەوەی کە یاسایی بوو ژنێک ببێتە دەسەڵاتداریی وڵات،

it disturbed some essential Egyptian beliefs.

بەڵام ئەمە لەگەل بیر و باوەڕی مصریەکان دژ یەک بوو.

Firstly, the pharaoh was known as the living embodiment

یەکەم فیرعەون ھێمایی لە خۆ گرتنی و نوێنەرایەتی

of the male god Horus.

خواوەندی نێر، حورس دەبێت.

Secondly, disturbance to the tradition of rule by men

دووەم، دژی پیاوسالاری و دەسەڵاتی پیاو دەبێت

was a serious challenge to Maat,

کە دژ بە دەسەڵاتەکانی خواوەند ماعت دەبێت،

a word for "truth," expressing a belief in order and justice,

کە ڕەنگدەرەوە ڕاستی و یەکسانی دەبێت،

vital to the Egyptians.

کە بۆ مصریەکان زۆر گرنگ دەبێت.

Hatshepsut had perhaps tried to adapt

حتشبسوت ھەوڵ دەدات لە ڕێگەی دەسەڵاتەکانی

to this belief in the link between order and patriarchy through her titles.

پارسەنگی نێوان پیاوسالاری و ئارامی وڵات ڕابگرێت.

She took the name Maatkare,

ناوی ماعتکارع بۆ خۆی ھەڵدەبژێرێت،

and sometimes referred to herself

ھەندێک جاریش بە ناوی

as Hatshepsu, with a masculine word ending.

حتشبسوت بانگ دەکرێت کە ناوێکی پیاوانەیە.

But apparently, these efforts didn't convince everyone,

بەڵام ئەو ھەوڵانەی فیرعەون باوەڕ بە خەڵکەکە ناهێنێت،

and perhaps someone erased Hatshepsut's image

و بۆیە کەسێک وێنەی ئەم فیرعەونە دەشێوێنێت

so that the world would forget the disturbance to Maat,

تا جیھان بێزار کردنی ماعت لە یاد بکات،

and Egypt could be balanced again.

بەم شێوەیە پارسەنگ بۆ مصر بگەڕێتەوە.

Hatshepsut, moreover, was not the legitimate heir to the thrown,

لەگەڵ ئەوەشدا، حتشبسوت مافی وەرگرتنی دەسەڵاتی نابێت،

but a regent, a kind of stand-in co-monarch.

بەڵکو کاروباری وڵاتی بە وەکالەت بەڕێوە دەبرد.

The Egyptian kingship traditionally passed from father to son.

لە شانشینی مصریەکان، دەسەڵات لە باوکەوە بۆ کوڕ دەگوازرایەوە.

It passed from Thutmose I to his son Thutmose II,

دەبوایە دەسەڵات لە تحتمسی یەکەم بۆ تحتمسی دووەم بگوازرێتەوە،

Hatshepsut's husband.

کە ھاوسەری حتشبسوت دەبێت.

It should have passed from Thutmose II directly to his son Thutmose III,

دوای ئەوە دەبوایە دەسەڵات ڕاستەوخۆ بۆ تحتمسی سێھەم بگوازرێتەوە،

but Thutmose III was a little boy when his father died.

بەڵام کاتێک باوکی دەمرێت، تحتمسی سێھەم تەمەنی بچووک دەبێت.

Hatshepsut, the dead pharaoh's chief wife and widow,

حتشبسوت ژنی سەرەکی تحتمسی دووەم دەبێت،

stepped in to help as her stepson's regent

بەھۆی منداڵ زرکورەکەی، لە جێگەی زڕکوڕەکەی دێتە پێشەوە

but ended up ruling beside him as a fully fledged pharaoh.

بەڵام دواتر وەک فیرعەونێکی پڕ شکۆ حکومی وڵات لە پاڵ زڕکورەکەی دەکات.

Perhaps Thutmose III was angry about this.

فیرعەون تحتمسی سێیەم لە ڕەفتارەکانی پەست دەبێت.

Perhaps he was the one who erased her images.

لەوانەیە ھەر ئەویش وێنەی حتشبسوتی شێواندبێت.

It's also possible that someone wanted to dishonor Hatshepsut

لەوانەیە کەسێکیتر بیەوێت وێنە ژنە فیرعەون بشێوێنێت

because she was a bad pharaoh.

چونکە ژنە فیرعەونێکی زۆردار دەبێت.

But the evidence suggests she was actually pretty good.

بەڵام بەڵگەکان نیشانمان دەدەن کە ئەو زۆر باش بووە.

She competently fulfilled the traditional roles of the office.

