Why certain naturally occurring wildfires are necessary - Jim Schulz

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

سەردەمێک هەبوو پێش باوباپیرانمان چڵکن و پۆڵایان پێکەوە شکاند،

There was a time before our ancestors smashed flint and steel together,

when they felt the cold lack of fire in their lives.

کاتێک هەستیان بە سەرما و نەبوونی ئاگر لە ژیانیاندا دەکرد.

But anthropologists theorize that early hominids

بەڵام مرۆڤناسەکان پێیان وایە کە هۆمینیدە سەرەتاییەکان

relied on lightning to cause forest fires,

پشتیان بە بروسک دەبەست بۆ ئەوەی ببێتە هۆی ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکان،

کە دەیانتوانی خەڵوزی لێ کۆبکەنەوە و لقەکان بسوتێنن.

from which they could collect coals and burning sticks.

Fire gave them the ability to cook food and clear land,

ئاگر توانای لێنانی خواردنی و پاکردنەوەی خاکی پێبەخشیون،

and became central in many rituals and traditions.

و گرنگیەکی تایبەتی لە کەلتور و سروشەکان هەبوو.

So instead of seeing forest fires as an exclusively bad thing,

بۆیە لەبری بینینی ئاگری دارستانەکان وەک شتێکی خراپ،

ancient humans may have learned to appreciate them.

ڕەنگە مرۆڤە کۆنەکان فێری بوون بەهایان بزان.

Yet, it wasn't just humans who benefitted from these natural phenomena.

لەگەڵ ئەوەشدا تەنها مرۆڤەکان نەبوون کە سوودییان لەم دیاردە سروشتیانە وەرگرتووە.

Even as they destroy trees, fires also help the forest themselves,

تەنانەت وەک چۆن دارەکان لەناو دەبەن، هەروەها ئاگر یارمەتی خوودی دارستانەکانیش دەدات،

هەرچەندە جاوا نایەتە بەرچاو.

however counterintuitive that seems.

In fact, several forest species, such as select conifers,

لە ڕاستیدا چەند جۆرێکی دارستان، وەکو دارە کۆنیفرە هەڵبژێردراوەکان،

need fire to survive.

پێویستی بە ئاگر هەیە بۆ ئەوەی بژی.

But how can fire possibly create life in addition to destroying it?

بەڵام چۆن ئاگر دەتوانێت ژیان دروست بکات جگە لە لەناوبردنیشی؟

The answer lies in the way that certain forests grow.

وەڵامەکە لە شێوازی گەشەکردنی دارستانەکانە.

In the conifer-rich forests of western North America,

لە دارستانە دەوڵەمەندەکانی کۆنیفر لە ڕۆژئاوای ئەمریکای باکوور،

lodgepole pines constantly seek the Sun.

سنەوبەرەکانی لۆجپۆڵ بەردەوام بەدوای خۆردا دەگەڕێن.

Their seeds prefer to grow on open sunny ground,

تۆوەکانیان ئارەزووی گەشە کردن لەبەر تیشکی خۆر دەکەن،

which pits saplings against each other as each tries to get more light

کە نەمامەکان لە دژی یەکتر چاڵ دەکەن و هەوڵدەدەن ڕووناکی زیاتر بەدەست بهێنن

by growing straighter and faster than its neighbors.

بە گەشەکردنی بەرەوسەرەوە و خێراتر لە دراوسێکانی.

بە تێپەڕبوونی کات، نەوەی باریک، پۆلە بەرزی لۆجپۆڵ

Over time, generations of slender, lofty lodgepoles

form an umbrella-like canopy that shades the forest floor below.

کەپرێکی شێوە چەتریی پێکدێت کە سێبەر لە سەر زەوی خوارەوە درووست دەکات.

But as the trees' pine cones mature to release their twirling seeds,

بەڵام لەگەڵ پێگەیشتنی مازی سنەوبەرەکان بۆ ئەوەی تۆوی سووڕاوەیان ئازاد بکەن

this signals a problem for the lodgepoles' future.

ئەمەش ئاماژەی کێشەیەکە بۆ پۆلەکانی داهاتووی لۆجپۆڵ.

Very few of these seeds will germintate in the cool, sunless shade

زۆر کەم لەم تۆوانە لە سێبەری فێنک و بێ خۆردا گەشە دەکەن

created by their towering parents.

کە لەلایەن دایک و باوکە بەرزەکانیانەوە دروستکراون.

These trees have adapted to this problem by growing two types of cones.

ئەم درەختانە خۆیان لەگەڵ ئەم کێشەیە گونجاندووە بە گەشەپێدانی دوو جۆری مازو.

There are the regular annual cones that release seeds spontaneously,

مازوی ئاسایی ساڵانە کە بەیەکەوە تۆوەکان ئازاد دەکەن،

and another type called serotinous cones,

و جۆرێکی تر کە پێی دەوترێت مازوی سیرۆتینۆسەکان،

کە پێویستیان بە هاندەری ژینگەیی هەیە بۆ ئەوەی تۆوەکانیان ئازاد بکەن.

which need an environmental trigger to free their seeds.

Serotinous cones are produced in thousands,

مازوە سیرۆتینیەکان بە هەزاران بەرهەم دەهێنرێن،

and are like waterproofed time capsules sealed with resinous pitch.

و وەک کەپسولی کاتی دژە ئاو داخراون.

Many are able to stay undamaged on the tree for decades.

