Are the Northern Lights dangerous? - Fabio Pacucci

Translator: bryar murshid Reviewer: Daban Q. Jaff

On September 1st, 1859, miners following the Colorado gold rush woke up

لە یەکی ئەیلولی ساڵی ١٨٥٩، کرێکارانی کانزا بەدوای ئاڵتونی کۆلۆرادۆ کەوتن و کارکردنیان

to another sunny day.

بۆ ڕۆژێکی تری خۆرەتاو هەڵگرت.

Or so they thought.

یان پێیان وابوو کە دەبێ دەست هەڵگرن.

To their surprise, they soon discovered it was actually 1 am;

بە سەرسوڕمانەوە، بە زووی بۆیان دەرکەوت کە کاتژمێر یەکی بەیانیە؛

and the sky wasn’t lit by the Sun, but rather by brilliant drapes of light.

ئاسمان بەهۆی خۆرەوە ڕووناک نەکرابووەوە، بەڵکو بەهۆی ڕووناکی گڵۆپەکانەوە بوو.

The blazing glow could be seen as far as the Caribbean,

درەوشانەوەکە دەتوانرێ وەک کاریبی ببینرێت،

leading people in many regions to believe that nearby cities had caught fire.

ڕابەریکردنی خەڵک لە زۆربەی ناوچەکان تا باوەڕ بکەن شارە نزیکەکان ئاگریان گرتووە.

But the true cause of what would come to be known as the Carrington Event

بەڵام هۆکاری راستەقینەکە ئەوەیە کە دەبێت بە ڕووداوی کارینگتۆن بناسرێت

was a solar storm— the largest in recorded history.

گەردەلولێکی خۆری بوو، کە بە گەورەترین گەردەلول لە مێژووی تۆمارکراوە.

Solar storms are one of many astrophysical phenomena caused by magnetic fields.

گەردەلولە خۆریەکان یەکێکن لە دیاردە ئەستێریەکان کە بەهۆی کێڵگە

These fields are generated by movements of electrically charged particles

موگناتیسیەکانەوە دروست بووە. ئەم کێڵگانە بە جووڵەی گەردیلەی بارگاوی

like protons and electrons.

کارەبایی دروست دەکرێن وەکو پڕۆتۆن و ئەلیکتڕۆنەکان.

For example, Earth’s magnetic field is generated by charged molten metals

بۆ نموونە، کێڵگەی موگناتیسی زەوی دروست کراوە لەلایەن

کانزای تواوەی بارگەکراو کە لە ناو ناوکی دەرەوەی هەسارەکەدا دەسوڕێتەوە.

circulating in the planet's outer core.

Similarly, the Sun’s magnetic field is generated by large convective movements

بەهەمان شێوە، کێڵگەی موگناتیسی خۆر دروست کراوە لەلایەن

in the plasma that composes the star.

جووڵەی گەورە لە پلازما کە ئەستێرەکە پێکدێنێت.

As this plasma slowly swirls,

هەروەک ئەم پلازمایە بە هێواشی دەسوڕێتەوە،

it creates areas of intense magnetic activity called sunspots.

ئەو ناوچەی چالاکی موگناتیسی توند دروست دەکات کە پێی دەوترێت پەڵەی خۆر.

The magnetic fields that form near these regions

کێڵگە موگناتیسیەکان کە لە نزیک ئەم هەرێمانە دروست دەبن

often become twisted and strained.

زۆرجار دەپێچنەوە و تەنگ دەبن.

And when they’re stretched too far, they snap into simpler configurations,

کاتێک ئەوان زۆر دوورن، لە شێوەپێدانێکی سادەتر دا دەکێشن،

releasing energy that launches plasma from the Sun’s surface.

وزە دەردەکات کە پلازما لە ڕووی خۆرەوە دەستی دەکەوێت.

These explosions are known as coronal mass ejections.

ئەم تەقینەوانە بە دەرکردنی بەکۆمەڵی کۆرۆنال ناسراون.

