The evolution of the human eye - Joshua Harvey

Translator: mabbast chato Reviewer: Taban Khidr

The human eye is an amazing mechanism,

چاوی مرۆڤ ئامێرێکی ناوازەیە،

able to detect anywhere from a few photons to direct sunlight,

توانای تێبینیکردنی چەند گەردیلەیەکی ڕووناکی و خۆری هەیە،

or switch focus from the screen in front of you

یاخود گۆڕینی سەرنج لەسەر شاشەیەک کە لەبەردەمت دایە

to the distant horizon in a third of a second.

بۆ ئاسۆیەکی دوور لە ماوەی یەک لەسەر سێی چرکەیەک.

In fact, the structures required for such incredible flexibility

لە ڕاستیدا، ئەو بنیاتانەی کە پێویستە بۆ چاوێکی گونجاوی وا باوەڕپێنەکراو

were once considered so complex

پێشتر ئەوەندە ئاڵۆزبوون

that Charles Darwin himself acknowledged that the idea of there having evolved

تەنانەت چاڕڵس داڕوین خۆشی دانی پێدانا کە بیرۆکەی پەرەسەندنی چاوەکان

seemed absurd in the highest possible degree.

زۆر زۆر بێ مانا بوو.

And yet, that is exactly what happened, starting more than 500 million years ago.

بەڵام لە ڕاستیدا ٥٠٠ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا ئەمە ڕوویدا.

The story of the human eye begins with a simple light spot,

چیرۆکی چاوی مرۆڤ بە خاڵێکی ڕووناکی دەست پێ دەکات,

such as the one found in single-celled organisms,

وەکو ئەوانەی لە ناو بوونەوەری یەک خانەیی بوونی هەیە,

like euglena.

بۆ نموونە یوگڵینا.

This is a cluster of light-sensitive proteins

ئەمە کۆمەڵەیەکە لە پڕۆتینی هەستیار بە ڕووناکی

linked to the organism's flagellum,

کە بەستراوە بە (فلاجێلای) بوونەوەرەکە،

activating when it finds light and, therefore, food.

بە بوونی ڕوناکی و خواردن چالاک دەبێت.

A more complex version of this light spot can be found in the flat worm, planaria.

شێوەیەکی ئاڵۆزتری خاڵی ڕووناکی لە کرمێکدا دەبینرێت کە پێی دەڵێن پلانەریا.

Being cupped, rather than flat,

لە جیاتی تەختی، شێوەی پەپکەییە،

enables it to better sense the direction of the incoming light.

کە زیاتر یارمەتی دەدات ئاڕاستەی ڕووناکی بدۆزێتەوە.

Among its other uses,

سەرەڕایی سودەکانیتریشی،

this ability allows an organism to seek out shade and hide from predators.

ئەم توانایە وای لێدەکات بۆ ڕووناکی بگەڕێت و خۆی لە ئاژەڵە دڕندەکان بشارێتەوە.

Over the millenia,

لە دوای هەزاران ساڵ

as such light cups grew deeper in some organisms,

کە ئەم تیشکانە لە هەندێک بوونەوەردا قوڵتر بوون،

the opening at the front grew smaller.

کونیلەی پێشەوە بچووکتر بووەوە.

The result was a pinhole effect, which increased resolution dramatically,

لە ئەنجامدا کونێکی بچوک دروست بوو، کە توانای شیتەڵکردنی چاوی زۆر بەرزکردەوە،

reducing distortion by only allowing a thin beam of light into the eye.

بە تەنها ڕێگەدانی تیشکێکی بچووکی ڕوناکی بۆ ناو چاو، شێواندنی چاوی کەم کردەوە.

The nautilus, an ancestor of the octopus,

ناوتیڵەس باوانی شەیتانە ماسی، ئەم چاوە کونیلەییە،

uses this pinhole eye for improved resolution and directional sensing.

بۆ زیادکردنی توانای شیتەڵکردن و هەستیاری ئاڕاستەیی بەکار دەهێنێت.

Although the pinhole eye allows for simple images,

هەرچەندە ئەمە ڕێگە بە وێنەی سادەش دەدات،

the key step towards the eye as we know it is a lens.

گرنگترین بەشی چاو کە خۆمان دەزانین هاوێنەیە.

This is thought to have evolved

بڕوامان وایە کە پەرەیسەندووە بە

through transparent cells covering the opening to prevent infection,

خانەی ڕوونی ڕووناکی بۆ ڕێگریکردن لە پیسبوون

allowing the inside of the eye to fill with fluid

کە ئەمە ڕێگەیدا ناوەوەی چاو پڕببێت لە شلە

that optimizes light sensitivity and processing.

بووە هۆی باشترکردنی هەستیاری و خوێندنەوی چاو.

Crystalline proteins forming at the surface

پڕۆتینی کریستاڵی کە لەسەر ڕووکەشەکە گەشە دەکات

created a structure that proved useful

بنیاتێک درووست دەکات کە بە سوودە

in focusing light at a single point on the retina.

بۆ کۆکردنەوەی ڕووناکییەکی زۆر لە خاڵێکدا لە تۆڕی چاودا.

It is this lens that is the key to the eye's adaptability,

ئەم هاوێنەیە، گرنگترین پارچەی خۆ گوونجاندنی چاوە،

changing its curvature to adapt to near and far vision.

