History vs. Augustus - Peta Greenfield & Alex Gendler

Translator: mabbast chato Reviewer: Zhila Mawlood

His reign marked the beginning of one of history’s greatest empires

فەرمانڕەوایەتیەکەی دەستپێکی یەکێک لە مەزنترین ئیمپڕاتۆریەتەکانی مێژوو بووە

and the end of one of its first republics.

و کۆتای یەکێک لە سەره‌تایترین کۆمارەکان بووە.

Was Rome’s first emperor

ئایە یەكەم ئیمپڕاتۆری ڕۆم

a visionary leader who guaranteed his civilization’s place in history

سەرکردەیەکی نموونەی بووە کەوا پێگه‌ی شارستانیەتی خۆی لە مێژوو دەستەبەرکردوە

or a tyrant who destroyed its core values?

یاخود ستەمکارێک بووە هەموو به‌ها ئەخڵاقیەکانی لەناوبردوە؟

Find out in History versus Augustus.

لە مێژوو بەرامبەر ئۆگەستس بزانە.

Order, order.

بێدەنگی، بێدەنگی.

The defendant today is Gaius Octavius?

بانگکراوی ئەمڕۆ بۆ دادگا گایس ئۆکتاڤیسە؟

Gaius Julius Caesar/Augustus...

گایس جولیەس قەیسەر یان ئۆگەستس...

Do we have the wrong guy?

ئایە پیاوێکی هەڵەمان هەییە؟

No, your Honor.

نەخێر، بەڕێز دادوەر.

Gaius Octavius, born in 63 BCE, was the grand-nephew of Julius Caesar.

گایس ئۆکتاڤیس لە ساڵی ٦٣ پێش زاین لەدایک بووه‌، برازای گەورەی جولیەس قەیسەر بووە.

He became Gaius Julius Caesar

بوو بە گایس جولیەس قەیسەر

upon being named his great-uncle’s adoptive son and heir.

مامی هەڵیگرتۆتەوە وەکو کوڕ ومیراتگری خۆی.

And he gained the title Augustus in 27 BCE

لە ٢٧ پێش زانین نازناوی ئۆگەستسی پێبەخشراوە

when the Senate granted him additional honors.

کاتێک ئەنجومەنی پیران پلەی شەره‌فی زیاتریان پێبەخشی.

You mean when he established sole authority and became emperor of Rome.

مەبەستت ئەوەیە کاتێک دەسەڵاتی تاکەکەسی دامەزراند و بوو بە ئیمپڕاتۆری ڕۆم.

Is that bad?

ئایە ئەمه‌ خراپە؟

Didn’t every place have some king or emperor back then?

ئایە لە کۆن هەموو شوێنێک پادشا و ئیمڕاتۆری خۆیان نەبووە؟

Actually, your Honor,

ڕاست دەکەیت، بەڕێز دادوەر،

the Roman people had overthrown their kings centuries before

خەڵکی ڕۆم چەند سەدەیەک پێشتر دەسەڵاتی پادشاکانیان لەناوبردبوو

to establish a republic,

تا کۆمارێک دابمەزرێنن،

a government meant to serve the people, not the privilege of a ruling family.

حکومەتێک ده‌بوو خزمەتی هەموو خەڵک بکات، نەک بەتەنها یەک خانەوادەی دەسەڵاتدار.

And it was Octavius who destroyed this tradition.

و ئەوە ئۆکتاڤیس بوو ئەم نەریتەی لەناوبرد.

Octavius was a model public servant.

ئۆکتاڤیس نموونەی نۆکەری گشتی بوو.

At 16, he was elected to the College of Pontiffs

لە تەمەنی ١٦ساڵیدا، بۆ دەستەی پاپا هەڵبژێردرا

that supervised religious worship.

کەوا سەرپەرشتی پەرستی ئاینی دەکرد

He fought for Rome in Hispania alongside his great-uncle Caesar

لە هیسپانیا شانبەشانی مامی قەیسەر بۆ ڕۆم جەنگاوە

and took up the responsibility of avenging Caesar’s death

و بەرپرسیاری تۆڵەسەندنەوەی مردنی قەیسەریشی گرتە ئەستۆ

when the corrupt oligarchs in the Senate betrayed and murdered him.

کاتێک ئۆلیگاریشییە گەندەڵەکان لە ئه‌نجوومه‌ندا ناپاکیان لێکرد و کوشتیان.

Caesar had been a power-hungry tyrant who tried to make himself a king

قەیسەر ستەمکارێکی برسی دەسەڵاتبووو کەوا هەوڵیدا خۆیبکات بە پادشا

while consorting with his Egyptian queen Cleopatra.

لەکاتێکدا لەگەڵ شاژنی میسری کلیۆپاترا پەیمانی هاوسەرگیری دەبەست.

