The surprising secrets of hummingbird flight - Kristiina J. Hurme and Alejandro Rico-Guevara

Translator: Mhamad Luqman Shahab Reviewer: Daban Q. Jaff

And the clock starts...

کاتەکە دەست پێدەکات…

now.

ئێستا،

Did you miss it?

بیری دەکەیت؟

It wasn’t some bug buzzing by or a weird trick of the light.

ئەوە کەلێنێکی وزە یان فێڵێکی سەیر نەبوو لە رووناکی.

You just saw a hummingbird perform astonishing aerial acrobatics,

تۆ تەنها باڵندەیەکی گیزەکەرت بینی کە فێڵێکی هەوایی سەرسوڕ هێنەری ئەنجامدا،

eat lunch in midair, pollinate a flower, and then escape a threat upside down—

نانی نیوەڕۆ بخۆ، گوڵێک بچەنە، پاشان دەربازبوون لە مەترسیێکی هەڵگەڕاوە—

all in a matter of seconds.

هەمووی لە چەند چرکەیەکدا.

So let’s slow down the action, and unpack each step in this blazing-fast feast.

بۆیە با کردارەکە هێواش بکەینەوە، و هەر هەنگاوێک شیدەکەینەوە کە زۆر خێرایە.

First up, their incredibly rapid flight.

یەکەم جار، خێرای فڕینیان بڕوا پێنەکراوە.

Hummingbirds typically beat their wings 30 to 40 times per second,

باڵندەگیزەکەرەکان بەئاسایی باڵەکانیان لە هەر چرکەیەک ٣٠ تا ٤٠ جار دەشەقێنێت،

creating the high-frequency hum they’re named for.

دروستکردنی گزە(ورتە ورت) بەرز کە ناوەکەیان لەوەوە ناونراوە.

To flap their wings at this speed,

بۆ ئەوەی باڵەکانیان بەو خێراییە بشەقێنن،

hummingbirds have evolved giant pectoral muscles

گیزەکەرەکان ماسولکەکانی سینگیان زۆر گەشەیانکردووە

that comprise over a third of some species’ bodyweight.

هەندێ جۆری کێشی جەستە کە زیاتر لە ٣ جۆر دەگرێتەوە.

But the real secret to their fine-tuned flight is all in the wrist.

بەڵام نهێنیە شاراوەکە بۆ ئەو فڕینە لە ناوقەدیانە.

Most birds only generate lift on the downstroke of each flap,

زۆرینەی باڵندەکان بەرزدەبنەوە لە خوارەوە لەگەڵ هەر شەقەی باڵێک،

while using the upward recovery stroke to set up their next wing beat.

لەکاتێکدا کە دەیانەوێت باڵیان چاکبکەنەوە بۆ ئەنجامدانی شەقەی داهاتویان.

Hummingbirds however, turn their wrists during the upstroke,

هەرچەندە باڵندەگیزەکەرەکان لەماوەی شەقەی باڵیان بۆ سەرەوە ناوقەدیان دەگۆڕن،

changing their wing’s angle to flap in a figure 8 pattern

گۆڕینی گۆشەی باڵیان بۆ دەشەکێتەوە بە ٨ جۆر

that continually generates lift throughout their wingbeats.

کە وایان لێدەکات بەردەوام بەرزببنەوە لەگەڵ شەقەی باڵەکانیان.

Alongside their massive muscles, this special lift-producing technique

لەپاڵ ماسولکە بەهێزەکانیدا ئەو بەرزبونەوە تایبەتە تەکنیکێک بەرهەمدەهێنێت

allows hummingbirds to achieve sustained hovering flight—

رێگە بە گیزەکەرەکان دەدات تا بەبەردەوامی بسوڕێنەوە بە ئاسماندا—

an aerial feat no other bird can perform.

بەهرەیەکی فڕینە کە هیچ باڵندەیەکی تر ناتوانێت جێبەجێیبکات.

Hovering lets hummingbirds slow to a stop almost instantly

سوڕانەوە بە هەوا گیزەکەرەکان هێواشدەکاتەوە بۆ هەر وەستانێکی کت و پڕ و خێرا

and assess scenarios in midair.

