How your brain decides what is beautiful | Anjan Chatterjee

Translator: Thắm Nguyễn Hồng Reviewer: Châu Trần

It's 1878.

Vào năm 1878,

Sir Francis Galton gives a remarkable talk.

Ngài Francis Galton đã có một cuộc diễn thuyết đáng nhớ,

He's speaking to the anthropologic institute of Great Britain and Ireland.

Ông đã nói chuyện tại viện nhân loại học Anh,

Known for his pioneering work in human intelligence,

Được biết đến là người tiên phong trong lĩnh vực trí thông minh con người,

Galton is a brilliant polymath.

Galton là một học giả xuất sắc.

He's an explorer,

Ông là một nhà khám phá,

an anthropologist,

một nhà nhân chủng học,

a sociologist,

một nhà xã hội học,

a psychologist

một nhà tâm lí học

and a statistician.

và nhà phân tích số liệu.

He's also a eugenist.

Ông cũng đồng thời là một nhà ưu sinh học.

In this talk,

Trong cuộc nói chuyện này,

he presents a new technique by which he can combine photographs

Ông cho trình làng một công nghệ mới nhờ đó có thể kết hợp các bức ảnh

and produce composite portraits.

và tạo ra ảnh chân dung ghép.

This technique could be used to characterize different types of people.

Công nghệ này có thể dùng để mô tả đặc điểm khác nhau của mọi người.

Galton thinks that if he combines photographs of violent criminals,

Galton nghĩ rằng nếu ông kết hợp các bức ảnh của những tên tội phạm tàn bạo

he will discover the face of criminality.

ông sẽ phát hiện ra bộ mặt của tội phạm.

But to his surprise,

Nhưng trước sự sửng sốt của ông,

the composite portrait that he produces

bức chân dung ghép mà ông tạo ra

is beautiful.

lại rất đẹp.

Galton's surprising finding raises deep questions:

Phát hiện bất ngờ của Galton dấy lên một làn sóng nghi vấn:

What is beauty?

Sắc đẹp là gì?

Why do certain configurations of line and color and form excite us so?

Do đâu mà những dáng hình nào đó của đường nét và màu sắc lại thu hút ta như vậy?

For most of human history,

Xuyên suốt lịch sử nhân loại,

these questions have been approached using logic and speculation.

những câu hỏi ấy đã dần được lí giải thông qua logic và suy đoán.

But in the last few decades,

Nhưng tới vài thập kỷ gần đây,

scientists have addressed the question of beauty

Các nhà khoa học đã bắt đầu tập trung vào câu hỏi về vẻ đẹp

using ideas from evolutionary psychology and tools of neuroscience.

dùng các ý tưởng từ tâm lí học tiến hóa và các công cụ khoa học thần kinh.

We're beginning to glimpse the why and the how of beauty,

Chúng ta bắt đầu thoáng thấy cái tại sao và thế nào của vẻ đẹp,

at least in terms of what it means for the human face and form.

ít nhất là xét về mặt ý nghĩa của nó với khuôn mặt và hình dáng người.

And in the process,

Và trong quá trình nghiên cứu,

we're stumbling upon some surprises.

chúng ta tình cờ thấy những bất ngờ.

When it comes to seeing beauty in each other,

Khi nó tới để thấy được cái đẹp trong mỗi người,

while this decision is certainly subjective for the individual,

trong khi quyết định này nhất định là chủ quan của một cá thể,

it's sculpted by factors that contribute to the survival of the group.

nó được chạm khắc bởi nhiều yếu tố mà tạo nên sự sống sót của nhóm.

Many experiments have shown

Nhiều thí nghiệm chỉ ra rằng

that a few basic parameters contribute to what makes a face attractive.

có vài thông số cơ bản khiến cho một khuôn mặt hấp dẫn.

These include averaging, symmetry and the effects of hormones.

Bao gồm chuẩn mực thông thường, sự cân đối và ảnh hưởng của các loại hoocmon.

