Is this the most successful animal ever? - Nigel Hughes

Translator: Mhamad Luqman Shahab Reviewer: Daban Q. Jaff

A procession of segmented creatures moves across the sea floor.

کاروانێک لە زیندەوەرە کەرتکراوەکان لەسەر رووی ئاوەکە دەجوڵێن.

Up ahead, hundreds have begun shedding their exoskeletons

لە پێشەوە سەدان دانە کاژەکانیان لێدەبوویەوە و فرێیان دەدا

and piling on top of one another in what appears to be... a massive orgy.

پایەکانیان لەسەر یەکتر دادەکوتا تا گەورەتر دەربکەون.

But this is not some alien world.

بەڵام ئەمە جیهانێکی نامۆ نیە.

It’s Earth about 500 million years ago,

ئەمە زەوییە بە نزیکەیی ٥٠٠ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر،

when these creatures, called trilobites, prospered.

ئەو بوونەوەرانە پێیان دەوترا سێپێل(بوونەوەری جومگەداری توێکڵدار).

Prevailing for around 270 million years

ئەو گیانەوەرە بۆ ماوەی ٢٧٠ ملیۆن ساڵ زاڵبووە

and encompassing more than 20,000 distinct species,

هەروەها زیاتر لە ٢٠٠٠٠ جۆری جیاواز دەگرێتەوە،

trilobites are some of the most successful lifeforms in Earth’s history.

سپێلەکان یەکێکن لە سەرکەوتوترین زیندەوەرەکان لە مێژووی زەوی.

When they sprung into existence,

کاتێک بە بازدان زیاددەکەن،

they were among the most diverse and sophisticated organisms

یەکێکن لە هەمەجۆرترین و ئاڵۆزترین زیندەوەرەکان

Earth had yet seen.

کە زەوی بەخۆیەوەی بینیووە.

And, as the earliest known animals with complex eyes,

هەروەها پێشتر بە گیانەوەری چاوئاڵۆز ناسرابوون،

trilobites had a unique perspective on the ancient world.

سپێلەکان تێروانینێکی بێوێنەیان هەبوو لەسەر جیهانی کۆن.

For almost all of Earth’s history before the rise of the trilobites,

بەنزیکەیی بۆ هەموو مێژووی زەوی پێش زیادبوونی سپێلەکان،

life had mostly consisted of microscopic marine organisms.

ژیان بە زۆری پێکهاتبوو لە زیندەوەر و ئۆرگانیزمە ئاویەکان.

But then, scientists think an increase in oxygen allowed multicellular lifeforms

بەڵام دواتر، زاناکان بیریان لەوەکردەوە کە زیادبوونی ئۆکسجین رێگەدەدات بە

to extract more energy from their food and perform more complex functions.

فرەخانەکان تا وزەی زیاتریان لە خۆراک دەستکەوێت و کرداری ئاڵۆزتر بەجێبگەیەنن.

This then enabled the rise of carnivores,

ئنجا ئەوە بووە هۆی سەرهەڵدانی گۆشتخۆرەکان،

which in turn spurred a productive arms race,

کە لە دوایدا بووە بەرهەمێکی بەپیت بۆ پێشبرکێی چەک.

resulting in what’s known as the Cambrian explosion.

لە ئەنجامدا بە تەقینەوەی کامبرین ناسراوە.

Within about 20 million years,

بە نزیکەیی لەماوەی٢٠ ملیۆن ساڵدا،

life had branched out to include most of the animal groups we know today.

ژیان لقی لێبەوە بۆ زۆربەی گروپە ئاژەڵیەکان کە ئەمرۆ دەیانناسین.

Trilobites were an important part of this surge.

سپێلەکان رۆڵی گرنگیان هەبوو بۆ ئەو پەلهاویشتنانە.