زۆربەیان توانای ئەوەیان هەیە لەسەر دارەکە بۆ دەیان ساڵ بێ زیان بمێننەوە.

Cones that fall to the ground can be viable for several years, as well.

هەروەها، ئەو مازوانە کە دەکەونە سەر زەوی دەتوانن بۆ چەند ساڵێک بژین.

But when temperatures get high enough, the cones pop open.

بەڵام کاتێک پلەکانی گەرما بە پێی پێوویست بەرز دەبنەوە، مازوەکان دەکرێنەوە.

Let's see that in action.

با ئەوە بە کردار ببینین.

Once it's gotten started, a coniferous forest fire

کاتێک دەست پێدەکات، ئاگرێکی دارستانی کۆنیفرۆس

typically spreads something like this.

بە شێوەیەکی گشتی شتێکی لەم شێوەیە بڵاودەکاتەوە.

بڵێسە دارە ئەستوورەکانی ژێرەوە جۆرەکانی وەکو دۆگلاس فیرەوە وێران دەکات،

Flames ravage the thick understory provided by species like douglas fir,

a shade-tolerant tree that's able to thrive

دارێکە بەرگەی سێبەر دەگرێت و توانای گەشەکردنی هەیە

under the canopy of lodgepole pines.

لە ژێر کەپری دار سنەوبەرەکانی لۆجپۆڵ.

The fire uses these smaller trees as a step ladder

ئاگرەکە ئەم دارە بچووکانە وەکو پلیکانە بەکاردەهێنێت

to reach the higher canopy of old lodgepole pines.

بۆ ئەوەی بگاتە کەپری بەرزتری سنەوبەرە بەتەمەنەکانی لۆجپۆل.

That ignites a tremendous crown fire

ئەمە ئاگرێکی مەزنی لە شێوەی تاج دەئافرێنێت

reaching temperatures of up to 2400 degrees Fahrenheit.

پلەی گەرما دەگاتە ٢٤٠٠ پلەی فارنهایت.

That's well more than the 115-140 degrees

ئەوەش زۆر زیاترە لە پلەی ١١٥-١٤٠

that signal the moment when serotinous seeds can be freed.

کە ئاماژەیە بۆ ساتەوەختەی کاتێک کە دەتوانرێت تۆوی سیرۆتین ئازاد بکرێت.

At those temperatures, the cones burst open,

لەو پلە گەرمایانەدا، مازوەکان دەتەقێتەوە،

releasing millions of seeds,

ملیۆنان تۆو ئازاد دەکرێن،

which are carried by the hot air to form new forests.

هەوای گەرم هەڵیاندەگرێت بۆ پێکهێنانی دارستانێکی نوێ.

After the fire, carbon-rich soils and an open sunlit landscape

دوای ئاگرەکە، خاکی دەوڵەمەند بە کاربۆن و دیمەنێکی کراوەی پڕ تیشکی خۆر

help lodgepole seeds germinate quickly and sprout in abundance.

یارمەتی تۆوی لۆجپۆل دەدەن بە خێرایی گەشە بکەن و بە زۆربن.

From the death of the old forest comes the birth of the new.

لە مردنی دارستانی کۆنەوە دانەیەکی نوێ لە دایک دەبێت.

Fires are also important for the wider ecosystem as a whole.

بە گشتی، ئاگرکەوتنەوەش گرنگە بۆ سیستەمی ژینگەیی.

Without wildfires to rejuvenate trees, key forest species would disappear,

بەبێ ئاگری کێوی بۆ گەنجکردنەوەی دارەکان، جۆرە سەرەکییەکانی دارستانەکان لەناودەچن،

and so would the many creatures that depend on them.

و بوونەوەرە زۆرەکانیش کە وابەستەی ئەوانن.

And if a fire-dependent forest goes too long without burning,

و ئەگەر دارستانێکی وابەستە بە ئاگر بۆ ماوەیەکی درێژ نەسووتێت،

that raises the risk of a catastrophic blaze,

مەترسی ئاگرێکی مەزنتر زیاتر دەکات،

which could destroy a forest completely,

کە دەتوانێت دارستانێک بە تەواوی لەناو ببات،

not to mention people's homes and lives.

ژیان و ماڵی خەڵکیش لەولا بوەستێت.

That's why forest rangers sometimes intentionally start controlled burns

هەر بۆیە هەندێک جار پارێزەرانی دارستان بە مەبەست ئاگری لەژێر جڵەو دەکەنەوە

to reduce fuels in order to keep the more dangerous wildfires at bay.

بۆ کەمکردنەوەی سووتەمەنی ئاگری کێوی مەترسیدار.

They may be frightening and destructive forces of nature,

لەوانەیە هێزێکی ترسناک و وێرانکەرەکانی سروشت بن،

but wildfires are also vital

بەڵام ئاگرە کێویەکان زۆر گرنگن

to the existence of healthy boreal forest ecosystems.

بۆ سیستەمێکی ژینگەیی تەندروستی دارستانەکانی بۆریال.

By coming to terms with that,

بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئەوەدا،

we can protect ourselves from their more damaging effects

دەتوانین خۆمان بپارێزین لە کاریگەری زیانبەخشی زیاتر

while enabling the forests, like the legendary phoenix,

لە کاتێکدا ڕێگە بۆ دارستانەکان خۆش دەکات، وەکو فینیکسی ئەفسانەیی،

to rise reborn from their own ashes.

بۆ ئەوەی لە خۆڵەمێشی خۆیانەوە لە دایکبوونەوە ببنەوە.