بە گۆڕینی چەماوەییەکەی، خۆی دەگونجینێت لەگەڵ دووری و نزیکی

This structure of the pinhole camera with a lens

ئەم بنیاتە لە کامێرای کونیلەیی هاوێنەیی

served as the basis for what would eventually evolve into the human eye.

بووە ئەو بناغەیەی کە دواتر پەرەدەسێنێت بۆ چاوی مرۆڤ.

Further refinements would include a colored ring, called the iris,

دواتر زیاتر گەشەی کرد و بوو بە بازنەیەکی ڕەنگاوی و ناسرا بە ڕەنگینە،

that controls the amount of light entering the eye,

ڕەنگینەش کۆنتڕۆڵی ڕێژەی ڕووناکی دەکات کە دێتە ناو چاوەوە،

a tough white outer layer, known as the sclera,

چینێکی سپی دەرەکی بەهێز، کە ناسراوە بە سپێنە،

to maintain its structure,

بۆ پاراستنی بنیاتەکە،

and tear glands that secrete a protective film.

و ڕژێنەی فرمێسک کە چینێکی تەنکی پاراستن دەڕژێنێت.

But equally important

بەڵام شتێکی گرنگتر

was the accompanying evolution of the brain,

کە ئەویش پەرەسەندنی مێشک بووە لە هەمان کاتدا،

with its expansion of the visual cortex

بە فراوانبوونی توێکڵی بینایی مێشک

to process the sharper and more colorful images it was receiving.

بۆ خوێندنەوەی وێنەی جوانتر و پڕ ڕەنگتر.

We now know that far from being an ideal masterpiece of design,

ئێستا دەزانین کە هەرچەندە چاوی مرۆڤ کارێکی هونەری تەواو نییە،

our eye bares traces of its step by step evolution.

بەڵام تیایدا پاشماوەی هەنگاو بە هەنگاوی پەرەسەندنی تێدا تێبینی دەکەین.

For example, the human retina is inverted,

بۆ نموونە، تۆڕی چاوی مرۆڤ پێچەوانەیە،

with light-detecting cells facing away from the eye opening.

کە تیایدا خانەکانی ڕووناکی ڕوویان لە کونیلەی چاو نییە.

This results in a blind spot,

ئەمەش دەبێتە هەبوونی خاڵی کوێری،

where the optic nerve must pierce the retina

کە لەوێدا، دەماری بینین دەبێت تۆڕی چاو ببڕێت

to reach the photosensitive layer in the back.

بۆ گەیشتن بە چینی خانە هەستیارەکان لە دواوە.

The similar looking eyes of cephalopods,

بە هەمان شێوە چاوەکانی ئاژەڵە سەرپێیەکان،

which evolved independently,

کە بە سەربەخۆیی پەرەیانسەندووە،

have a front-facing retina, allowing them to see without a blind spot.

ڕوویان لە پێشەوەی تۆڕی چاو کە ڕێگەیان پی دەدات بە بێ خاڵی کوێری ببینن.

Other creatures' eyes display different adaptations.

چاوی بوونەوەرەکانیتر شێوەیان جیاوازە.

Anableps, the so called four-eyed fish,

ماسی چوارچاوی کە پێی دەوترێت ئانابلێپس،

have eyes divided in two sections for looking above and under water,

چاوەکانیان بۆ دوو پارچە دابەش کراوە بۆ ئەوەی لە سەروو ئاو و ژێر ئاو ببینن،

perfect for spotting both predators and prey.

کە زۆر باشە بۆ بینینی ڕاوچی و نێچیر.

Cats, classically nighttime hunters, have evolved with a reflective layer

پشیلە کە لە شەودا ڕاو دەکات، چاوەکانی چینێکی پەرچ دانەوەی هەیە

maximizing the amount of light the eye can detect,

کە ڕێژەی ڕووناکی وەرگیراو زیاد دەکات،

granting them excellent night vision, as well as their signature glow.

ئەمەش بینینیان لە شەودا زۆر باش دەکات هەروەها چاویشیان دەتروسکێتەوە.

These are just a few examples of the huge diversity of eyes in the animal kingdom.

ئەمە تەنها چەند نموونەیەکە لە جیاوازی چاوەکان لەناو جیهانی ئاژەڵاندا.

So if you could design an eye, would you do it any differently?

کەواتە ئەگەر بتوانیت چاوێک دروست بکەیت، ئایە بە شێوەیەکی جیاوازتر دروستی دەکەیت؟

This question isn't as strange as it might sound.

ئەم پرسیارە ئەوەندە سەیر و سەمەرەش نییە.

Today, doctors and scientists are looking at different eye structures

لە ئێستادا، پزیشکان و زانایان چاودێری بنیاتە جیاوازەکانی چاو دەکەن

to help design biomechanical implants for the vision impaired.

بۆ یارمەتیدانیان لە چارەسەرکردنی ئەوانەی کە ئاستی بینینیان لاوازە.

And in the not so distant future,

لە داهاتوویەکی نزیکدا،

the machines built with the precision and flexibilty of the human eye

ئەو ئامێرانەی کە بە هەمان وردی و گونجاویی چاوی مرۆڤ دروست دەکرێن

may even enable it to surpass its own evolution.

ڕەنگە ڕۆژێک پێش لێهاتوویی چاو بکەون.