History vs. Augustus - Peta Greenfield & Alex Gendler

Tłumaczenie: Rafal Wierzba Korekta: Marta Konieczna

His reign marked the beginning of one of history’s greatest empires

Jego rządy przyczyniły się do powstania

jednego z największych imperium

and the end of one of its first republics.

i do upadku jednej z pierwszych republik.

Was Rome’s first emperor

Czy pierwszy cesarz Rzymu był wizjonerem,

a visionary leader who guaranteed his civilization’s place in history

który zapisał swoją cywilizację na kartach historii,

or a tyrant who destroyed its core values?

czy tyranem, który ograbił ją z najważniejszych wartości?

Find out in History versus Augustus.

Dowiemy się o tym z rozprawy "Historia kontra August".

Order, order.

Proszę o ciszę!

The defendant today is Gaius Octavius?

Dzisiejszym oskarżonym jest Gajusz Oktawian?

Gaius Julius Caesar/Augustus...

- Gajusz Juliusz Cezar. - Augustus.

Do we have the wrong guy?

Czy przeczytałem coś źle?

No, your Honor.

Nie, wysoki sądzie.

Gaius Octavius, born in 63 BCE, was the grand-nephew of Julius Caesar.

Gajusz Oktawian, urodzony w 63 r. p.n.e.,

był wnukiem siostry Gajusza Juliusza Cezara.

He became Gaius Julius Caesar

Przyjął imię Gajusz Juliusz Cezar

upon being named his great-uncle’s adoptive son and heir.

od swojego dziadka stryjecznego jako jego adoptowany syn.

And he gained the title Augustus in 27 BCE

Z kolei tytuł Augusta uzyskał w 27 r. p.n.e,

when the Senate granted him additional honors.

kiedy to senat przyznał mu specjalne przywileje.

Raczej kiedy zagwarantował sobie władzę na wyłączność

You mean when he established sole authority and became emperor of Rome.

i został cesarzem rzymskim.

Is that bad?

Czy to coś złego?

Didn’t every place have some king or emperor back then?

Wtedy każde terytorium miało swojego króla lub cesarza.

Actually, your Honor,

Właściwie wysoki sądzie,

the Roman people had overthrown their kings centuries before

Rzymianie obalili swoich królów wieki wcześniej,

to establish a republic,

by utworzyć republikę.

a government meant to serve the people, not the privilege of a ruling family.

Rząd miał służyć społeczeństwu, a nie rządzącej dynastii.

And it was Octavius who destroyed this tradition.

To Oktawian zerwał z tą tradycją.

Octavius was a model public servant.

Wręcz przeciwnie, był on przykładnym mężem stanu.

W wieku 16 lat został wybrany do najwyższego kolegium kapłanów,

At 16, he was elected to the College of Pontiffs

które nadzorowało obrzędy kultu religijnego.

that supervised religious worship.

He fought for Rome in Hispania alongside his great-uncle Caesar

Walczył również dla Cesarstwa w Hiszpanii u boku Cezara

and took up the responsibility of avenging Caesar’s death

i poprzysiągł zemstę za śmierć Cezara,

when the corrupt oligarchs in the Senate betrayed and murdered him.

zdradzonego i zamordowanego przez skorumpowanych oligarchów w senacie.

Caesar had been a power-hungry tyrant who tried to make himself a king

Juliusz Cezar był głodnym władzy tyranem,

który chciał zapewnić sobie ciągłość rządów

while consorting with his Egyptian queen Cleopatra.

poprzez związek małżeński z królową Egiptu – Kleopatrą.

After his death,

Po jego śmierci

Octavius joined his general Mark Antony

Oktawian dołączył do generała Marka Antoniusza,

in starting a civil war that tore Rome apart,

by rozpocząć wojnę domową, która podzieliła Imperium Rzymskie.

then stabbed his ally in the back to increase his own power.

Potem porzucił swoich sojuszników, by zwiększyć swoją władzę.

Antony was a fool.

Antoniusz był głupcem.

He waged a disastrous campaign in Parthia

Prowadził fatalną wojnę z królestwem Partów

and plotted to turn Roman territories

i planował za plecami Cezara podzielić imperium

into personal kingdoms for himself and Cleopatra.

na autorytarne królestwa dla siebie i Kleopatry.

Isn’t that what Caesar had been accused of?

Czy nie o to był oskarżony Cezar?

Well...

Właściwie…

So Octavius destroyed Antony for trying to become a king

A więc Oktawian udaremnił próby przejęcia tronu Antoniusza,

and then became one himself?

by potem samemu na nim zasiąść?

That’s right.

Otóż to.

You can see the megalomania even in his adopted title – "The Illustrious One."

Jego megalomania przejawiała się w przybranym przez niego tytule

„Wybitny”.

That was a religious honorific.

To był tylko tytuł religijny.

And Augustus didn’t seek power for his own sake.

August nie dążył do władzy z osobistych pobudek.