Let's take each one of these in turn.

Hãy xem xét lần lượt một trong những yếu tố trên.

Galton's finding

Galton thấy rằng

that composite or average faces are typically more attractive

những khuôn mặt kết hợp hoặc chuẩn thì lúc nào cũng thu hút hơn

than each individual face that contributes to the average

những khuôn mặt góp nhặt để đạt chuẩn

has been replicated many times.

đã phải đập đi xây lại rất nhiều lần.

This laboratory finding fits with many people's intuitions.

Phát hiện này khớp với trực giác của rất nhiều người.

Average faces represent the central tendencies of a group.

Những khuôn mặt chuẩn đại diện cho xu hướng trung tâm của nhóm.

People with mixed features represent different populations,

Những người có những nét pha trộn đại diện cho bộ phận người dân khác,

and presumably harbor greater genetic diversity

và có lẽ ẩn chứa cả sự đa dạng di truyền vĩ đại

and adaptability to the environment.

và khả năng thích ứng với môi trường.

Many people find mixed-race individuals attractive

Nhiều người thấy con lai là thu hút

and inbred families less so.

còn dòng dõi cận huyết thì kém hơn hẳn.

The second factor that contributes to beauty is symmetry.

Yếu tố thứ hai góp phần làm nên vẻ đẹp đó là sự cân đối.

People generally find symmetric faces more attractive than asymmetric ones.

Nhìn chung thì mọi người thấy khuôn mặt đối xứng thì đẹp hơn là không.

Developmental abnormalities are often associated with asymmetries.

Những gì bất thường phát triển thường đi kèm với những gì không cân đối.

And in plants, animals and humans,

Và với động thực vật và con người,

asymmetries often arise from parasitic infections.

Bất đối xứng thường do lây nhiễm ký sinh mà ra.

Symmetry, it turns out,

Sự cân đối, hóa ra,

is also an indicator of health.

lại là chỉ thị của sức khỏe.

In the 1930s,

Vào năm 1930,

a man named Maksymilian Faktorowicz

một người đàn ông tên là Maksymilian Faktorowicz

recognized the importance of symmetry for beauty

đã nhận thấy tầm quan trọng của tính đối xứng đối với nét đẹp

when he designed the beauty micrometer.

trong quá trình ông thiết kế máy đo vẻ đẹp

With this device,

Bằng thiết bị này,

he could measure minor asymmetric flaws

ông có thể đo được những lỗi bất đối xứng nhỏ

which he could then make up for with products he sold from his company,

mà ông có thể bù đắp bằng sản phẩm mà mình bán từ công ty,

named brilliantly after himself, Max Factor,

được đặt một cách thông minh theo tên bản thân ông ta, Max Factor,

which, as you know, is one of the world's most famous brands

như các vị biết, là một trong những thương hiệu nổi tiếng thế giới

for "make up."

về "làm đẹp".

The third factor that contributes to facial attractiveness

Yếu tố thứ ba góp phần làm nên vẻ thu hút cho khuôn mặt

is the effect of hormones.

là ảnh hưởng của hoocmon.

And here, I need to apologize for confining my comments

Và đây, tôi cần phải gửi lời xin lỗi để hạn chế những bình luận tới

to heterosexual norms.

những chuẩn mực dị tính luyến ái.

But estrogen and testosterone play important roles

Nhưng estrogen và testosterone đóng vai trò rất quan trọng

in shaping features that we find attractive.

trong việc hình thành những nét mà ta thấy thu hút.

Estrogen produces features that signal fertility.

Estrogen tạo nên những đặc điểm báo hiệu khả năng sinh sản.

Men typically find women attractive

Đàn ông thường thấy phụ nữ hấp dẫn

who have elements of both youth and maturity.

là người vừa trẻ trung và trưởng thành.

