The Higgs Field, explained - Don Lincoln

Translator: mabbast chato Reviewer: Zhila Mawlood

Without a doubt,

بەبێ هیچ گومانێک،

the most exciting scientific observation of 2012

سەرنجڕاکێشترین تێبینیکردنی زانستی ٢٠١٢

was the discovery of a new particle

دۆزینەوەی گەردیلەیەکی نوێ بوو

at the CERN laboratory

لە تاقیگەی سیرین

that could be the Higgs boson,

کەوا ئەویش هیگس بۆسۆن بوو،

a particle named after physicist Peter Higgs.

گەردیلەیەک ناوی زانای فیزیای پیتەر هیگس لێنرا.

The Higgs Field is thought to give mass

مەیدانی هیگس بیرۆکەیەکە تا قەبارە

to fundamental, subatomic particles

بە گەردیلەی بچووک و بنچینەییەکان بدات

like the quarks

وەکو کوارک

and leptons

لیپتۆن

that make up ordinary matter.

کەوا مادەی ئاسایی دروست دەکەن.

The Higgs bosons are wiggles in the field,

هیگس بۆسۆنەکان لە مەیدانەکە دەلەرزن،

like the bump you see

دەبینیت دەلەرنەوە

when you twitch a rope.

کاتێک حەبلەکە ڕادەتەکێنیت.

But how does this field give mass to particles?

ىەڵام چۆن ئەم مەیدانە قەبارە بە گەردیلەکان دەدات؟

If this sounds confusing to you,

ئەگەر ئەمه‌ سەرلێشێونەرە بۆ تۆش،

you're not alone.

ئەوە بە تەنها نیت.

In 1993, the British Science Minister

لە ساڵی١٩٩٣دا وەزیری زانستی بەریتانیا

challenged physicists to invent a simple way

پێشبڕکێیەکی بۆ زانا فیزیایەکان ڕێکخست تا ڕێگایەکی سادە

to understand all this Higgs stuff.

بۆ تێگەیشتنی هەموو شتەکانی هیگس دابهێنن.

The prize was a bottle of quality champagne.

خەڵاتەکەش بوتڵێک شامپاینی نایاب بوو.

The winning explanation went something like this:

ڕوونکردنەوەی براوە بەم شێوەیە بوو:

Suppose there's a large cocktail party

وادابنێ ئاهەنگێکی تێکەڵی گەوره‌

at the CERN laboratory

لە تاقیگەی سیرن دایە

filled with particle physics researchers.

پڕە لە توێژەرەوەی فیزیای گەردیلەیی.

This crowd of physicists represents the Higgs field.

ئەم قەرەباڵخیەیی فیزیازانەکان مەیدانی هیگس پیشاندەدات.

If a tax collector entered the party,

کۆکەرەوه‌ی باجێکیش دێتە ناو ئاهەنگەکەوە،

nobody would want to talk to them,

کەس نایەوێت قسەی لەگەڵ بکات،

and they could very easily cross the room

زۆر بە ئاسانی قەره‌باڵخیەکە تێدەپەڕێنێت

to get to the bar.

تا بە باڕەکە بگات.

The tax collector wouldn't interact with the crowd

کۆکەرەوەی باجەکە لەگەڵ خەڵکەکە تێکەڵنابێت

in much the same way

هەربەم شێوەیەش

that some particles don't interact with the Higgs field.

هەندێک گەردیلە لەگەڵ مه‌یدانی هیگس تێکەڵنابن.

The particles that don't interact,

ئەو گەردیلانەی تیکەڵنابن،

like photons for example,

بۆ نموونە وەکو فۆتۆنەکان.

are called massless.

بە بێ قەبارە ناسراون.

Now, suppose that Peter Higgs entered the same room,

ئێستا وادابنێ پیتەر هیگس دەچێتە هەمان ژوورەوە،

perhaps in search of a pint.

لەوانەیە بەدوای شلە پێوەکەی بگەڕێت.

لەم دۆخە دا فیزیازانەکان

In this case, the physicists

will immediately crowd around Higgs

بەخێرایی لە دووری هیگس کۆدەبنەوە

to discuss with him

تا گفتوگۆی لەگەڵ بکەن

their efforts to measure the properties

هەوڵدەده‌ن تایبەتمەندی

of his namesake boson.

هاوناوی بۆسۆمی پێوانە بکەن.

Because he interacts strongly with the crowd,

چونکە بە بەهێزی لەگەڵ خەڵکەکە تێکەڵ دەبێت،

Higgs will move slowly across the room.

هیگس بە هێواشی ژوورەکە دەبڕێت.

Continuing our analogy,

لێکچواندنەکان بەردەوامە،

Higgs has become a massive particle

هیگس بووبە گەردیلەیەکی گەورە

through his interactions with the field.

لەڕێگای تێکەڵبوونەوەی لەگەڵ مەیدانەکە.

So, if that's the Higgs field,

کەواتە ئەگەر ئەم مەیدانی هیگس بێت،

how does the Higgs boson fit into all of this?

