How long will human impacts last? - David Biello

Translator: Nzar Omer Reviewer: Daban Q. Jaff

Imagine aliens land on the planet a million years from now

وێنای بکە ملیۆنێک ساڵ بەر لە ئێستا بێگانەکان لەسەر زەوی نیشتبنەوە

and look into the geologic record.

و سەیری تۆماری زەویناسی دەکەن.

What will these curious searchers find of us?

ئەو لێکۆڵەرە زانخوازانە چی دەربارەی ئێمە دەدۆزنەوە؟

They will find what geologists, scientists, and other experts

ئەوە دەدۆزنەوە کە زەویناسەکان و زاناکان و شارەزاکانیتر

are increasingly calling the Anthropocene,

بەم دواییانە پێی دەڵێن ئەنسرۆپۆسین، (مرۆڤ گرنگترین شتی زەوییە)

or new age of mankind.

یان سەردەمێکی نوێی مرۆڤایەتی.

The impacts that we humans make have become so pervasive,

ئەو کاریگەرییەی ئێمەی مرۆڤ دروستی دەکەین زۆر بەناڕێکی بڵاوبۆتەوە

profound,

زۆر قوڵە،

and permanent

و هەمیشەییە

that some geologists argue we merit our own epoch.

هەندێک لە زەویناسان مشتوومڕ دەکەن و دەڵێن شایەنی چاخی زەویزانی تایبەت بە خۆمانین.

That would be a new unit in the geologic time scale

ئەوەش دەبێتە پێکهاتەیەکی نوێ لە پێوەری زەویزانی

that stretches back more than 4.5 billion years,

کە بۆ زیاتر لە ٤.٥ بلیۆن ساڵ دەمانباتەوە دواوە،

or ever since the Earth took shape.

یان بۆ ئەو کاتەی زەوی شێوەی خۆی وەرگرتووە.

Modern humans may be on par with the glaciers behind various ice ages

لەوانەیە کاریگەری مرۆڤی سەردەم و بەفرە ڕووبار هۆکاری داڕمانی جۆرەها شاخی بەفرینە

or the asteroid that doomed most of the dinosaurs.

یان کاریگەری ئەو هەسارەی زۆرێک لە دایناسۆڕەکان لەسەری دەژیان.

What is an epoch?

ماوەی زەویزانی چییە؟

Most simply, it's a unit of geologic time.

زۆر بەسادەیی، یەکەیەکە بۆ پێوانی کاتی زەویزانی.

There's the Pleistocene,

چاخی نوێ هەیە،

an icy epoch that saw the evolution of modern humans.

چاخی بەفرین کە پەرەسەندنی مرۆڤی سەردەمی تێدا بینراوە،

Or there's the Eocene, more than 34 million years ago,

یان چاخی ئیۆسین زیاتر لە ٣٤ ملیۆن ساڵ هەبووە،

a hothouse time during which

لە ماوەیەکی گەرمدا ڕوویداوە کە

the continents drifted into their present configuration.

کیشوەرەکان ڕاماڵدران بۆ پێدانی شێوەی ئێستایان.

Changes in climate or fossils found in the rock record

لە تۆمارە بەبەردبووەکان گۆڕانی کەش و هەوا و بەبەردبوو دۆزراوەتەوە

help distinguish these epochs and help geologists tell deep time.

یارممەتی جیاکردنەوەی ماوە زەویزانییەکان و زەویناسەکان دەدەن بۆ زانینی ماوەی کاتی

So what will be the record of modern people's impact on the planet?

دوور، کەواتە تۆماری کاریگەریەکانی مرۆڤی سەردەم لەسەر هەسارەکە چی دەبێت؟

It doesn't rely on the things that may seem most obvious to us today,

پشت نابەستێت بە ئەو شتانەی کە لەوانەیە لەم ڕۆژگارەدا زۆر ئاشکرابن بۆ ئێمە،

like sprawling cities.

وەک فراوان بوونی شارەکان.

Even New York or Shanghai may prove hard to find

تەنانەت لەوانەیە دۆزینەوەی نیۆرک و شەنگەهای سەخت بێت

buried in the rocks a million years from now.

کە ملۆنان ساڵ پێش ئێستا لە ژێر بەردەکاندا نێژراون.