ئەگەرەکان هەڵدەسەنگێنن.

Then, they can take off in any direction,

پاشان بە هەر ئاڕاستەیەک بیەوێت دەفڕێت،

reaching speeds faster than a fighter jet, relative to the bird’s size.

گەیشتن بە خێرایەکی خێراتر لە فڕۆکەیەکی شەڕکەر پەیوەندی هەیە بە قەبارەی باڵندەکە.

And since they can beat each of their wings at different speeds and angles,

لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانن هەر باڵێک بە جیا گۆشەی جیاواز بجوڵێنن،

the birds can perform incredible spins and turns

گیزەکەرەکان دەتوانن خولانەوە جوڵەی بڕواپێنەکراو ئەنجامبدەن

all while flying backwards or even upside down.

فڕین بۆ دواوە هەتا بەرەو خوارەوەش.

Of course, flying this way can be exhausting.

بەدڵنیاییەوە، فڕینێکی لەو جۆرە ماندووکەرە.

Hovering is one of the most energy intensive forms of movement

خولانەوە یەکێکە لە پڕ وزەترین جۆرەکانی جوڵە

in the animal kingdom.

لە شانشینی ئاژەڵ.

And relative to their body size,

بەگوێرەی قەبارەی جەستەیان،

hummingbirds have the highest metabolic rates of all vertebrates.

گیزەکەرەکان بەرزترین رێژەی مێتابۆلیکیان هەیە لە هەموو بڕبڕەدارەکان.

This leads them to eat very frequently—

ئەمەش وایان لێدەکات بەبەردەوامی بخۆن

often consuming an average of four meals an hour while flying.

بە تێکڕا لە کاتژمێرێکدا ٤ ژەم دەخۆن لە کاتی فڕیندا.

Fortunately, their hovering lets them eat at remarkable angles without perching,

خۆشبەختانە، فڕین نابێتە رێگر لە گۆشەی جیاوازەوە خواردن دەخۆن بەبێ نیشتنەوە،

consuming food that would otherwise be impossible to reach.

وەرگرتنی خواردن کە بە پێچەوانەوە دەستکەوتنی مەحاڵە.

Using their long slender bills,

بە بەکارهێنانی دەنوکە درێژ و باریکەکانیان،

they reach deep inside flowers and pump out nectar

دەگەن بە ناخی گوڵەکان و شیلەکە هەڵدەمژن

with their thin grooved tongues.

لەگەڵ زمانە تەنکەکانیان.

This sugary liquid is a hummingbird’s most important energy source,

ئەو شیلەیە گرینگترین سەرچاوەی وزەی ئەو باڵندە گیزەکەرانەیە،

and a single bird consumes six times its weight in nectar every day

یەک باڵندە رۆژانە شەش ئەوەندەی بارستایی خۆی بەس شیلە وەردەگرێت

over hundreds of small meals.

زیاتر لە سەدان ژەمی بچوک.

Each of these sugary snacks also pollinates the flower being visited

هەر سوکە ژەمێکی شیرن ئەو گوڵە دەپیتێنێت کە سەردانی دەکرێت

with pollen left on the bird from previous meals.

بەهۆی ئەو هەڵاڵەیەی کە بە ماوەتەوە لە سەر دەنووکی ژەمی پێشتر.

That's just a rough idea of what hummingbirds can do in several seconds.

ئەوە تەنها بیرۆکەیەکی زبرە کە گیزەکەرەکان ئەنجامی دەدەن لە چەند چرکەیەک.

But if we hang around a little longer,

بەڵام ئەگەر کەمێک زیاتر بە دوایدابچین،

we might see their aerial acrobatics put to a more dangerous test.

لەوانەیە ئەو فێڵە هەوایانە ببینیت کە دایانخاتە مەترسییەوە.

Hummingbirds keep track of which flowers they've recently drained,

باڵندە گیزەکەرەکان دەچن بۆ ئەو گوڵانەی کە بەم دواییە وشکبوونە،

as well as those they plan to drain next.

