The material that could change the world... for a third time

Translator: Shkak Nasradeen Mustafa Reviewer: Daban Q. Jaff

Thousands of years ago, the Romans invented a material

هەزار ساڵ پێش ئێستا، ڕۆمەکان کەرەستەیەکیان داهێنا

that allowed them to build much of their sprawling civilization.

کە ڕێگەی پێدان شارستانیەت بنیات بنێن.

Pliny the Elder praised an imposing sea wall made from the stuff

پلینی ستایشی دیوارێکی دەریایی کرد کە دروستکراوە لە کۆمەڵێک شت.

as “impregnable to the waves and every day stronger.”

وەک “ پارێزەرێک بۆ شەپۆلەکان” هەروەها هەموو ڕۆژێک بەهێزتر دەبێت.

He was right: much of this construction still stands,

ڕاستی گووت : بەشێکی زۆریان هێشتا بەکاردێن...

having survived millennia of battering by environmental forces

بۆ ڕزگاربوون، بەهۆی هێزی ژینگەییەوە،

that would topple modern buildings.

کە بینا نوێیەکان تێکدەشکێنێت.

Today, our roads, sidewalks, bridges, and skyscrapers

ئەمڕۆ، ڕێگاکانمان، شۆستەکان، پردەکان وە ئاسمانەوانەکان..

are made of a similar, though less durable, material called concrete.

بە هەمان شێوە دروست کراون بە مادەیەک پێی دەوترێت کۆنکریت، بەڵام کەمتر خۆڕاگرن.

There’s three tons of it for every person on Earth.

بۆ هەموو کەسێک لە سەر زەوی ٣ تەن هەیە.

And over the next 40 years, we’ll use enough of it

لە ماوەی 40 ساڵی داهاتوودا بە تەواوی بەکاری دێنین

to build the equivalent of New York City every single month.

بۆ بنیاتنانی شاری نیویۆرک لە هەموو مانگێکدا.

Concrete has shaped our skylines,

کۆنکریت هێڵە ئاسمانییەکانی ئێمەی پێکهێناوە،

but that's not the only way it's changed our world.

بەڵام ئەوە تاکە ڕێگا نییە کە دنیای ئێمە گۆڕیوە.

It’s also played a surprisingly large role in rising global temperatures

هەروەها ڕۆڵێکی گەورە و سەرسوڕهێنەری بینیوە لە بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای جیهانیدا.

over the last century,

لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا،

a trend that has already changed the world,

ڕەوتێک کە پێشتر جیهانی گۆڕیوە

and threatens to even more drastically in the coming decades.

و بەتوندی هەڕەشە دەکات لە دە ساڵی داهاتوودا.

To be fair to concrete, basically everything humanity does

بۆ ئەوەی دادپەروەرانە بی لە کۆنکریت، هەموو شتێک لە بنەڕەتدا مرۆڤ دابینی دەکات.

contributes to the greenhouse gas emissions that cause global warming.

لە خانووە سەوزەکاندا، گازەکەی دەبێتە هۆی گەرمبوونی جیهانی.

Most of those emissions come from industrial processes

زۆربەی ئەو گازانە لە پڕۆسەی پیشەسازییەوە دێن.

we often aren’t aware of, but touch every aspect of our lives.

ئێمە زۆر جار ئاگاداری نین، بەڵام کاریگەری لەسەر هەموو لایەنەکانی ژیانمان دەکات.

Look around your home.

بە دەوروبەری ماڵەکەتدا بگەڕێ.

Refrigeration— along with other heating and cooling—

ساردکردنەوە، لەگەڵ گەرمکەرەوە و ساردکرەرەوەکانی تر

نزیکەی %6 ی کۆی دەرهاوێشتەکان پێکدێنێت.

makes up about 6% of total emissions.

Agriculture, which produces our food, accounts for 18%.

کشتوکاڵ، کە خواردنمان بۆ بەرهەم دەهێنێت، بەڕێژەی سەدا ١٨یە.

Electricity is responsible for 27%.