After his death,

دوای مردنی،

Octavius joined his general Mark Antony

ئۆکتاڤیس پەیوەندی بە فەرماندەکەی مارک ئەنتۆنی یەوە کرد

in starting a civil war that tore Rome apart,

لە دەسپێکی شەڕی ناوخۆ کەوا ڕۆمی پارچە پارچەکرد،

then stabbed his ally in the back to increase his own power.

پادشان لە دواوە خەنجەری لە هاوپەیمانەکەی دا تا دەسەڵاتی خۆی زیاد بکات.

Antony was a fool.

ئەنتۆنی گەمژەیەک بوو.

He waged a disastrous campaign in Parthia

هەڵمەتێکی بەدی لە پارشا بەرپاکرد

and plotted to turn Roman territories

و پلانی دانا هەرێمەکانی ڕۆم بۆ

into personal kingdoms for himself and Cleopatra.

بۆ شانشینی کەسی بۆ خۆی و کلیۆپاترا بگۆڕێت.

Isn’t that what Caesar had been accused of?

ئایە قەیسەر بەوانە تۆمەتبارکرابوو؟

Well...

باشە...

So Octavius destroyed Antony for trying to become a king

کەواتە ئۆکتاڤیس ئەنتۆنی لەناوبرد بەهۆی ئەوەی هەوڵیدەدا ببێت بە پادشا

and then became one himself?

و پاشان خۆی بوو بە پادشا؟

That’s right.

ڕاستە.

You can see the megalomania even in his adopted title – "The Illustrious One."

تەنانەت دەتوانیت لە نازناوە هەڵگیراوەکەی "کەسە بلیمەتەکە" نخۆشی خۆبەزل زانی ببینیت.

That was a religious honorific.

ئەوە شەرەفێکی ئاینی بوو.

And Augustus didn’t seek power for his own sake.

ئۆگەستس لە پێناوی خۆی بە دوای دەسەڵات نە دەگەڕا.

As winner of the civil war and commander of the most troops,

وەکو براوەی شەڕی ناوخۆ و فەرماندەی زۆربەی سوپاکان،

it was his duty to restore law and order to Rome

ئەرکی ئەوە تا یاسا و فەرمان بۆ ڕۆم بگەڕێنێتەوە

so that other factions didn’t continue fighting.

تاببێتە هۆی ئەوەی دەستەکانی دیکە واز لە شەرکردن بێنن.

He didn’t restore the law - he made it subordinate to him!

ئەو یاسای نەگەڕاندەوە بەڵکو وای لە یاساکرد تا لە پەرژەوەندی ئەو دابێت!

Not true.

ڕاست نییە.

Augustus worked to restore the Senate’s prestige,

ئۆگەستس کاری کرد تا پێگەی ئەنجوومەنی پیران بگەڕێنێتەوە،

improved food security for the lower classes,

ئاسایشی خۆراکی بەرەوەپێشەوەبرد بۆ چینە نزمە کۆمەڵایەتیەکان،

and relinquished control of the army when he resigned his consul post.

و دەستی لە فەرماندەی سوپا کشاندوە کاتێک دەست بەرداری پێگە ئەنجومەنیەکەی بوو.

Mere optics.

ئەو قسانە هەمووی خه‌یاڵە.

He used his military influence and personal wealth

کاریگەریە سەربازیەکەی و سامانی کەسی بەکارهێنا

to stack the Senate in his favor,

تا ئەنجومەنی پیران پاڵپشتی بکەن،

while retaining the powers of a tribune

کاتێکدا پارێزگاری لە پێگەکانی دەسەڵات دەکرد

and the right to celebrate military triumphs.

و مافی ئاهەنگێڕان بۆ سەرکەوتنی سەربازی.

He kept control of provinces with the most legions.

بە بە‌هێزترین سوپا کۆنتڕۆڵی هەرێمەكانی دەکرد.

And if that wasn’t enough,

و ئەگەر ئەوەندە بەس نەبووبێت،

he assumed the consul position twice more to promote his grandchildren.

پێگە ئەنجوومەنیەکی دووجار زیاتر به‌كار هێناوە بۆ بەرزکردنەوەی پلەی کوڕه‌زاكانی.

He was clearly trying to establish a dynasty.

بەئاشکرا هەوڵیدەدا دەسەڵاتی بنەماڵەیی دابمەزرێنێت.

But what did he do with all that power?

بەڵام بەم هەموو دەسەڵاتە چی کرد؟

Glad you asked, your Honor.

خۆشحاڵم ئەم پرسیارەت کرد بەڕێز دادوەر.

Augustus’s accomplishments were almost too many to name.

دەستکەوتەکانی ئۆگەستس زۆر زیاترن لەوەی باسی دەکەین.