A face that's too baby-like might mean that the girl is not yet fertile,

Khuôn mặt quá trẻ con có thể là cô gái đó còn chưa trổ mã,

so men find women attractive

vì thế phụ nữ hấp dẫn trong mắt đàn ông

who have large eyes, full lips and narrow chins

là người có đôi mắt to, môi đầy đặn và chiếc cằm thon gọn

as indicators of youth,

như biểu thị cho sự trẻ trung,

and high cheekbones as an indicator of maturity.

cùng xương gò má cao biểu hiện của sự trưởng thành.

Testosterone produces features that we regard as typically masculine.

Testosterone sản sinh ra những nét mà ta coi đó như vẻ nam tính đặc trưng.

These include heavier brows,

Bao gồm lông mày rậm,

thinner cheeks

gò má mảnh dẻ

and bigger, squared-off jaws.

và lớn hơn, quai hàm vuông.

But here's a fascinating irony.

nhưng đó là sự trớ trêu đầy quyến rũ.

In many species,

Ở nhiều loài,

if anything,

nếu bất cứ thứ gì,

testosterone suppresses the immune system.

testosterone kìm hãm hệ miễn dịch.

So the idea that testosterone-infused features are a fitness indicator

Vậy ý kiến rằng các đặc điểm testosteron truyền là chất chỉ thị phù hợp

doesn't really make a whole lot of sense.

không thực sự lưu lại nhiều ý nghĩa.

Here, the logic is turned on its head.

Đây, logic được bật lên trong đầu nó.

Instead of a fitness indicator,

Thay vì một chất chỉ thị hợp lí,

scientists invoke a handicap principle.

các nhà khoa học lấy dẫn chứng một ý kiến phản đối.

The most commonly cited example of a handicap

Dẫn chứng phổ biến nhất

is the peacock's tail.

đó là đuôi của công đực.

This beautiful but cumbersome tail doesn't exactly help the peacock

Đẹp nhưng bộ đuôi cồng kềnh không thực sự giúp con công trống

avoid predators

tránh được kẻ săn mồi

and approach peahens.

và tiếp cận công mái.

Why should such an extravagant appendage evolve?

Tại sao phần phụ quá như vậy nên tiên hóa?

Even Charles Darwin,

Thậm chí Charlie Darwin,

in an 1860 letter to Asa Gray wrote

trong bức thư gửi tới Asa Gray năm 1860 có viết

that the sight of the peacock's tail made him physically ill.

rằng hình ảnh bộ đuôi công trống khiến nó trông yếu đuối.

He couldn't explain it with his theory of natural selection,

Ông đã không thể lí giải bằng thuyết chọn lọc tự nhiên,

and out of this frustration,

và ra khỏi nỗi phiền não ấy,

he developed the theory of sexual selection.

ông đã phát triển ra thuyết chọn lọc giới tính.

On this account,

Dựa trên lí giải này,

the display of the peacock's tail is about sexual enticement,

việc phô diễn chiếc đuôi của công trống liên quan tới sự thu hút giới tính,

and this enticement means it's more likely the peacock will mate

việc dụ dỗ này có nghĩa gần như công đực sẽ giao phối

and have offspring.

và có con.

Now, the modern twist on this display argument

Bây giờ, điểm nhấn của luận cứ phô diễn này

is that the peacock is also advertising its health to the peahen.

đó là công trống cũng cho công mái thấy được sức khỏe của nó.

Only especially fit organisms can afford to divert resources

Chỉ những sinh vật đặc biệt tương thích mới có thể chuyển hướng nguồn năng lượng

to maintaining such an extravagant appendage.

để duy trì phần phụ quá mức như vậy.

Only especially fit men can afford the price that testosterone levies

Chỉ người đàn ông nào đặc biệt thích hợp mới chịu được cái giá mà testosterone đánh

on their immune system.

vào hệ miễn dịch.

And by analogy, think of the fact

Cũng tương tự, liên hệ thực tế

that only very rich men can afford to pay more than $10,000 for a watch

rằng chỉ có đại gia mới có thể chi trả hơn $10,000 cho một chiếc đồng hồ

as a display of their financial fitness.

như để phô trương cho thanh thế.