کارەبا گاریکەرە بە ڕێژەی سەدا ٢٧.

Walk outside, and the cars zipping past, planes overhead,

پیاسەکردن لە دەرەوە، ئۆتۆمبێلەکان، فڕۆکەکان لە ئاسمان

trains ferrying commuters to work—

هەروەها شەمەندەفەرەکان بەکاردێن بۆ کاری گواستنەوە.

transportation, including shipping,

هەروەها کەشتیش...

contributes 16% of greenhouse gas emissions.

بە ڕێژەی سەدا ١٦ بەشداری دەکات لە دەرپەڕاندنی گازدا.

Even before we use any of these things, making them produces emissions—

تەنانەت پێش ئەوەی هیچ کام لەم شتانە بەکار بێنین کە دەبنە هۆی بەرهەمهێنانی دەرهاوێشتە

a lot of emissions.

ژمارەیەکی زۆر دەرهاوێشتە.

Making materials—

دروست کردنی کەرەستەکان

concrete, steel, plastic, glass, aluminum and everything else—

کۆنکریت، پۆڵا، پلاستیک، شووشە, ئەلەمنیۆم و هەموو جۆرەکانی تر

accounts for 31% of greenhouse gas emissions.

بە ڕێژەی سەدا ٣١ بەشدارن لە دەرپەڕاندنی گازی خانووە پلاستیکەکان.

Concrete alone is responsible for 8% of all carbon emissions worldwide.

کۆنکریت تەنیا بە ڕێژەی سەدا ٨ بەپرسیارە لە دەرهینانی کاربۆن لە هەموو جیهاندا.

And it’s much more difficult to reduce the emissions from concrete

هەروەها زۆر ئەستەمە دەرهاوێشتەکان لە کۆنکریتدا کەمبکرێنەوە

than from other building materials.

وەک لە کەرەستەکانی تردا.

The problem is cement, one of the four ingredients in concrete.

کێشەکە چیمەنتۆیە، یەکێک لە چوار پێکهاتەکەی کۆنکریت.

It holds the other three ingredients— gravel, sand, and water— together.

سێ پێکهاتەی تر هەڵدەگرێت، لم، ئاو و چەو بەیەکەوە.

Unfortunately, it's impossible to make cement without generating carbon dioxide.

بەداخەوە ئەستەمە چیمەنتۆ دروست بکرێت بەبێ بەرهەمهێنانی دی ئۆکسیدی کاربۆن.

The essential ingredient in cement is calcium oxide, CaO.

پێکهاتەی سەرەکی چیمەنتۆ ئۆکسیدی کالیسیۆمە.

We get that calcium oxide from limestone,

ئۆکسیدی کالیسیۆم لە بەردەی قسڵەوە دەست دەکەوێت،

which is mostly made of calcium carbonate: CaCO3.

کە بەزۆری لە کاربۆناتی کالسیۆم دروست کراوە.

We extract CaO from CaCO3 by heating limestone.

ئۆکسیدی کاربۆن لە سیانە ئۆکسیدی کاربۆن دەردەهێنرێ بە گەرمکردنی بەردی قسڵ.

What’s left is CO2— carbon dioxide.

ئەوەی دەمێنێتەوە دی ئۆکسیدی کاربۆنە.

So for every ton of cement we produce, we release one ton of carbon dioxide.

کەواتە بۆ بەرهەمهێنانی هەر تەنێک چیمەنتۆ، یەک تەن دی ئۆکسیدی کاربۆن بەکاردێنین.

As tricky as this problem is,

کێشەیە ئەوەیە،

it means concrete could help us change the world a third time:

کۆنکریت دەتوانێ یارمەتیمان بدات جیهان بگۆڕین بۆ جاری سێیەم

by eliminating greenhouse gas emissions and stabilizing our climate.

بە نەهێشتنی خانووی پلاستیکی و و جێگیرکردنی کەش و هەوامان.

Right now, there’s no 100% clean concrete,

ئێستا، هیچ کۆنکریتێک بە ڕێژەی سەدا ١٠٠ خاوێن نیە،

but there are some great ideas to help us get there.