But humans have put new things into the world

بەڵام مرۆڤەکان شتی نوێیان خستەناو جیهانەوە

that never existed on Earth before,

کە پێشتر هەرگیز لەسەر زەوی بوونی نەبووە،

like plutonium

وەکو کانزای پلۆتۆنیۆم

and plastics.

و گونجۆک.

In fact, the geologists known as stratigraphers

لە راستیدا، زەویناسەکان بە چینناسەکان ناسراون

who determine the geologic timescale,

کە پێوەری کاتی زەویزانی دیاریدەکات،

have proposed a start date for the Anthropocene around 1950.

بەرواری دەستپێکردنی ئەنسرۆپۆسینی پێشنیار کرد لە دەورووبەری ساڵی ١٩٥٠.

That's when people started blowing up nuclear bombs all around the world

ئەوە لەکاتێکدا کە خەلکی دەستیان کرد بە تەقاندنەوەی بۆمبی ناوەکی لە سەرانسەری

and scattering novel elements to the winds.

جیهان، و بڵاوکردنەوەی توخمی نوێ لە هەوادا.

Those elements will last in the rock record,

ئەو توخمانە لە تۆماری بەردیندا دەمێننەوە،

even in our bones and teeth for millions of years.

تەنانەت ملیۆنان ساڵ لە ئێسک و ددانەکانیشماندا دەمێننەوە.

And in just 50 years, we've made enough plastic,

و تەنیا لە ٥٠ ساڵدا گنجۆکی تەواومان بەرهەم هێناوە کە،

at least 8 billion metric tons,

لایەنی کەم بەقەدەر ٨ بلیۆن تەن دەبێت،

to cover the whole world in a thin film.

بەسە بۆ ئەوەی هەموو جیهان بە چینێکی تەنک داپۆشێت.

People's farming, fishing, and forestry will also show up as a before and after

هەروەها جوتیارەکان و ماسیگرەکان و دارستانزانەکان، دەردەکەون لە پێش و لە دوای

in any such strata

گۆڕانکارییەکان، هەروەکو هەر چینێکی تر

because it's those kinds of activities

چونکە ئەو جۆرە چالاکیانەن کە

that are causing unique species of plants and animals to die out.

دەبنە هۆی مردنی جۆری ناوازەی درەخت و ئاژەڵ.

This die-off started perhaps more than 40,000 years ago

ئەو مردنە هێواشە لەوانەیە زیاتر لە ٤٠٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا دەستی پێ کردبێت

as humanity spread out of Africa

کە مرۆڤایەتی لە ئەفریقا بڵاوبۆوە

and reached places like Australia,

و گەیشتە شوێنی وەک ئوستڕاڵیا،

kicking off the disappearance of big, likable, and edible animals.

بە دەست پێکردن بە ونبوونی ئاژەڵە خواستراو و گەورە و ئەو ئاژەڵانەی بۆ خواردن دەبن.

This is true of Europe and Asia, think woolly mammoth,

ئەوە بۆ ئەوروپا و ئاسیا ڕاستە، بیر لە مامۆسی توکدار بکەوە،

as well as North and South America, too.

هەرەوەها، باکور و باشووری ئەمریکاش.

For a species that has only roamed

بۆ ئەو جۆرانەی کە تەنیا دەگەڕان

the planet for a few hundred thousand years,

بەدوای درەختێک بۆ ماوەی سەدان و هەزاران ساڵ،

Homo sapiens has had a big impact on the future fossil record.

مرۆڤی سەرەتایی کاریگەری زۆری لەسەر تۆمارە بەبەرد بووەکانی داهاتوو هەبووە.

That also means that even if people were to disappear tomorrow,

هەرەوەها مانای ئەوەیە، تەنانەت ئەگەر خەڵکی سبەی دیارنەمێنن،

evolution would be driven by our choices to date.

پەرەسەندن بە بڕیاری ئێمە بۆ ئەو بەروارە زیاد دەکرێت.

We're making a new homogenous world of certain favored plants and animals,

جیهانێکی نوێ لە هاوڕەگەز بنیات دەنێین، لە چەند درەخت و ئاژەڵی خواستراو و دیاریکراو،

like corn and rats.

وەکو دەغڵ و دان و جرج.

But it's a world that's not as resilient as the one it replaces.