Now, many people hear these kinds of evolutionary claims

Giờ đây, nhiều người nghe đến những lời tuyến bố tiến bộ

and think they mean that we somehow are unconsciously seeking mates

và nghĩ chúng có nghĩa là họ bằng cách nào đó đang vô tình tìm kiếm bạn tình

who are healthy.

những người khỏe mạnh.

And I think this idea is probably not right.

Và tôi nghĩ ý tưởng này có thể không chính xác.

Teenagers and young adults are not exactly known for making decisions

Thanh thiếu niên không biết chính xác trong việc ra quyết định

that are predicated on health concerns.

dựa trên các mối quan tâm về sức khỏe.

But they don't have to be,

Nhưng họ không cần phải như vậy,

and let me explain why.

và cho phép tôi lí giải tại sao.

Imagine a population

Tưởng tượng một quần thể

in which people have three different kinds of preferences:

ở đó họ có ba loại ưu tiên khác nhau:

for green, for orange and for red.

xanh, cam và đỏ.

From their point of view,

Từ quan điểm của họ,

these preferences have nothing to do with health;

những sở thích này không tác động gì tới sức khỏe;

they just like what they like.

họ chỉ đơn giản là thích thế.

But if it were also the case that these preferences are associated

Nhưng nếu có trường hợp sự ưu tiên ấy kết hợp

with the different likelihood of producing offspring --

với những trường hợp có thể xảy ra trong quá trình sinh sản --

let's say in a ratio of 3:2:1 --

hãy nói đến tỷ lệ ba:hai:một --

then in the first generation,

do đó thế hệ đầu tiên,

there would be 3 greens to 2 oranges to 1 red,

sẽ là ba xanh rồi hai cam rồi một đỏ,

and in each subsequent generation,

và ở mỗi thế hệ tiếp theo,

the proportion of greens increase,

tỉ lệ xanh tăng lên,

so that in 10 generations,

để trong vòng mười thế hệ,

98 percent of this population has a green preference.

98% quần thể xanh sẽ trội

Now, a scientist coming in and sampling this population

Bây giờ, một nhà khoa học tới và lấy mẫu quần thể này

discovers that green preferences are universal.

phát hiện ra rằng xanh trội là phổ biến.

So the point about this little abstract example

Vì vậy cái cốt yếu của ví dụ lí thuyết nhỏ bé này

is that while preferences for specific physical features

là khi ưu tiên cho những đặc điểm vật chất cụ thể

can be arbitrary for the individual,

có thể cho bất kỳ cá thể nào,

if those features are heritable

nếu những đặc điếm này di truyền

and they are associated with a reproductive advantage,

và chúng kết hợp với nhân giống ưu thế,

over time,

qua thời gian,

they become universal for the group.

chúng sẽ trở nên phổ biến với nhóm.

So what happens in the brain when we see beautiful people?

Vậy điều gì xảy ra trong não bộ khi ta thấy người đẹp?

Attractive faces activate parts of our visual cortex

Những khuôn mặt cuốn hút kích hoạt vùng thị giác ở vỏ não

in the back of the brain,

nằm ở phần não sau,

an area called the fusiform gyrus,

một khu vực gọi là hồi hình thoi,

that is especially tuned to processing faces,

nơi đặc biệt nắm bắt xử lí khuôn mặt,

and an adjacent area called the lateral occipital complex,

và một khu vực gần kề gọi là phức hợp chẩm bên,

that is especially attuned to processing objects.

đặc biệt phân tích các vật thể.

In addition,

Thêm vào đó,

attractive faces activate parts of our reward and pleasure centers

khuôn mặt cuốn hút kích hoạt hệ thần kinh tưởng thưởng và trung tâm thỏa mãn

in the front and deep in the brain,

nằm phía trước và sâu trong não,

and these include areas that have complicated names,

và những khu vực này có những cái tên phức tạp,

like the ventral striatum,

như vùng vân bụng,

the orbitofrontal cortex

vỏ não trán ổ mắt

and the ventromedial prefrontal cortex.

và vỏ thùy giữa trán.