All trilobites had three lengthwise lobes,

هەموو سپێلەکان سێ چیلەی درێژیان هەبوو،

but building off the same basic components,

بەڵام لەسەر هەمان پێکهاتە دروستکرابوون،

they varied greatly.

ئەوان زۆر جیاوازبوون.

Species ranged in length from a few millimeters to almost one meter

جۆرەکانیان لە مەودای درێژی چەند ملیمەترێکی کەمەوە هەتا نزیکەی مەترێک بوو

and some were equipped with intriguing ornaments.

هەندێک لەوان بە فێڵ دەیانداتێ.

As a result, they filled many distinct niches over the ages.

لە ئەنجامدا بە تێپەربوونی کات زۆر درێژی جیاوازیان بەرهەمدەهێنا.

Many trilobites plowed or burrowed into the sea floor while others swam freely.

زۆر لە سپێلەکان دەچوونە سەر رووی دەریا لە کاتێکدا ئەوانی تر بە ئازادی مەلەیان دەکرد.

Certain species had spines, horns, and even protruding tridents.

هەندێ جۆری دیاریکراو بڕبڕە، شاخ و تیری سێسەریان هەبوو.

And their social behavior was complex:

وە رەفتاری کۆمەڵایەتیان جیاوازبوو:

they came together to search for food, find safety in numbers, migrate and mate.

بەیەکەوە بە دوای خۆراک دەگەڕان، لەگەڵ یەکتر و بەکۆچکردن خۆیان دەپاراست.

In fact, their fossilized conga lines represent

لە راستیدا سەما هێڵیەکانیان

some of the first evidence of animal group behaviour.

نوێنەرایەتی بەشێک لە یەکەم بەڵگەی رەفتاری ئاژەڵان دەکەن.

Like modern arthropods,

وەک و جومگەدارە نوێیەکان،

trilobites had compound eyes composed of many tiny lenses.

سپێلەکان چاوی ئاڵۆزیان هەبوو کە زۆر هێڵی بچووکی تێدابوو.

But theirs were made of the mineral calcite,

بەڵام پێکهاتبوو لە کانزای کالسایت،

which also constituted their exoskeletons.

هەروەها ئێسکە دەرەکیەکانیان پێکدەهێنا.

These lenses allowed trilobites to form sharp images

ئەو هاوێنە قۆقزیانە وایان لە سپێلەکان دەکرد کە وێنەیەکی تیژ پێشانبدەن

and quickly sense changes in light.

وە بە خێرای دەگۆڕێن لە رووناکایدا.

Some had long eye stalks that helped them peep above the muddy sea floor

هەندێکیان قەدی چاوی درێژیان هەبوو کە یارمەتیانیدەدا سەیری سەر رووی ئاوەکە بکەن.

as they burrowed beneath.

کە لە قوڵایەکان خۆیان حەشاردابوو.

Others had large dragonfly-like eyes

ئەوانی تر چاوێکی گەورەی وەک ئەژدیهایان هەبوو

that they probably used to scour the ocean bottom

رەنگە بەکاریان هێنابێ بۆ گەران و راماڵینی بنی ئاوەکە

as they swam upside-down in dim waters.

هەروەک چۆن دەگەرێن لە سەرەوە و ژێرەوەی ئاوە لێڵەکە.

And some trilobites had pillar-like eyes that may have offered 360 degree views,

هەندێ لە سپێلەکان کۆڵەگەیان هەبوو وەک چاو کە لەوانەیە ٣٦٠ پلەی نیشاندابێت،

along with structures that provided shade from overhead light.

لەگەڵ ئەو پێکهاتانە سێبەریان لە رووناکی سەرەوە پێدراوە.

Yet despite their dominance of the seas,

سەرەڕای زاڵبوونیان بەسەر دەریاکاندا، هێشتا

trilobites were vulnerable to environmental changes and predators.

سپێلەکان لاوازبوون بەرامبەر گۆرانکارییە ژینگەییەکان و راوکەرەکان.