چۆن هیگس بۆسۆن لەگەڵ هەموو ئەمه‌ دەگونجێت؟

Let's pretend our crowd of party goers

دەی با وادەریبخەین ئامادەبوانی ئاهەنگەکەمان

is uniformly spread across the room.

یەکگرتووانە بە ژوورەکە بڵاودەبنەوە.

Now suppose someone pops their head in the door

ئێستاش وادابنێ کەسێک لەلای دەرگاکە بەده‌ردەکەوێت

to report a rumor of a discovery

تا دەنگوباسی دۆزینەوەیەکی نوێ ڕابگەیەنێت

at some distant, rival laboratory.

لە هەندێک شوێن نزیک و دووری تاقیگەکە.

People near the door will hear the rumor,

ئەو خەڵکانەی لە دەرگایەکەوە نزیکن ده‌نگوباسه‌كه‌ دەبیستن،

but people far away won't,

بەڵام خەڵکە دوورەکان نایبیستن،

so they'll move closer to the door to ask.

هەربۆیە ئەوانیش لە دەرگاکە نزیکە دەبنەوە بۆ پرسیارکردن.

This will create a clump in the crowd.

قەبارەیەک لە قەرەباڵخیەکە دروست دەکەن.

As people have heard the rumor,

ئەوە خەڵکانەی گوێیان لە ده‌نگوباسه‌كه‌ بوو.

they will return to their original positions

بۆ شوێنە بنەڕەتیەکه‌یان دەگەڕێنەوە

to discuss its implications,

تا لە باره‌ی ده‌نگدانه‌وه‌كانی گفتوگۆبکەن،

but people further away will then ask what's going on.

بەڵام پاشان خەڵکە دوورترەکان دەپرسن چی لە گۆڕێیە.

The result will be a clump in the crowd

سەرئەنجام قەبارەیەک لە قەرەباڵخیەکە دەبێت

that moves across the room.

کەوا بە ژوورەکەدا دەسوڕێنەوە.

This clump is analogous to the Higgs boson.

ئەم قەبارەیە لێکچووی هیگس بۆسۆنە.

It is important to remember

گرینگە لە بیرتبێت

that it is not that massive particles

کەوا ئەوە گەردیلە گەورەکان نین

interact more with the Higgs field.

زیاتر لەگەڵ مەیدانی هیگس تێکەڵ دەبن.

In our analogy of the party,

لە لێکچووی ئاهەنگەکەمان،

all particles are equal until they enter the room.

هەموو گەردیلەکان یەکسانن تا ئەو کاتەی دەچنە ژوورەوە.

Both Peter Higgs and the tax collector have zero mass.

هەم پیتەر هیگس و کۆکەرەوەی باجەکە سفر قەبارەیان هەیە،

It is the interaction with the crowd

ئەم تێکەڵبوونەوە لەگەڵ قەرەباڵخیەکە

that causes them to gain mass.

دەبێتەهۆی ئەوەی قەبارە بەدەست بهێنن.

I'll say that again.

دووبارە دەی ڵێمەوە.

Mass comes from interactions with a field.

قەبارە لە تێکەڵبوون لەگەڵ مه‌یدانێك دروست دەبێت.

کەوات، بە کورتی و بە پوختی.

So, let's recap.

A particle gets more or less mass

گەردیلەیەک قەبارەی زیاد و کەمی دەستدەکەوێت

depending on how it interacts with a field,

بەگوێرەی تێکەڵبوونی لەگەڵ مەیدانەکە،

just like different people will move through the crowd

هەروەکو خەڵکە جیاوازەکان لە قەرەباڵخیەکە دەجوڵێن

at different speeds depending on their popularity.

بە خێرایەکی جیاواز بە گوێرەی بەناوبانگیان.

And the Higgs boson is just a clump in the field,

و هیگس بۆسۆن لە مەیدانەکە قەبارەیەکە،

like a rumor crossing the room.

وەکو ده‌نگۆیه‌ك بە ژوورەکە بڵاودەبێتەوە.

Of course, this analogy is just that --

بێگومان ئەم لێکچواندنە تەنها--

an analogy,

لێکچواندنێکە،

بەڵام ئەمه‌ باشترین لێکچواندنە

but it's the best analogy

anyone has come up with so far.

تا ئێستا هەرکەسێک پێگەیشت بێت.

So, that's it.

کەوایه‌، ئەوە خۆیەتی.

That's what the Higgs Field

مەیدانی هیگس بەم شێوەیەیە

and the Higgs boson is all about.

و هەموویش لەبارەی هیگس بۆسۆنە.

توێژینەوە بەردەوامەکان پێمان دەڵێن ئەگەر دۆزیبێتمانەوە،

Continuing research will tell us if we found it,

and the reward will probably be more

و لەوانەشە خەڵاتەکە لە

than just a bottle of champagne.

بوتڵێک شامپاین زیاتر بێت.