Can you solve "Einstein’s Riddle"? - Dan Van der Vieren

Translator: evan bashdar Reviewer: Daban Q. Jaff

Before he turned physics upside down,

پێش ئەوەی فیزیا هەڵبکات بە سەرەو ژێر،

a young Albert Einstein supposedly showed off his genius

ئەلبێرت ئەنیشتاینی گەنج بلیمەتی خۆی نیشاندا

by devising a complex riddle involving this list of clues.

بە پێشکەش کردنی مەتەڵێکی ئاڵۆز کە بەشدار بێت لەم لیستەی بەڵگەکان.

Can you resist tackling a brain teaser

دەتوانی بەرەنگاری کێشەکانی مێشک ببیەوە

written by one of the smartest people in history?

کە لەلایەن یەکێک لەزیرەکترینەکان نووسراوە لە مێژوودا؟

Let's give it a shot.

با لێدانێکی لێبکەین.

The world's rarest fish has been stolen from the city aquarium.

دەگمەنترین ماسی جیهان لە ناو ئەمبارەکە دزرا.

The police have followed the scent to a street with five identical looking houses.

پۆلیس دوای بۆنەکەی کەوت لە پێنج خانوو لەیەک شەقام.

But they can't search all the houses at once,

بەڵام ھەموو خانوەکان ناتوانن بگەڕێن بە یەکجار،

and if they pick the wrong one, the thief will know they're on his trail.

ئەگەر بە هەڵە هەڵیان بژێرن، دزەکە دەزانێت کە ئەوان لە دوای ئەون.

It's up to you, the city's best detective, to solve the case.

ئەوە بە دەست تۆیە،باشترین لێکۆڵەری شارەکە، بۆ چارەسەرکردنی ئەم حاڵەتە.

When you arrive on the scene, the police tell you what they know.

کاتێک گەیشتیتە شوێنی ڕوداوەکە، پۆلیس پێت دەڵێت کە ئەوان چی دەزانن.

One:

یەک:

each house's owner is of a different nationality,

خاوەنەکەی هەر خانوویەک لە نەتەوەیەکی جیاوازە،

drinks a different beverage,

خواردنەوەیەکی جیاواز دەخۆیتەوە،

and smokes a different type of cigar.

وە جگەرەیەکی جیاواز دەکێشێ.

Two:

دوو:

each house's interior walls are painted a different color.

دیواری ناوەوەی هەر خانوویەک ڕەنگێکی جیاوازیان کردووە.

Three:

each house contains a different animal, one of which is the fish.

سێ:

هەر خانوویەک ئاژەڵێکی جیاوازی تێدایە، یەکێک لەوانە ماسییە.

After a few hours of expert sleuthing, you gather some clues.

دوای چەند کاتژمێرێک لە لێڵکردنی پسپۆڕان، هەندێک بەڵگە کۆدەکەیتەوە.

It may look like a lot of information,

لەوانەیە زۆر زانیاری دەرکەون،

but there's a clear logical path to the solution.

بەڵام رێچکەیەکی لۆژیکی ڕوون هەیە بۆ چارەسەر.

Solving the puzzle will be a lot like Sudoku,

چاره سه رکردنی مەتەڵ ده بێت وەک سودوکو،

so you may find it helpful to organize your information in a grid, like this.

بۆیە لەوانەیە یارمەتی بدۆزیتەوە بۆڕێکخستن و زانیاریت لە تۆڕدا،وەک ئەمە

Pause the video on the following screen to examine your clues and solve the riddle.

وەستانی ڤیدیۆ لەسەر شاشەی خوارەوە تا بە بەڵگەکانت دابچمەوە ومەتەڵەکە چارەبکەیت.

Answer in: 3

وەڵامی:٣

2

٢

1

١

To start, you fill in the information from clues eight and nine.

بۆ دەستپێکردن، زانیاریەکان پڕدەکەیتەوە لە بەڵگەکانی هەشت و نۆ.

