Why is cotton in everything? - Michael R. Stiff

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q. Jaff

Centuries ago, the Inca developed ingenuous suits of armor

چەند سەدەیەک لەمەوەبەر، ئیکایەکان گەشەیان بە گولەنەبڕی بلیمەتی سەربازی داوە

that could flex with the blows of sharp spears and maces,

کەوا دەیتوانی بەرپەرچی هەر هێرشێکی ڕەمە تیژ وکەوانە تیژەکان بداتەوە،

protecting warriors from even the fiercest physical attacks.

تەنانەت جەنگاوەرەکانی لە تیژترین هێرشی جەستەیی دەپاراست.

These hardy structures were made not from iron or steel,

ئەم پێکهاتە توندوتۆڵانە نە لە ئاسن و نە لە پۆڵا دروستنەکراون،

but rather something unexpectedly soft: cotton.

بەڵکو بەشێوەیەکی چاوەڕوانەکراو لە مادەیەکی نەرم دروستکراون: لۆکە.

These thickly woven, layered quilts of cotton

ئەم چنراوە چڕوپڕانە، ناوپۆشکراوانەی لۆکە

could distribute the energy from a blow across a large surface area,

دەتوانن هەر وزەیەک بەر ناوچە گەورەکەی ڕووبکەوێت دابەشی بکەن،

shielding warriors without restricting their mobility.

جەنگاوەرەکان دەپارێزران بەبێ ئەوە توانای جوڵانیان سنوردار بکرێت.

These seemingly contradictory features—

ئەمانەش وادەردەکەون تایبەتمەندی دژبەیەک بن-

strength and flexibility, softness and durability—

هێز و جیڕی نەرمی و خۆڕاگری-

have their roots in the intricate biology of the nearly invisible cotton fiber.

ڕەگیان لە زیندەی ئاڵۆزی نزیک ڕیشاڵەی لۆکەی نادیار هەیە.

These fibers begin life deep within a cotton flower,

ئەم ڕیشاڵانە لەناو قوڵایی کوڵی لۆکە دەست بە ژیان دەکەن،

on the surface of a seed.

لەسەر ڕووکاری تۆیەک.

As many as 16,000 fibers will festoon a single seed,

زیاتر لە ١٦،٠٠٠ ڕیشاڵ یەک تۆ کوڵبەند دەکەن،

bulging from the seed’s surface like miniature water balloons.

لەسەر ڕووی تۆیەکە دەئاوسێن وەکو باڵۆنی ئاوی بچووکراوەکان.

Each cotton fiber, no matter how large it grows,

هەریەک لە ڕیشاڵی لۆکە، گرینگە نییە چەندە گەشە دەکات

is made of just one cell.

تەنها لەیەک خانە دروستکراون.

That cell has multiple layers of cell wall.

ئەم خانەیەش چەند چینێکی دیواری خانەی هەیە.

After a few days, the sides of the first layer,

دوای چەند ڕۆژێک، لاکانی یەکەم چین،

called the primary cell wall,

ناودەنرێن بە دیواری خانەی سەرەتایی،

stiffen, pushing cell growth in one direction

ستیفین، بە یەک ئاڕاستە فشار لە خانەی گەشەکردو دەکات

and causing the fiber to elongate.

و دەبێتەهۆی درێژبوونی ڕیشاڵ.

The fiber elongates quickly for about 16 days.

ڕیشاڵ بەخێرای نزیکەی ١٦ ڕۆژ درێژ دەبێت.

Then it begins the next stage: strengthening the cell wall.

پاشان دەست بە قوناغی دواتر دەکات: بەهێزکردنی دیواری خانە.

It does this by making more of the carbohydrate cellulose.

ئەم کردارەش ڕوودەدات بە زیاد کردنی کاربۆهیدراتی سیلیلۆز.

Cellulose will make up 34% of the cell wall at this stage

سیلیلۆز لەم قۆناغەدا ٪٣٤ دیواری خانە دروست دەکات

and swiftly increases.

و بەخێرای گەشە دەکات.

This new growth also reinforces the cell wall

هەروەها ئەم گەشەکردوە نوێە دیواری خانە بەهێز دەکات

by going against the grain of the existing wall.

بە بەگژداچوونی دەنۆڵکەی دیوارەکە.

The strengthened wall is more rigid, restricting further growth.

دیواری بەهێزکراو توندوپتەتر دەبێت ڕێگری لە گەشەکردنی زیاتری دەگرێت.

That means if the fiber remodels its walls too early,

ئەمەش واتا ئەگەر ڕیشاڵەکە دووبارە زۆر زوو دیوارەکان خۆی بنیاتنایەوە،

it will be short,

ئەوە کورت دەبێت،

and ultimately make rough, weak fabrics.

و لە کۆتایەکەی ڕیشاڵی زبر و لاواز دروست دەکات.

But if cell wall strengthening begins too late,

بەڵام ئەگەر دیواری خانە زۆر درنگ دەست بە بەهێزکردنی بکرێت،

the wall won’t be sturdy enough—

ئەوە دیوارەکە ئەوەندە بەهێز نابێت-

producing fibers that are too weak to hold fabrics together well.

بەرهەمهێنای ڕیشاڵەکان زۆر لاواز دەبن تا بەباشی بەیەکەوە ڕیشاڵەکان بەرگەبگرن.