بەڵام ئەو جیهانە جێگرەوە هەڵگری شێوەی جیهانە ڕاستییەکە نییە.

As the fossil record shows,

وەکو تۆمارە بەبەرد بووەکان دەریدەخەن،

it's a diversity of plants and animals

فرەچەشنی درەخت و ئاژەڵەکان

that allows unique pairings of flora and fauna

ڕێگە بە جووتبوونی جۆرە ناوازەکانی ڕووەک و ئاژەڵەکان دەدات

to respond to environmental challenges, and even thrive after an apocalypse.

بۆ وڵامدانەوەی گۆڕانکاری ژینگەیی، و تەنانەت ڕزگارببێت لە کۆتاییهاتنی دونیا.

That goes for people, too.

هەروەها ئەمە لەسەر مرۆڤیش جێ بەجێ دەبێت.

If the microscopic plants of the ocean suffer

ئەگەر ڕووەکە بچووکەکانی ناو زەریا ئازار بچێژن

as a result of too much carbon dioxide, say,

لە ئەنجامی زۆربوونی دوانەئۆکسیدی کاربۆن، دەڵێت،

we'll lose the source of as much as half of the oxygen we need to breathe.

سەرچاوەی نیوەی ئەو ئۆکسجینەی پێویستمانە بۆ هەناسەدان لە دەستت دەدەین.

Then there's the smudge in future rocks.

و شوێنەواری داپۆشینی بەردەکان هەیە لە داهاتوودا.

People's penchant for burning coal, oil, and natural gas

ئارەزووی مرۆڤ بۆ خەڵوزی سووتاو، نەوت و گازی سروشتی

has spread tiny bits of soot all over the planet.

هەندێک تۆزی بچووکی سووتوو بەسەر هەموو هەسارەکە بڵاوبۆتەوە.

That smudge corresponds with a meteoric rise

ئەو پیسییە لەگەڵ کەشەکە بە خێرایی بەرز دەبێتەوە

in the amount of carbon dioxide in the air,

لەگەڵ بڕێک لە دوانە ئۆکسیدی کاربۆن لە هەوادا،

now beyond 400 parts per million,

ئێستا لە سەرووی ٤٠٠ بەش بۆ هەر ملیۆنێک،

or higher than any other Homo sapiens has ever breathed.

یان بەرزتر لە هەر مرۆڤێک کە تا ئێستا هەناسەیان دابێت.

Similar soot can still be found in ancient rocks

هەمان سووتوو هێشتا دەتوانرێت لە کەڤرە کۆنەکاندا بدۆزرێتەوە

from volcanic fires of 66 million years ago,

لە ئاگری گڕکانەکان لە ٦٦ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا،

a record of the cataclysm touched off by an asteroid

تۆمارێک لەو کارەساتە هەیە کە بەهۆی هەسارۆکەیەکەوە ڕوویداوە

at the end of the late Cretaceous epoch.

لە کۆتایی سەردەمی چەرخی زەویناسی.

So odds are our soot will still be here 66 million years from now,

کواتە ئەگەری هەیە سووتووی ئێمە لە ئێستاوە بۆ ماوەی ٦٦ ملیۆن ساڵ لێرە بمێنێتەوە،

easy enough to find for any aliens who care to look.

ئەوەندە ئاسانە بۆ هەر بێگانەیەک کە گرنگی بە سەیرکردنی بدات و بیدۆزێتەوە.

Of course, there's an important difference between us and an asteroid.

بێگومان، جیاوازییەکی گرنگ لە نێوان ئێمە و هەسارۆكە هەیە.

A space rock has no choice but to follow gravity.

نەیزەک هیچ هەڵبژاردەیەکی نییە جگە لە شوێن کەوتنی هێزی کێشکردن.

We can choose to do differently.

دەتوانین ئەوە هەڵبژێرین کە شتەکان جیاوازتر بکەین.

And if we do, there might still be some kind of human civilization thousands

و ئەگەر بیکەین، لەوانەیە هەتا ئێستاش هەندێک جۆری شارستانی مرۆڤ بە هەزاران

or even millions of years from now.

یان تەنانەت ملیۆنان ساڵ ئێستاوە بمێنن.

Not a bad record to hope for.

تۆمارێکی خراپ نییە بۆئەوەی ئاواتی بۆ بخوازین.