The plasma— mostly made of protons and electrons— accelerates rapidly,

پلازماکە، بەزۆری لە پرۆتۆن پێکهاتووە و ئەلکترۆنەکان بەخێرای

quickly reaching thousands of kilometers per second.

بە دەوریدا دەسوڕێنەوە، بەخێراییەک کە دەگاتە هەزاران کیلۆمەتر لە چرکەیەکدا.

A typical coronal mass ejection covers the distance between the Sun and the Earth

دەرپەڕاندنی بەکۆمەڵی کرۆنی ئاسایی مەودای نێوان خۆر و زەوی دادەپۆشێت

in just a couple of days,

تەنها لەماوەی چەند ڕۆژێکدا،

flowing along the magnetic field that permeates the solar system.

بە درێژایی کێڵگەی موگناتیسی دەڕژێت و سیستەمی خۆری تێدەپەڕێنێت.

And those that cross the Earth’s path are drawn to its magnetic field lines,

ئەوانەی کە ڕێڕەوی زەوی دەبەزێنن بۆ هێڵە موگناتیسییەکان دەکشێن بۆ ناو

falling into the atmosphere around the planet’s magnetic poles.

کەش و هەوای دەوروبەری جەمسەرە موگناتیسییەکانی هەسارەکە.

This tidal wave of high-energy particles excites atmospheric atoms

ئەم شەپۆلە کەشانەی گەردیلە وزە بەرزەکان گەردیلەی ئەتمۆسفێری دەهاوێژن

such as oxygen and nitrogen,

بۆ نمونە ئۆکسجین و هایدرۆجین،

causing them to rapidly shed photons at various energy levels.

دەبێتە هۆی ئەوەی کە بە خێرایی فۆتۆنەکان لە ئاستی وزەی جۆراوجۆردا بنێرن.

The result is a magnificent light show we know as the auroras.

ئەنجامەکە شۆیەکی ڕووناکی مەزنە کە ئێمە بە ئورۆراس ناوی دەبەین.

And while this phenomenon is usually only visible near the Earth’s poles,

لە کاتێکدا ئەم دیاردەیە زۆربەی کات تەنها لە نزیک جەمسەرەکانی زەویدا دیارە،

strong solar storms can bring in enough high energy particles

گەردەلولی خۆری بەهێز دەتوانێت تەنکی وزەی بەرزی تەواو بهێنێت

to light up large stretches of the sky.

بۆ ڕووناککردنەوەی درێژکراو گەورەکانی ئاسمان.

The magnetic fields in our solar system are nothing

کێڵگە موگناتیسییەکان لەسیستمی خۆردا هیچ نین

compared to those found in deep space.

بە بەراورد لەگەڵ ئەوانەی لە بۆشایی قووڵدا دۆزراونەتەوە.

Some neutron stars generate fields 100 billion times stronger

هەندێک لە ئەستێرەکانی نیوترۆن 100 بلیۆن جار بەهێزترن لەوەی کە

than those found in sunspots.

لە ناوچەی خۆردا دۆزراونەتەوە.

And the magnetic fields around supermassive black holes

کێڵگە موگناتیسیەکان لە دەوروبەری کونە ڕەشە نایابەکان جێتەکانی

expel jets of gas that extend for thousands of light years.

گاز دەردەن کە بۆ هەزاران ساڵی وناکیکی درێژ دەبێتەوە.

However, on Earth, even weak solar storms can be surprisingly dangerous.

لەسەر زەوی گەردەلولی خۆری لاوازیش دەکرێت بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەرانە مەترسیدار بێت.

While the storms that reach us are generally harmless to humans,

لەکاتێکدا ئەو گەردەلولانەی کە دەگەنە ئێمە بەگشتی بۆ مرۆڤ بێ زیانن،

the high-energy particles falling into the atmosphere

گەردیلەی وزەی بەرز کە دەکەوێتە ناو کەش و هەواوە

create secondary magnetic fields,

کێڵگەی موگناتیسی دووەمی دروست دەکات،

which in turn generate rogue currents that short-circuit electrical equipment.

کە تەوژمی سەرگەرمی دروست دەکات کە ئامێرە کارەباییە کورتە خولاوەکان پێک دەهێنێت.

