History vs. Augustus - Peta Greenfield & Alex Gendler

Translator: Quoc Huy Le Reviewer: Nhu PHAM

Triều đại của ông đánh dấu bước khởi đầu

His reign marked the beginning of one of history’s greatest empires

của một trong những đế quốc vĩ đại nhất trong lịch sử,

and the end of one of its first republics.

và cũng đặt dấu chấm hết cho một trong những nền cộng hòa sớm nhất.

Was Rome’s first emperor

Liệu vị hoàng đế La Mã đầu tiên là một lãnh đạo có tầm nhìn,

a visionary leader who guaranteed his civilization’s place in history

làm rạng danh nền văn minh của mình trong lịch sử,

or a tyrant who destroyed its core values?

hay là một bạo chúa đã hủy hoại những giá trị cốt lõi của nó?

Find out in History versus Augustus.

Hãy cùng tìm hiểu trong Tòa án Lịch sử và Hoàng đế Augustus.

Order, order.

Giữ trật tự.

The defendant today is Gaius Octavius?

Bị đơn trong phiên tòa hôm nay là Gaius Octavius à?

Gaius Julius Caesar/Augustus...

Gaius Julius Caesar/ Augustus...

Do we have the wrong guy?

Có nhầm người không?

No, your Honor.

Không, thưa Tòa.

Gaius Octavius, born in 63 BCE, was the grand-nephew of Julius Caesar.

Gaius Octavius, sinh năm 63 trước Công nguyên, là chắt của Julius Caesar.

Ông đổi tên thành Gaius Julius Caesar

He became Gaius Julius Caesar

upon being named his great-uncle’s adoptive son and heir.

sau khi được ông cậu Caesar nhận làm con nuôi và người thừa kế.

And he gained the title Augustus in 27 BCE

Ông lấy tên hiệu Augustus vào năm 27 trước Công nguyên

when the Senate granted him additional honors.

khi được Viện nguyên lão phong thêm danh hiệu.

You mean when he established sole authority and became emperor of Rome.

Ý ông là khi ông ta chuyên quyền và trở thành hoàng đế La Mã.

Is that bad?

Vậy không ổn à?

Didn’t every place have some king or emperor back then?

Chẳng phải thời đó nơi nào cũng có quân vương sao?

Actually, your Honor,

Thưa Tòa, thật ra, trước đó hàng thế kỉ, người La Mã đã lật đổ chế độ quân chủ

the Roman people had overthrown their kings centuries before

to establish a republic,

để lập nền cộng hòa,

a government meant to serve the people, not the privilege of a ruling family.

một chính quyền phụng sự nhân dân thay vì để một gia tộc cai trị.

And it was Octavius who destroyed this tradition.

Chính Octavius đã hủy hoại nền cộng hòa ấy.

Octavius was a model public servant.

Octavius là một công chức gương mẫu.

At 16, he was elected to the College of Pontiffs

Năm 16 tuổi, ông được bầu vào Giám mục Đoàn

that supervised religious worship.

chuyên giám sát các nghi lễ tôn giáo.

He fought for Rome in Hispania alongside his great-uncle Caesar

Ông tham chiến cùng ông cậu Caesar và quân La Mã tại bán đảo Iberia

and took up the responsibility of avenging Caesar’s death

rồi lãnh trọng trách báo thù

when the corrupt oligarchs in the Senate betrayed and murdered him.

khi một nhóm đầu sỏ ở Viện Nguyên lão phản bội và sát hại Caesar.

Caesar had been a power-hungry tyrant who tried to make himself a king

Caesar vốn là một bạo chúa khát quyền luôn cố gắng biến mình thành vua

while consorting with his Egyptian queen Cleopatra.

khi qua lại với nữ hoàng Ai Cập Cleopatra.

After his death,

Sau khi Caesar qua đời,

Octavius joined his general Mark Antony

Octavius đã liên minh với tướng Mark Antony

in starting a civil war that tore Rome apart,

dấy lên cuộc nội chiến chia cắt La Mã,

then stabbed his ally in the back to increase his own power.

rồi đâm sau lưng đồng minh, để thâu tóm quyền lực.

Antony was a fool.

Antony là một gã ngốc,

He waged a disastrous campaign in Parthia

chỉ huy một trận chiến thảm họa ở Đông Bắc Ba Tư,

and plotted to turn Roman territories

và mưu toan biến một số vùng La Mã

into personal kingdoms for himself and Cleopatra.

thành lãnh thổ riêng của hắn và Cleopatra.

Chẳng phải Caesar cũng có toan tính như vậy sao?

Isn’t that what Caesar had been accused of?

Well...

Ừ thì...

So Octavius destroyed Antony for trying to become a king

Vậy Octavius loại bỏ Antony vì tội cố gắng làm vua

and then became one himself?

để chính mình lên ngôi ư?

That’s right.

Đúng vậy.

You can see the megalomania even in his adopted title – "The Illustrious One."

Sự tự đại của hắn thể hiện qua cái tên Augustus - "Kẻ Độc tôn".

That was a religious honorific.

Đó chỉ là tên hiệu theo tín ngưỡng mà thôi.

And Augustus didn’t seek power for his own sake.

Hơn nữa, Augustus không nắm quyền chỉ để phục vụ mình.