هەروەها ئەوانەی کەخەریکە وشکدەبن.

And each bird will fight ruthlessly to defend this floral territory

و هەر باڵندەیەک بەسەختی شەڕدەکات بۆ بەرگریکردن لەم خاکە گوڵینە

from their only real competition: other hummingbirds.

لەو پێشبڕکێ راستەقینانەوە: گیزەکەرەکانی تر.

Using their spear-like bills and blindingly fast flight,

شەڕێکی کوێرانە و خێرا دەکەن بەهۆی بەکارهێنانی دەنوکە تیژەکانیان،

dueling hummingbirds chase each other through the air,

باڵندە شەڕکەرەکان راوەدووی یەکتر دەکەون لە هەوادا،

aggressively stabbing and plucking feathers.

بەتوندی لێدان و راکێشانی پەڕەکانیان.

The bills of some species are specialized for fighting,

دەنوکی هەندێ جۆریان بەتایبەت بۆ شەڕکردن دروستکراوە،

with spiny tips, hooks, or even saw-like serrations.

کە نوکەکەیان چەماووتەوە، تەنانەت وەک قولاب دەردەکەوێت.

Some hummingbirds employ these aerial fencing techniques

هەندێ لە گیزەکەرەکان ئەو تەکنیکە هەوایانە بەکاردەهێنن

to chase off larger birds like hawks and owls.

بۆ راوەدوونانی باڵندە گەورەکان وەک باز و کوندەپەپوو.

But the most extreme fights are between male hummingbirds

بەڵام سەخترین شەڕەکان لە نێوان نێرینەی گیزەکەرەکانە

competing for flowers and females.

بەربەرەکانێ لەسەر گوڵەکان و مێینەکان دەکەن.

Fortunately, these duels are rarely deadly.

خۆشبەختانە، ئەو شەڕانە بە دەگمەن دەبێتە هۆر مردن.

After 15 to 20 seconds, one bird will typically surrender—

دوای ١٥ بۆ ٢٠ چرکە، یەکێکیان ئاساییانە خۆی دەدات بە دەستەوە

flying off to seek its breakfast elsewhere.

هەڵدەفڕێت تا لە جێگای تر ژەمەخۆراکی بەیانی دەستەبەر بکات.

لەدوای ئەو هەموو پێکدادانە، دەخۆن و دەفڕنەوە،

After all this fighting, feeding, and flying,

گیزەکەرەکان هەندێجار پێویستیان خەوتن و دورکەوتنەوەیە لە رووداوەکانی رۆژانە

hummingbirds sometimes need to sleep off the day’s events

in a mild form of hibernation called torpor.

دەچنە شێوەی متبوون کە پێشی دەگوترێت سڕبوون.

Their hearts— proportionally the largest in the animal kingdom—

خاوەنی زۆرترین لێدانی دڵن لە شانشینی ئاژەڵان

slow from 1,200 beats per minute to a mere 50.

هێواش ١٢٠٠ لێدانە لە هەر خولەکێک بۆ تەنها ٥٠.

But when they wake up 4 to 7 hours later,

بەڵام دوای ٤ بۆ ٧ کاتژمێری تر کاتێک هەڵدەستن لە خەو،

their lightning-fast metabolism kicks back into gear.

مێتابۆلیزمی ئەو خێرایە بروسکەیەیان کاردانەوەیکی ئاراستە دەکەن

With all this speed and strength,

لەگەڵ هەموو ئەو خێرای و بەهێزیەیان،

it’s no wonder the Aztecs revered these energetic birds

نابێتە جێگای سەرسوڕمان کە ئازتیک رێزیان بگرێت

as agents of the god of war Huitzilopotchli—

وەک کارکەرەکانی خواوەندی شەڕ هویتزیلۆپۆتچلی—

a reminder that immense power can come in the smallest packages.

وەک بەبیر هێنانەوەیەک هێزی بێ ئەندازە دەتوانێ لە بچوکترین پاکێجدابێت.