بەڵام هەندێک بیرۆکەی مەزن هەیە بۆ ئەوەی یارمەتیمان بدات.

Cement manufacturing also produces greenhouse gas emissions

بەرهەمهێنەرانی چیمەنتۆ گازی خانووی پلاستیکیش بەرهەم دەهێنن.

by burning fossil fuels to heat the limestone.

بە سوتانی سووتەمەنی بۆ گەرمکردنی بەردی قسڵ.

Heating the limestone with clean electricity or alternative fuels instead

گەرمکردنی بەردی قسڵ بە کارەبا یان سوتەمەنییەکانی دیکە

would eliminate those emissions.

کە دەرهاوێشتەکان لەناو دەبات.

For the carbon dioxide from the limestone itself,

بۆ کاربۆن دی ئۆکسید لە بەردی قسڵ.

our best bet is carbon capture:

باشترین گرەوی ئێمە گرتنی کاربۆنە:

specifically, capturing the carbon right where it’s produced,

بە تایبەتی، گرتنی کاربۆن لە کوێ بەرهەمهێنراوە،

before it enters the atmosphere.

پێش ئەوەی بچێتە ناو کەش و هەواوە.

Devices that do this already exist,

ئەو ئامێرانەی کە ئەم کارە دەکەن پێشتر هەبوون،

but they aren’t widely used because there’s no economic incentive.

بەڵام بە شێوەیەکی فراوان بەکارناهێنرێن، چونکە هیچ گرینگییەکی ئابووریان نییە.

Transporting and then storing the captured carbon can be expensive.

دەکرێ گواستنەوە و دواتر خەزنکردنی کاربۆنی گیراوە گران بێت.

To solve these problems,

بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانە،

one company has found a way to store captured CO2 permanently

کۆمپانیایەک ڕێگایەکی دۆزیوەتەوە بۆ خەزن کردنی کاڕبۆن دی ئۆکسیدی گیراوە بە بەردەوام

in the concrete itself.

لە خودی کۆنکریتدا،

Other innovators are tinkering with the fundamental chemistry of concrete.

داهێنانەکانی تریش پەوەستن بە بنچینە کیمیایەکانی کۆنکریت.

Some are investigating ways to reduce emissions

هەندێک لە ڕێگاکان دەکۆڵنەوە بۆ کەمکردنەوەی دەرهاوێشتەکان

by decreasing the cement in concrete.

بە کەمکردنەوەی چیمەنتۆ لە کۆنکریتدا.

Still others have been working to uncover and replicate

هێشتا ئەوانی تر کاریان کردووە بۆ ئاشکراکردن و دووبارە دانانەوەی

the secrets of Roman concrete.

نهێنی کۆنکریتی ڕۆمانی.

They found that Pliny’s remark is literally true.

بۆیان بەدەرکەوت کە لێدوانەکانی پلینی ڕاستن.

The Romans used volcanic ash in their cement.

ڕۆمەکان خۆڵەمێشی گڕکانیان لە چیمەنتۆکەیاندا بەکاردەهێنا.

When the ash interacted with seawater, the seawater strengthened it—

کاتێک خۆڵەمێش تێکەڵ بە ئاوی دەریا بوو، بووه‌ هۆی به‌هێزكردنی

making their concrete stronger and more long-lasting than any we use today.

كۆنكرێته‌كان كه‌ زۆر درێژترە له‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ئەمڕۆ بەکاری دەهێنین.

By adding these findings to an arsenal of modern innovations,

بە دەستنیشانکردنی ئەم دۆزینەوەیە لە داهێنانە نوێیەکاندا.

hopefully we can replicate their success—

هیوادارین بتوانین سەرکەوتنەکانیان دووبارە بکەینەوە.

both by making long lasting structures,

بە دروستکردنی پێکهاتەیەکی هەمیشەیی

and ensuring our descendants can admire them thousands of years from now.

وە دڵنیابوون لەوەی کە نەوەکانمان سەرسام دەبن بە هەزاران ساڵ بەر لە ئێستاوە.