As winner of the civil war and commander of the most troops,

Jako zwycięzca wojny domowej i dowódca większości oddziałów,

it was his duty to restore law and order to Rome

w jego kwestii leżała reformacja prawa w Rzymie,

so that other factions didn’t continue fighting.

by inne frakcje zaprzestały walk ze sobą.

He didn’t restore the law - he made it subordinate to him!

Nie zreformował prawa, lecz je sobie podporządkował!

Not true.

Nieprawda.

Augustus worked to restore the Senate’s prestige,

August chciał przywrócić prestiż senatowi,

poprawił zaopatrzenie jedzenia dla niższych klas społecznych

improved food security for the lower classes,

and relinquished control of the army when he resigned his consul post.

i zrzekł się zwierzchnictwa zbrojnego, rezygnując ze stanowiska konsula.

Odwrócił pan kota ogonem.

Mere optics.

He used his military influence and personal wealth

Użył swojego wpływu militarnego i bogactwa, aby przekupić senat,

to stack the Senate in his favor,

while retaining the powers of a tribune

równocześnie zachowując władzę trybunu

and the right to celebrate military triumphs.

i prawo do świętowania sukcesów militarnych.

He kept control of provinces with the most legions.

Miał kontrolę nad prowincjami z największą liczbą legionów.

Jakby tego było mało,

And if that wasn’t enough,

he assumed the consul position twice more to promote his grandchildren.

obejmował stanowisko konsula dwa razy, by zapewnić posady swoim wnukom.

To oczywiste, że chciał założyć dynastię.

He was clearly trying to establish a dynasty.

But what did he do with all that power?

Jak wykorzystał właściwie tak wielką władzę?

Glad you asked, your Honor.

Dobrze, że padło to pytanie, wysoki sądzie.

Augustus’s accomplishments were almost too many to name.

Osiągnięć Augusta było zbyt wiele, by wymienić je wszystkie.

He established consistent taxation for all provinces,

Ustanowił stały system podatkowy dla wszystkich prowincji,

ending private exploitation by local tax officials.

kończąc tym wyzysk urzędników podatkowych.

He personally financed a network of roads and employed couriers

August sfinansował również sieć dróg i zatrudnił kurierów,

so news and troops could travel easily throughout the realm.

co ułatwiło transport wiadomości i przemieszczanie się armii po imperium.

And it was under Augustus

Także pod jego rządami powstały najsłynniejsze budynki publiczne Rzymu.

that many of Rome’s famous public buildings were constructed.

Pisarze tego czasu jednomyślnie chwalili jego rządy.

The writers of the time were nearly unanimous in praising his rule.

Did the writers have any other choice?

Czy pisarze nie mieli właściwie innego wyboru?

Augustus exiled plenty of people on vague charges,

August skazał wielu ludzi na wygnanie

na podstawie niejasnych zarzutów,

including Ovid, one of Rome’s greatest poets.

w tym Owidiusza, jednego z najznamienitszych poetów rzymskich.

And you forgot to mention the intrusive laws regarding citizens’ personal lives –

Poza tym należy wspomnieć o inwazyjnym prawie,

które odbijało się na życiu prywatnym obywateli:

punishing adultery,

karanie cudzołóstwa,

restricting marriage between social classes,

zakaz małżeństw pomiędzy różnymi klasami społecznymi,

even penalties for remaining unmarried.

a nawet kary za pozostawanie w stanie wolnym.

He was trying to improve the citizenry and instill discipline.

Chciał by społeczeństwo się rozwijało i nauczyło się dyscypliny.

And he succeeded.

I udało mu się.

Jego panowanie broni się samo:

His legacy speaks for itself:

40 years of internal stability,

40 lat stabilności imperium,

a professional army that expanded Rome’s frontiers in all directions,

zawodowa armia,

która rozszerzała granice imperium we wszystkich kierunkach,

and a government still remembered as a model of civic virtue.

a rząd do dziś pamiętany jest jako wzór cnót obywatelskich.

His legacy was an empire

Jego rządy to imperium,

that would go on to wage endless conquest until it collapsed,

które prowadzi niekończące się podboje, dopóki nie upadnie,

and a tradition of military autocracy.

a także pokoleniowa autokracja wojska.

Any time a dictator in a general’s uniform commits atrocities

Za każdym razem, gdy dyktator w przebraniu generała dopuszcza się okrucieństw,

while claiming to act on behalf of "the people,"

mówiąc, że działa na rzecz swojego ludu,

we have Augustus Caesar to thank.

ma swoje korzenie u Augusta.

So you’re saying Augustus was a good emperor,

Czyli pan twierdzi, że August był dobrym cesarzem,

and you’re saying there’s no such thing?

a pan, że nie?

We’re used to celebrating historical leaders

Zwykliśmy wychwalać bohaterów historycznych

for their achievements and victories.

za ich osiągnięcia i zwycięstwa.

But to ask whether an individual should have such power in the first place

Ale pytając, czy jednostka powinna mieć w ogóle taką władzę,

is to put history itself on trial.

jest równe z sądzeniem samej historii.