In ideal growing conditions—

لەژێر بارودۆخێکی گەشکردنی تەواو نایاب-

with the right temperature, water, fertilizer, pest control, and light—

پلەی گەرمی گونجاو، ئاو پەینکردن، چاودێریکردن، و ڕووناکیش-

a cotton fiber can grow up to 3.6 centimeters long

ڕیشاڵی لۆکە دەتوانێت بۆ زیاتر لە ٣،٦ سانتیمەتر دڕێژ بێت

with only a 25 micrometer width.

٢٥ مایکڕۆمەتر پان بێت.

Long, fine fibers can wrap around one another

ڕیشاڵی باش و درێژ دەتواندرێت بەیەکەوە بئاڵێت

better than shorter, less fine fibers,

زۆر باشترە لە ڕیشاڵی کورت و خەراپ.

which means those long, fine fibers make stronger threads

ئەمەش واتا ئەم ڕیشاڵە باش و درێژانە داوی بەهێزتر دروست دەکەن

that hang together better as fabric.

کەوا وەکو ڕیشاڵ باشتر بەیەکەوە بەرگە دەگرن.

Cotton with these qualities has diverse uses—

لۆکەی بەم جۆرە کولێتیە بەکارهێنانی هەمەچەشنی هەیە-

from soft textiles to the U.S. dollar bill,

لە چندراوە نەرمەکانەوە بۆ پەڕەی دۆلاری ئەمریکی،

which is 75% cotton.

کە ٪٧٥ی لۆکەیە.

The next crucial stage of the cotton fiber’s growth

قۆناغە گرینگەکەی دواتر گەشەکردنی ڕیشاڵی لۆکەیە

begins as it thickens its secondary cell wall

بە خۆ ئەستورکردن دەست پێدەکات ناسراوە بە دیواری خانەی دووەم

by depositing large quantities of cellulose into the secondary layer.

بە زیاتکردنی بڕێکی زۆر لە سیللۆز بۆناو چینی دووەم.

Cellulose goes on to make up over 90% of the fiber’s weight.

سیلیلۆز بەردەوام دەبێت تا زیاتر لە ٪٩٠ کێشی ڕیشاڵەکە دروست دەکات.

The more cellulose that gets deposited,

لەگەڵ گڵدانەوەی سیلیلۆزی زیاتر

the denser that secondary layer becomes—

چینی دووەم چڕ تر دەبێت-

and this determines the strength of the final fiber.

و ئەمە هێزی بەرهەمی کۆتایی دیاری دەکات.

This stage is essential for developing long-lasting material

ئەم قۆناغە بنەڕەتییە بۆ گەشەکردنی مادە خۆڕاگرەکان

for the likes of, say, a t-shirt.

بۆ نموونەیش کراس،

The garment’s capacity to withstand years of washing and wear

ماوەی پۆشینی ئەو ساڵانەی دەشورێت و دەپۆشرێت

is largely determined by the density of that secondary cell wall.

تاڕادەیەکی زۆر لە لایەن چڕی دیواری خانەی دووەمەوە دیارد دەکرێت.

On the other hand,

بە پێچەوانەوە،

its softness is strongly influenced by the length of the fiber,

نەرمیش لە لایەن درێژی ڕیشاڵە کاریگەری لێکراوە،

established with the remodeling of the primary wall layer.

بەسەرکەوتووی گەشەیکردوە لەگەڵ دووبارە بنیاتنانەوەی چینی دیواری سەرەتایەکە.

Finally, after about 50 days, the fiber is fully grown.

لە کۆتای، دوای نزیکە ٥٠ ڕۆژ ڕیشاڵ بەتەواوەتی گەشەی کردوە.

The living matter within the cell dies off,

زیندەوەرەکانی ناو خانەکە لەناو دەبردرێن،

leaving behind only the cellulose.

تەنها سیلیلۆز بەجێ دەهێڵدرێت.

The dried cotton seed pod, or boll, that surrounds the fibers cracks open,

تۆی بەزالیایی لۆکە وشکراو یان پەمۆ، دەورەی ئەو ڕیشاڵانە دەدات دەیانەوێت بێنە دەرەوە،

unveiling a burst of several thousand fiber cells in a fluffy mass.

ئاشکراکردنی چەند هەزار خانەکانی ڕیشاڵی لە خونچەیەکی سەراپا سپی یپۆش.

The thread-like fibers we see— thinner than a human hair—

دواێکی وەکو ڕیشاڵەکان دەبینین لە موی مرۆڤ باریکترە-

are the remains of those dense, dried out walls of cellulose.

ئەم چڕایانە دەمێنەوە دیوارەکان سیلیلۆز وشک دەکەن.

Tens of thousands of these fibers spun into yarn

دە هەزاران لەم ڕیشاڵەنە دەرێسرێن

will go on to make everything from fabric, to coffee filters, diapers,

بەردەوامیش دەبن تا لە ڕیشاڵ دروست- دەکرێت وەکو پاڵێوەری قاوە، دایبی منداڵان،

and fishing nets.

و توڕی ماسگرتن.

And with the help of modern science,

و بە هاوکاری زانستی نوێ،

cotton might soon be softer, stronger, and more resilient than ever

لە ئایندەیەکی نزیک لۆکە، لە هەمووکاتێک نەرمتر، بەهێزتر و خۆڕاگتر دەبێت

as researchers investigate how to optimize its growth

چونکە توێژەرەوان لێکوڵینەوە لە باشترین ڕیگەیی گەشەکردنی لۆکە دەکەن

based on nutrients, weather conditions, and genetics.

بەگوێرەی خۆراک، بارودۆخی کەشوهەوا و بۆماوەزانی.