Immediately, you also realize that since the Norwegian is at the end of the street,

یەکسەر،تۆ ئەوەت بۆ دەردەکەوێت لەو کاتەوە لە نەرویج لە کۆتایی شەقامەکە،

there's only one house next to him,

تەنها یەک خانوو لە تەنیشتەوە هەیە،

which must be the one with the blue walls in clue fourteen.

کە دەبێت ئەو دیوارە شینانەی لە بەڵگەکانی چواردە.

Clue five says the green-walled house's owner drinks coffee.

بەڵگەی پێنجەم دەڵێت دیوارە سەوزەکان خاوەن ماڵەکە قاوە دەخواتەوە.

It can't be the center house since you already know its owner drinks milk,

ناکرێت ماڵی ناوەند بێت لەو کاتەوەی خاوەنەکەی شیر دەخوات،

but it also can't be the second house, which you know has blue walls.

بەڵام هەروەها ناتوانێت دووەم ماڵ بێت، کە دەزانیت دیواری شینی هەیە.

And since clue four says

وە لە بەڵگەی چوار دەڵێت

the green-walled house must be directly to the left of the white-walled one,

خانووە سەوزەکەی دیوارەکە دەبێت ڕاستەوخۆ لەلای چەپی دیوارە سپییەکە بێت،

it can't be the first or fifth house either.

ئەمە یەکەم کەس نییە یان پێنجەم ماڵیش.

The only place left for the green-walled house

تاکە شوێن ماوە بۆ خانووە سەوزەکەی دیوار

with the coffee drinker is the fourth spot,

لەگەڵ قاوەخۆرەکە خاڵی چوارەمە،

meaning the white-walled house is the fifth.

واتە خانووە دیوارە سپیەکە پێنجەمە.

Clue one gives you a nationality and a color.

بەڵگەی یەکەمم پێت دەدات ھی نەتەوە و ڕەنگێک.

Since the only column missing both these values is the center one,

لە کاتی بزربوونی تاکە ستوونێک ئەم بەهایانە ناوەندی یەکەمن،

this must be the Brit's red-walled home.

ئەمە دەبێت خانووە سوورەکەی بەریتانیا بێت.

Now that the only unassigned wall color is yellow,

ئێستا کە تاکە کەس دیاری نەکراوە ڕەنگی دیوارەکە زەردە،

this must be applied to the first house,

ئەمە دەبێت بۆ یەکەم ماڵ جێبەجێبکرێت بکرێت،

where clue seven says the Dunhill smoker lives.

کە بەڵگەی حەوت دەڵێت دوکەڵکێشەکەی دەنهیل دەژین.

And clue eleven tells you that the owner of the horse is next door,

وە بەڵگەی یازدە پێت دەڵێت کە خاوەنی ئەسپەکە لە دەرگای تەنیشتە،

which can only be the second house.

کە تەنها دووەم خانووە.

The next step is to figure out what the Norwegian in the first house drinks.

هەنگاوی داهاتوو ئەوەیە کە بزانین نەرویجیەکە چی لە یەکەم خانوودا دەخواتەوە.

It can't be tea, clue three tells you that's the Dane.

ناتوانرێت چا بێت، بەڵگەی سێ پێت دەڵێت ئەوە داینە.

As per clue twelve, it can't be root beer since that person smokes Bluemaster,

وەک بەڵگەی دوازدە،ناکرێت ڕەگی بیرەبێت لەو کاتەوەی ئەو کەسە بلوماستەری دەکێشێ،

and since you already assigned milk and coffee,

وە لەو کاتەوەی تۆ شیر و قاوەت دیاری کردووە،

it must be water.

دەبێت ئاو بێت.

From clue fifteen,

لە بەڵگەی پانزەوە،

you know that the Norwegian's neighbor, who can only be in the second house,

دەزانیت کە دراوسێکەی نەرویجیەکان، کە تەنها لە ماڵی دووەمدا بێت،

smokes Blends.

دووکەڵی تێکەڵەکان.

Now that the only spot in the grid without a cigar and a drink

ئێستا کە تاکە خاڵی تۆڕەکە بەبێ جگەرە و خواردنەوە

is in the fifth column,

لە ستوونی پێنجەمدا،

that must be the home of the person in clue twelve.

