The pharaoh that wouldn't be forgotten - Kate Green

Faraon, o którym nie można zapomnieć - Kate Narev

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Barbara Guzik

Three and a half thousand years ago in Egypt,

3500 lat temu w Egipcie

a noble pharaoh was the victim of a violent attack.

pewien faraon padł ofiarą agresywnego ataku.

But the attack was not physical.

Nie był to jednak atak fizyczny.

This royal had been dead for 20 years.

Władca nie żył od 20 lat.

The attack was historical,

Był to atak historyczny,

an act of damnatio memoriae, the damnation of memory.

"Damnatio memoriae", czyli potępienie pamięci.

Somebody smashed the pharaoh's statues,

Ktoś roztrzaskał posągi faraona,

took a chisel and attempted to erase the pharaoh's name and image from history.

za pomocą dłuta starał się usunąć z historii jego imię i wizerunek.

Who was this pharaoh, and what was behind the attack?

Kim był ten faraon i kto stał za atakiem?

Here's the key:

Oto wskazówka.

the pharaoh Hatshepsut was a woman.

Faraon Hatszepsut była kobietą.

In the normal course of things, she should never have been pharaoh.

Normalnie nigdy nie zostałaby faraonem.

Although it was legal for a woman to be a monarch,

Choć teoretycznie kobieta mogła zostać monarchą,

it disturbed some essential Egyptian beliefs.

zaburzało to kilka podstawowych wierzeń Egipcjan.

Firstly, the pharaoh was known as the living embodiment

Po pierwsze, faraona uważano za wcielenie

of the male god Horus.

męskiego boga Horusa.

Secondly, disturbance to the tradition of rule by men

Po drugie, złamanie tradycji panowania przez mężczyzn

was a serious challenge to Maat,

stanowiło poważne naruszenie Maat,

a word for "truth," expressing a belief in order and justice,

czyli "prawdy", wyrażającej wiarę w porządek i sprawiedliwość,

vital to the Egyptians.

kluczowego słowa u Egipcjan.

Hatshepsut had perhaps tried to adapt

Hatszepsut starała się dopasować do tej wiary,

to this belief in the link between order and patriarchy through her titles.

łącząc porządek i patriarchat za pomocą tytułów.

She took the name Maatkare,

Przybrała imię Maat-Ka-Re.

and sometimes referred to herself

Czasem mówiąc o sobie, używała imienia z męską końcówką: Hatszepsu.

as Hatshepsu, with a masculine word ending.

But apparently, these efforts didn't convince everyone,

Najwidoczniej jej starania nie przekonały wszystkich

and perhaps someone erased Hatshepsut's image

i ktoś usunął wizerunek Hatszepsut,

so that the world would forget the disturbance to Maat,

żeby świat zapomniał o naruszeniu Maat,

and Egypt could be balanced again.

a Egipt odzyskał równowagę.

Hatshepsut, moreover, was not the legitimate heir to the thrown,

Hatszepsut nie była prawowitą następczynią tronu,

but a regent, a kind of stand-in co-monarch.

a regentką, kimś w rodzaju współrządzącej zastępczyni.

The Egyptian kingship traditionally passed from father to son.

Władza w Egipcie tradycyjnie była przekazywana z ojca na syna.

It passed from Thutmose I to his son Thutmose II,

Totmes I przekazał ją synowi Totmesowi II,

Hatshepsut's husband.

mężowi Hatszepsut.

It should have passed from Thutmose II directly to his son Thutmose III,

Władza powinna zostać przekazana Totmesowii III, synowi Totmesa II,

but Thutmose III was a little boy when his father died.

ale gdy zmarł jego ojciec, Totmes III był jeszcze dzieckiem.

Hatshepsut, the dead pharaoh's chief wife and widow,

Hatszepsut, główna żona i wdowa po zmarłym faraonie,

stepped in to help as her stepson's regent

przejęła władzę, żeby jako regentka pomóc pasierbowi,

but ended up ruling beside him as a fully fledged pharaoh.

ale ostatecznie zaczęła rządzić jako pełnoprawny faraon.