During the Carrington Event,

لەکاتی ڕوودانی ڕوداوی کارینگتۆندا،

the only widespread electrical technology was the telegraph.

تاکە تەکنەلۆجیای کارەبایی بەربڵاو بریتی بوو لە تەلەگراف.

But since then, we've only become more dependent on electrical systems.

بەڵام لەوکاتەوە ئێمە زیاتر پشتمان بە سیستمی کارەبایی بەستووە.

In 1921, another powerful solar storm caused telephones

لە ساڵی ١٩٢١، گەردەلولێکی تری خۆری بەهێز بووە هۆی ئەوەی کە تەلەفۆن و کەلوپەلی

and telegraph equipment around the globe to combust.

تەلەگراف لە سەرانسەری جیهاندا فڕی بدات.

In New York, the entire railway system was shut down and fires broke out

لەنیویۆرک تەواوی سیستەمی شەمەندەفەر داخرا و ئاگر کەوتەوە لە

in the central control building.

لە بینای کۆنتڕۆڵی ناوەندی.

Comparatively weak storms in 1989 and 2003

بە بەراوردی گەردەلولە لاوازەکانی 1989 و 2003

turned off regions of the Canadian power grid

ناوچەکانی تۆڕی کارەبای کەنەدی کوژێنرانەوە و

and damaged multiple satellites.

زیان بە چەندین سەتەلایت کەوت.

If we were hit by a storm as strong as the Carrington Event today,

ئەگەر ئەمڕۆ بە ڕەشەبایەکی بەهێز وەک ڕووداوی کارینگتۆن لێدراین

it could devastate our interconnected, electrified planet.

دەتوانێت هەسارەی بەستراوەکارەبایەکەمان وێران بکات.

Fortunately, we're not defenseless.

خۆشبەختانە، ئێمە بێ بەرگری نین.

After centuries of observing sunspots,

دوای چەند سەدەیەک لە چاودێریکردن پەڵەکانی خۆر،

researchers have learned the Sun’s usual magnetic activity

توێژەران فێری چالاکیە موگناتیسییە ئاساییەکانی خۆر بوون

follows an 11-year cycle,

کە بە دوای خولگەیەکی 11 ساڵیدا دێت،

giving us a window into when solar storms are most likely to occur.

پەنجەرەیەکی ناوەکیمان دەداتێ بۆ کاتێک گەردەلوولی خۆر ئەگەری زۆری هەیە ڕوو بدات.

And as our ability to forecast space weather has improved,

هەروەها توانای ئێمە بۆ پێشبینی کردنی کەش و هەوای بۆشایی باشتر بووە،

so have our mitigation measures.

کەواتە پێوەری هێورکردنەوەمان دەبێت.

Power grids can be shut off in advance of a solar storm,

تۆڕەکانی وزە دەتوان بەر بە گەردەمولی خۆر بگرن،

while capacitors can be installed to absorb the sudden influx of energy.

کۆکەرەوەکانی تەوژمی کارەبا دابمەزرێنن بۆ هەڵمژینی لەناکاوی وزە.

Many modern satellites and spacecraft are equipped with special shielding

زۆر لە سەتەلایت و کەشتییە ئاسمانییەکان تازەکان بە قەڵغانی تایبەتەوە ئامادەکراون

to absorb the impact of a solar storm.

بۆ هەڵمژینی کاریگەری گەردەلوولی خۆر.

بەڵام تەنانەت لەگەڵ ئەم پاراستنانەشدا

But even with these safeguards,

it’s hard to say how our technology will fare during the next major event.

زەحمەتە بڵێین چۆن تەکنەلۆجیاکەمان لەکاتی ڕووداوە گەورەکانی داهاتوودا دەهێڵینەوە.

It’s possible we’ll be left with only the aurora overhead

دەکرێت ئێمە بە سەرەوخوار بەجێی بهێڵین بۆ ئەوەی ڕێگاکە

to light the path forward.

بەرەو پێشەوە ڕووناک بکەینەوە.