کە دەبێت ماڵی ئەو کەسە بێت لە بەڵگەکانی دوازدە.

And since this leaves only the second house without a drink,

وە لەوەتەی ئەمە تەنها دووەم خانوو جێ دێڵێت بەبێ خواردنەوە،

the tea-drinking Dane must live there.

دەبێت دانی و چا خواردنەوەکانی لەوێ بژی.

The fourth house is now the only one missing a nationality and a cigar brand,

چوارەم خانوو ئێستا تاکە خانووە کە ونبونی نەتەوە و براندێکی جگەرە،

so the Prince-smoking German from clue thirteen must live there.

بۆیە شازادەی جگەرەکێشانی ئەڵمانی دەبێت سێزدە کەس لەوێ بژی.

Through elimination, you can conclude that the Brit smokes Pall Mall

لە ڕێگەی لەناوبەرەوە دەتوانیت ئەنجام بدەیت کە بریت مۆڵی پێڵ دەکێشێ

and the Swede lives in the fifth house,

وە (سوەد) لە پێنجەم ماڵدا دەژی،

while clue six and clue two tell you

لە کاتێکدا بەڵگەی شەش و دوو پێت دەڵێن

that these two have a bird and a dog, respectively.

کە ئەم دووانە باڵندەیان هەیە ھەروەھا سەگێک

Clue ten tells you that the cat owner lives next to the Blend-smoking Dane,

بەڵگەی دە پێت دەڵێت کە خاوەنی پشیلەکە لە تەنیشت (دین)ی تێکەڵی جگەرەکێشان دەژی،

putting him in the first house.

لە یەکەم خانوودا بیکەیت.

Now with only one spot left on the grid,

ئێستا تەنها یەک خاڵی ماوە لەسەر تۆڕەکە،

you know that the German in the green-walled house must be the culprit.

دەزانیت کە ئەڵمانیەکە دەبێت تاوانبار بێت.

You and the police burst into the house,

تۆو پۆلیسەکان بڕۆنە ناو ماڵەکەوە،

catching the thief fish-handed.

دەستێکی ماسی دزەکە بگرە.

While that explanation was straightforward,

له کاتێکدا ئه و ڕوونکارییه زۆر راست بوو،

solving puzzles like this often involves false starts and dead ends.

چارەسەری مەتەڵی لەم شێوەیە زۆرجار دەست پێ دەکات بە هەڵە و کۆتاییە مردووەکان.

Part of the trick is to use the process of elimination

بەشێک لە فێڵەکە ئەوەیە کە بەکاربێت بۆ پرۆسەی نەهێشتنی

and lots of trial and error to hone in on the right pieces,

وە زۆر تاقیکردنەوە و هەڵە بۆ ئەوەی پارچە راستەکان لە ناو دا بنێیت،

and the more logic puzzles you solve,

وە تا زیاتر مەتەڵی لۆجیکی چارەسەر بکەن،

the better your intuition will be

باشتر هی تۆ دەبێت

for when and where there's enough information to make your deductions.

بۆ کەی و لەکوێ بەس بێت زانیاریت هەیە بۆ ئەوەی داشکانەکەت دروست بکەیت.

And did young Einstein really write this puzzle?

وە ئەنیشتاینی گەنج کردی بەڕاستی ئەم مەتەڵە بنووسە؟

Probably not.

ڕەنگه نا.

There's no evidence he did,

بەڵگەیەک نیە کە ئەوکردبێتی،

and some of the brands mentioned are too recent.

وە هەندێک لە مارکەکان ئاماژەیان بۆ کرد زۆر تازەن.

But the logic here is not so different

بەڵام لۆژیکی ئێرە زۆر جیاواز نییە

from what you'd use to solve equations with multiple variables,

لەوەی کە تۆ بەکاری دێنیت بۆ چارەسەرکردنی هاوکێشەکان لەگەڵ چەندگۆڕاوێک،

even those describing the nature of the universe.

تەنانەت ئەوانەی باسی دەکەن سروشتی گەردوونن.