About 444 million years ago, Earth cooled and sea levels dropped,

لەدەروبەری ٤٤٤ ملیۆن ساڵ لەمەوبەر، زەوی سارد بوو و ئاستی دەریاکان دابەزین.

radically changing some of their habitats.

وەهەندێ لە خووەکانیان بە خێرایی گۆڕا.

This was the beginning of what would prove to be the trilobite’s long demise.

ئەوە سەرەتایەک بوو کە دەیسەلمێنێت بۆ لەناوچوونە درێژخایەنەکەی سپێلەکان.

Some 20 million years later, fish with jaws began sweeping the sea.

دوای ٢٠ ملیۆن ساڵ ماسییەکان بە کۆمەڵ دەستیان کرد بە گەران بە ناو دەریاکاندا

Trilobites developed spiky ornamentation

سپێلەکان گەشەیان کرد رازاندنەوەیان بە درکەکان

and neat ways of locking their joints shut.

و داخستنی رێگا جوانەکان بۆئەوە بەیەک بگەن.

Many species could curl themselves into balls,

زۆرێک لە جۆرەکان دەتوانن خۆیان بپێچنەوە وەک تۆپ.

entirely sealing their soft parts inside their hard exoskeletons.

و بەیەکجاری مۆرکردنی بەشە نەرمەکانیان لە ئێسکە رەقەکانیان.

Then, another extinction event shook the world.

دواتر لەناوچوونێکی تر جیهانی هەژاند.

Trilobite diversity dwindled, and come about 360 million years ago,

هەمەجۆری سپێلەکان کەمبوویەوە، نزیکەی ٣٦٠ ملیۆن ساڵ بەرلەئێستا،

only one of the 10 former trilobite orders remained.

تەنها یەکێک لە ١٠ جۆرە سپێلە دروستەکەرەکان مایەوە.

Finally, rapid climate change spurred

لەکۆتایدا زەنگی گۆرانی کەش و هەوا خێرا لێدا

the greatest known mass extinction event in Earth's history.

گەورەترین رووداوی لە ناوچوونی بە کۆمەڵ لە زەویدا.

This catastrophic period finished the trilobites off—

ئەم ماوە کارەساتبارە کۆتای پێهات

along with approximately 96% of all marine species.

سپێلەکان سەتا ٩٦ی جۆرەکانیان لە ناوچوون.

But trilobites left a remarkable record behind.

بەڵام سپێلەکان مێژوویەکی بەرچاویان بەجێهێشت لە دواوە.

Their calcite exoskeletons made for hardy fossils

ئێسکە کالسایتەکانیان بووە پاشماوە بەبەردبووەکان

that would remain intact for hundreds of millions of years to come.

کە بە ساغی دەمێنێتەوە بۆ سەدان ملیۆن ساڵی دابێت.

We’ve found trilobite fossils on every single continent—

پاشماوە بەبەردبووەکانی سپێلەکانمان دۆزیەوە لە هەموو کیشوەرەکان

many in unlikely environments that were once part of the ocean floor.

لە زۆر شوێنی نامۆش کە پێشتر بەشێک بوونە لە رووی دەریا.

Trilobites have no direct descendants,

سپێلەکان هیچ وەچەیەکیان نەماوە،

but their evolutionary cousins are alive and well.

بەڵام گەشەداری توخمەکانیان باشن و لە ژیاندا ماون.

And since arthropods make up over 80% of current animal species,

لێرەوە زیندەوەرە جومگەدارەکان زیاتر لە سەتا ٨٠ی ئاژەڵانی ئەمرۆ پێک دەهێنن،

we might say that, although Earth may no longer be the planet of the trilobites,

لەوانەیە بڵێین، چیتر زەوی نابێتە هەسارەیەک بۆ سپێلەکان،

their distant relatives still reign supreme.

بەڵام خزمە دورەکانیان هێشتا زاڵن.