Perhaps Thutmose III was angry about this.

Może Totmesowi III to się nie spodobało.

Perhaps he was the one who erased her images.

Może to właśnie on kazał wymazać jej wizerunki.

It's also possible that someone wanted to dishonor Hatshepsut

Może ktoś zaatakował Hatszepsut,

because she was a bad pharaoh.

bo była złym faraonem.

But the evidence suggests she was actually pretty good.

Dowody pokazują jednak, że była całkiem niezła.

She competently fulfilled the traditional roles of the office.

Sumiennie wypełniała obowiązki państwowe.

She was a great builder.

Była wspaniałym budowniczym.

Her mortuary temple, Djeser-Djeseru,

Jej świątynia grobowa, Dżeser-Dżeseru,

was an architectural phenomenon at the time

była ówczesnym fenomenem architektonicznym,

and is still admired today.

który podziwiany jest do dziś.

She enhanced the economy of Egypt,

Hatszepsut wzmocniła ekonomię Egiptu,

conducting a very successful trade mission to the distant land of Punt.

inicjując udaną wyprawę handlową do dalekiej krainy Punt.

She had strong religious connections.

Miała mocne koneksje religijne.

She even claimed to be the daughter of the state god, Amun.

Twierdziła nawet, że jest córką boga Amona.

And she had a successful military career, with a Nubian campaign,

Poprowadziła udaną kampanię wojenną przeciwko Nubii.

and claims she fought alongside her soldiers in battle.

Twierdziła, że walczyła u boku swoich żołnierzy.

Of course, we have to be careful when we assess the success

Trzeba jednak uważać przy ocenie osiągnięć Hatszepsut.

of Hatshepsut's career,

since most of the evidence was written by Hatshepsut herself.

Większość dokonań spisała bowiem ona sama.

She tells her own story in pictures and writing

Na ścianach swojej świątyni grobowej

on the walls of her mortuary temple

i czerwonej kaplicy, którą zbudowała dla Amona,

and the red chapel she built for Amun.

Hatszepsut opowiada swoją historię poprzez obrazki oraz pismo.

So who committed the crimes against Hatshepsut's memory?

Kto stał za atakami na pamięć Hatszepsut?

The most popular suspect is her stepson, nephew and co-ruler, Thutmose III.

Najczęściej wskazuje się jej pasierba, bratanka i współwładcę, Totmesa III.

Did he do it out of anger because she stole his throne?

Czy zrobił to z zemsty za to, że ukradła mu tron?

This is unlikely since the damage wasn't done

Wątpliwe. Zniszczeń dokonano dopiero 20 lat po śmierci Hatszepsut.

until 20 years after Hatshepsut died.

That's a long time to hang onto anger and then act in a rage.

To zbyt długo, żeby dusić w sobie złość, a potem działać w afekcie.

Maybe Thutmose III did it to make his own reign look stronger.

Być może Totmes III zrobił to, żeby jego rządy wyglądały lepiej.

But it is most likely that he or someone else erased the images

Możliwe, że on lub ktoś inny wymazał jej wizerunki,

so that people would forget that a woman ever sat on Egypt's throne.

żeby lud zapomniał, że na tronie Egiptu kiedykolwiek zasiadała kobieta.

This gender anomaly was simply too much of a threat to Maat

Rządy kobiety były zbyt dużym zagrożeniem dla Maat,

and had to be obliterated from history.

więc musiały być wymazane z historii.

Happily, the ancient censors were not quite thorough enough.

Na szczęście starożytni cenzorzy nie byli zbyt skrupulatni.

Enough evidence survived for us to piece together what happened,

Przetrwało dostatecznie dużo dowodów,

so the story of this unique powerful woman can now be told.

żeby opowiedzieć historię tej niezwykłej kobiety.