As winner of the civil war and commander of the most troops,

Là người thắng cuộc nội chiến và chỉ huy hầu hết lực lượng quân đội,

it was his duty to restore law and order to Rome

ông đã khôi phục luật lệ và trật tự ở La Mã,

so that other factions didn’t continue fighting.

qua đó, ngăn các phe phái tiếp tục giao chiến.

He didn’t restore the law - he made it subordinate to him!

Khôi phục luật lệ? Ông ta biến nó thành công cụ chuyên quyền thì có!

Not true.

Không đúng. Augustus đã khôi phục uy tín của Viện Nguyên lão,

Augustus worked to restore the Senate’s prestige,

improved food security for the lower classes,

đảm bảo lương thực cho các tầng lớp thấp,

and relinquished control of the army when he resigned his consul post.

và thôi chỉ huy quân đội kể khi từ chức chấp chính quan tối cao.

Mere optics.

Ông chỉ thấy vậy thôi à?

He used his military influence and personal wealth

Ông ta dùng quyền lực quân đội và tài sản cá nhân

to stack the Senate in his favor,

để mua chuộc Viện Nguyên lão,

while retaining the powers of a tribune

đồng thời, nắm quyền bảo hộ dân La Mã

and the right to celebrate military triumphs.

và vơ hết công lao thắng trận.

He kept control of provinces with the most legions.

Ông ta kiểm soát các tỉnh có nhiều quân đoàn nhất.

And if that wasn’t enough,

Và còn giữ chức chấp chính quan đến hai lần để nâng đỡ con cháu.

he assumed the consul position twice more to promote his grandchildren.

Rõ ràng là ông ta muốn lập vương triều cho chính mình.

He was clearly trying to establish a dynasty.

But what did he do with all that power?

Ông ta đã làm gì với quyền lực đó?

Glad you asked, your Honor.

Thật vui vì ngài đã hỏi.

Augustus’s accomplishments were almost too many to name.

Hoàng đế Augustus đã đạt vô số thành tựu.

He established consistent taxation for all provinces,

Ông đã thiết lập hệ thống thuế đồng nhất khắp các tỉnh,

ending private exploitation by local tax officials.

chấm dứt việc biển thủ của các quan chức thuế địa phương.

He personally financed a network of roads and employed couriers

Chính ông đã tài trợ xây dựng một mạng lưới đường sá và liên lạc,

so news and troops could travel easily throughout the realm.

giúp tin tức và quân đội có thể di chuyển dễ dàng trên khắp đế quốc La Mã.

And it was under Augustus

Dưới thời Augustus,

that many of Rome’s famous public buildings were constructed.

rất nhiều công trình kiến trúc La Mã nổi tiếng được xây dựng.

The writers of the time were nearly unanimous in praising his rule.

Các văn hào thời đó đều ca tụng triều đại của ông.

Did the writers have any other choice?

Chứ họ còn biết làm gì khác?

Augustus exiled plenty of people on vague charges,

Augustus đã cho đày rất nhiều tác gia với những cáo buộc mơ hồ,

including Ovid, one of Rome’s greatest poets.

trong đó có Ovid, một trong những nhà thơ La Mã vĩ đại nhất.

And you forgot to mention the intrusive laws regarding citizens’ personal lives –

Chưa kể những điều luật xâm phạm đời sống riêng tư của người dân -

punishing adultery,

trừng phạt tội ngoại tình,

restricting marriage between social classes,

cấm đoán người không cùng tầng lớp lấy nhau,

even penalties for remaining unmarried.

thậm chí, có cả hình phạt cho "tội" không kết hôn.

He was trying to improve the citizenry and instill discipline.

Ông ấy chỉ cố gắng cải thiện xã hội và củng cố kỉ luật,

And he succeeded.

và đã thành công.

His legacy speaks for itself:

Di sản của ông đã cho thấy điều đó:

40 years of internal stability,

40 năm thái bình thịnh trị,

a professional army that expanded Rome’s frontiers in all directions,

một đội quân thiện chiến mở mang bờ cõi về mọi hướng,

and a government still remembered as a model of civic virtue.

và một chính quyền được xem là hình mẫu quản lí.

His legacy was an empire

Di sản của ông ta là một đế quốc

that would go on to wage endless conquest until it collapsed,

không ngừng gây chiến cho đến khi nó sụp đổ

and a tradition of military autocracy.

và là hình mẫu đầu tiên của chế độ chuyên quyền quân sự.

Any time a dictator in a general’s uniform commits atrocities

Mỗi một nhà độc tài mặc quân phục gây nhiều tội ác

while claiming to act on behalf of "the people,"

lại tự cho mình "nhân danh người dân"

we have Augustus Caesar to thank.

đều mang dáng dấp của Augustus Caesar.

So you’re saying Augustus was a good emperor,

Vậy ông cho rằng Augustus là một vị hoàng đế tốt,

and you’re saying there’s no such thing?

còn ông thì không đồng ý với điều đó?

We’re used to celebrating historical leaders

Chúng ta luôn ca ngợi những vĩ nhân lịch sử

for their achievements and victories.

vì thành tựu và công lao của họ.

But to ask whether an individual should have such power in the first place

Nhưng một khi đặt nghi vấn về quyền lực mà họ nắm giữ,

is to put history itself on trial.

đó chính là lúc ta đưa họ ra Tòa án Lịch sử.