He established consistent taxation for all provinces,

بەشێوەیەکی یەکسان باجی بەسەر هەموو هەرێمەکان سەپاند،

ending private exploitation by local tax officials.

کۆتایی بە چەوساندنەوەی تایبەتی بەڕێوبەرەکانی باجی ناوخۆی هێنا.

He personally financed a network of roads and employed couriers

خودی خۆی پشتگیری دارایی تۆڕی ڕێگاکان و دامەزرانی پەیامنێرانی کردوە

so news and troops could travel easily throughout the realm.

بۆئەوەی هەواڵەکان و سوپاکان بتوانن بەئاسانی بە هەموو شانیشنەکە بگو.ازرێنه‌وه‌

And it was under Augustus

و هەرلەژێر دەسەڵاتی ئەو بوو

that many of Rome’s famous public buildings were constructed.

کە زۆربەی بینا بەناوبانگەکانی ڕۆما دروستکراون.

The writers of the time were nearly unanimous in praising his rule.

زۆربەی نووسەرانی ئەو سەردەمە بەشێوەیەکی گشتی زۆربەیان ستایشی دەسەڵاداریەکەی دەکەن.

Did the writers have any other choice?

ئایە نووسەرەکان هەڵبژاردنی دیکەیان هەبوو؟

Augustus exiled plenty of people on vague charges,

ئۆگەستس زۆر خەڵکی بە تاوانبارکردنی ئاڵۆز و نادیار دوورده‌خسته‌وه‌،

including Ovid, one of Rome’s greatest poets.

لەنێوانیان ئۆڤید، یەکێک لە مەزنترین شاعیرەکانی ڕۆم.

And you forgot to mention the intrusive laws regarding citizens’ personal lives –

و لەبیرتچو باسی یاسای خۆتێهەڵقورتاندن بکەی کە پەیوەستە بە ژیانی هاونشتیمانیانەوە-

punishing adultery,

سزای داوێن پیسی،

restricting marriage between social classes,

قەدەخەکردنی هاوسەرگیری لەنێوان چینەکانی کۆمەڵگە،

even penalties for remaining unmarried.

تەنانەت هەرکەسێک هاوسەرگیری نەکردایە سزای دەدا.

He was trying to improve the citizenry and instill discipline.

هەوڵیدەدا تا برەو بە هاونیشتیمانیەتی بدات و حکومەتێکی ڕێکوپێک دابمەزرێنیت.

And he succeeded.

و سەرکەوتووش بوو.

His legacy speaks for itself:

میراته‌كه‌یی خۆی دەدوێت:

40 years of internal stability,

٤٠ ساڵ سەقامگیری ناوخۆیی،

a professional army that expanded Rome’s frontiers in all directions,

سوپایەکی تایبەت کەوا هەموو سنووره‌كانی ڕۆمی لە هەموو ئاڕاستەکانەوە فراونکرد،

and a government still remembered as a model of civic virtue.

و حکومەتێك هێشتا وەکو نمونەیەکی چاکەکاری شارستانی بیری ده‌كرێته‌وه‌.

His legacy was an empire

سپارده‌کەی ئیمپڕاتۆریەتێک بوو

that would go on to wage endless conquest until it collapsed,

کەوا لە داگیرکاری بێ کۆتا بەردەوام بوو تا ڕووخا،

and a tradition of military autocracy.

و نەریتی تاک ڕەوی سوپا.

Any time a dictator in a general’s uniform commits atrocities

هەرکاتێک دیکتاتۆرێک لە پۆشاکی فەرمی فەرماندەیەک بوو حوکمی تاک ڕەوی جێبەجێکرد

while claiming to act on behalf of "the people,"

لەکاتێکیشدا داوای ئەوەی دەکرد لە جێگای خەڵک ڕەفتار بکات،

we have Augustus Caesar to thank.

ئۆگەستسی قەیسەرمان هەیە تا سوپاسی بکەین.

So you’re saying Augustus was a good emperor,

کەواتە دەڵێیت ئۆگەستس ئیمپڕاتۆرێکی باش بووە،

and you’re saying there’s no such thing?

و تۆش دەڵێیت شتی وا لە گۆڕێ نییە؟

We’re used to celebrating historical leaders

ڕاهاتووین تا ئاهەنگ بۆ سەرکردە مێژووییەکان بگێڕین

for their achievements and victories.

بۆ دەستکەوتەکانیان و سەرکەوتنەکانیان.

But to ask whether an individual should have such power in the first place

بەڵام دەکرێت کەسێک هەرلەسەرەتاوە دەسەڵاتێکی وه‌های هەبێت

is to put history itself on trial.

تا خودی مێژوو بخاتە دادگاوە.