حتشبسوت ڕێزی لە داب و نەریتەکانی کورسی دەسەڵات دەگرت.

She was a great builder.

پڕۆژەی باش بنیات دەنێت.

Her mortuary temple, Djeser-Djeseru,

گۆڕستانی تایبەت بە خۆی، جسیر جسێرە،

was an architectural phenomenon at the time

پڕۆژەیەکی ئەندازیاری بەناوبانگ دەبێت

and is still admired today.

لە ڕۆژگاری ئەمڕۆش پڕۆژەیەکی نایابە.

She enhanced the economy of Egypt,

ئابوری مصر بەرەو پێش دەبات،

conducting a very successful trade mission to the distant land of Punt.

گەشتێکی بازرگانی سەرکەوتوو بۆ وڵاتی پونت بەڕێوە دەبات.

She had strong religious connections.

پەیوەندی ئاینی سەرکەوتوو دەبێت.

She even claimed to be the daughter of the state god, Amun.

تەنانەت پڕوپاگەندەی ئەوە بڵاو دەکەتەوە کە کچی خواوەند ئامونە.

And she had a successful military career, with a Nubian campaign,

ئەزمونێکی سەربازی سەرکەوتووی دەبێت بە تایبەت بە تەمبێ کردنی نوبیان،

and claims she fought alongside her soldiers in battle.

باسی ئەوەی دەکرد کە لەگەڵ سەربازەکان شەڕی کردبێت.

Of course, we have to be careful when we assess the success

بەڵام لە کاتی ھەڵسەنگاندنی دەسکەوتەکانی ژنە فیرعەون حتشبسوت

of Hatshepsut's career,

پێویستە وریا بین،

since most of the evidence was written by Hatshepsut herself.

بەھۆی ئەوەی زۆربەی بەڵگەکان لە لایەن خودی حتشبسوت نووسراون.

She tells her own story in pictures and writing

چیرۆکەکانی خۆی لە ڕێگەی وێنە و نووسین دەگێڕێتەوە

on the walls of her mortuary temple

کە لەسەر دیواری پەرستاگەکی نەخشێنراوە

and the red chapel she built for Amun.

لەگەڵ پەرستگەی سور کە بۆ ئامون بنیات نراوە.

So who committed the crimes against Hatshepsut's memory?

کەواتە کێ ئەو تاوانەی دژی بیرەوەریەکانی حتشبسوت ئەنجام داوە؟

The most popular suspect is her stepson, nephew and co-ruler, Thutmose III.

گوماناوترین کەس، زڕ کوڕەکەی و ھاوسەرۆکی، تحتمسی سێھەمە.

Did he do it out of anger because she stole his throne?

ئایا بەھۆی توڕەبوون و دەستبەسەر داگرتنی دەسەڵاتەکانی بووە؟

This is unlikely since the damage wasn't done

ئەمە ڕێگەی تێناچێت، چونکە شێواندنەکان تەنھا

until 20 years after Hatshepsut died.

٢٠ ساڵ دوای مردنی حتشبسوت ئەنجام دراون.

That's a long time to hang onto anger and then act in a rage.

ئەمە کاتێکی درێژە بۆ مانەوەی ڕق و قینە لە دڵی کەسێک.

Maybe Thutmose III did it to make his own reign look stronger.

لەوانەشە تحتموس بۆ دیار خستنی سەرکەوتن و کارەکانی ئەمە کردبێت.

But it is most likely that he or someone else erased the images

بەڵام لەوانەیە ئەو یان کەسێکیتر ئەم وێنانەی شێواندبێت

so that people would forget that a woman ever sat on Egypt's throne.

بۆ ئەوەی خەڵک لە یادیان بچێت کە ژنێک لە سەر کورسی دەسەڵاتی مصر دانیشت بێت.

This gender anomaly was simply too much of a threat to Maat

ڕەگەزی حتشبسوت ھەڕەشەیە بۆ دەسەڵاتەکانی خواوەند ماعت

and had to be obliterated from history.

بۆیە پێویستە لە مێژوودا بسڕێتەوە.

Happily, the ancient censors were not quite thorough enough.

خۆشبەختانە، ڕێکارەکانی چاودێری کردن لەو سەردەمە گشتگیر نەبوو.

Enough evidence survived for us to piece together what happened,

ئەوەندە بەڵگەمان بە دەست گەیشتووە تا تێبگەین چی ڕوویداوە،

so the story of this unique powerful woman can now be told.

تا لە چیرۆکی ئەم ژنە بەھێز و دەگمەنە باس بکرێت و بگێردڕێتەوە.