Our visual brain that is tuned to processing faces

Thị giác của ta được điều chỉnh để phân tích khuôn mặt

interacts with our pleasure centers

tương tác với trung tâm khoái cảm

to underpin the experience of beauty.

để củng cố trải nghiệm về cái đẹp.

Amazingly, while we all engage with beauty,

Ngạc nhiên là, khi tất cả chúng ta cố gắng để hiểu về vẻ đẹp,

without our knowledge,

mà không có kiến thức,

beauty also engages us.

cái đẹp cũng đồng thời thu hút ta.

Our brains respond to attractive faces

Não chúng ta phản ứng trước những khuôn mặt thu hút

even when we're not thinking about beauty.

ngay cả khi ta không nghĩ gì về cái đẹp.

We conducted an experiment in which people saw a series of faces,

Chúng tôi đã tiến hành một thí nghiệm mà mọi người được xem một loạt khuôn mặt,

and in one condition,

với một điều kiện,

they had to decide if a pair of faces were the same or a different person.

họ phải quyết định xem cặp khuôn mặt nào là cùng một người hay là một người khác.

Even in this condition,

Mặc dù với điều kiện như vậy,

attractive faces drove neural activity robustly in their visual cortex,

những khuôn mặt đẹp điều hướng hoạt động thần kinh mạnh mẽ vùng vỏ não,

despite the fact that they were thinking about a person's identity

mặc dù sự thật là họ nghĩ đó là đặc trưng cá nhân

and not their beauty.

và không phải sắc đẹp.

Another group similarly found automatic responses to beauty

Một nhóm khác tương tự tìm thấy những phản hồi tự động về sắc đẹp

within our pleasure centers.

trong khoảng trung tâm khoái cảm của chúng ta.

Taken together, these studies suggest

Đi kèm với đó, những nghiên cứu chỉ ra

that our brain automatically responds to beauty

rằng não ta tự động phản ứng trước cái đẹp

by linking vision and pleasure.

nhờ kết nối những hình ảnh và sự thỏa mãn.

These beauty detectors, it seems,

Những máy dò nét đẹp, dường như,

ping every time we see beauty,

vang lên mỗi khi ta thấy cái đẹp,

regardless of whatever else we might be thinking.

bất chấp bất cứ thứ gì khác ta có thể nghĩ tới.

We also have a "beauty is good" stereotype embedded in the brain.

Ta cũng có một khuôn mẫu" cái đẹp là tốt" in sâu vào não.

Within the orbitofrontal cortex,

trong khoảng vỏ não trán ổ mắt,

there's overlapping neural activity

có hoạt động thần kinh chồng lên nhau

in response to beauty and to goodness,

để phản ứng lại cái đẹp và sự tinh túy,

and this happens even when people aren't explicitly thinking

và điều này xảy ra ngay cả khi mọi người không suy nghĩ hẳn hoi

about beauty or goodness.

về cái đẹp hay sự tinh túy.

Our brains seem to reflexively associate beauty and good.

Não ta có vẻ đã kết hợp phản xạ trước cái đẹp và tốt.

And this reflexive association may be the biologic trigger

Và sự kết hợp phản xạ này có thể là sự khởi động sinh học

for the many social effects of beauty.

cho nhiều hiệu ứng xã hội của vẻ đẹp.

Attractive people receive all kinds of advantages in life.

Những người thu hút nhận được tất cả lợi thế trong cuộc sống.

They're regarded as more intelligent,

Họ được xem như là thông minh hơn,

more trustworthy,

đáng tin cậy hơn,

they're given higher pay and lesser punishments,

họ được trả lương cao hơn và ít bị phạt hơn,

even when such judgments are not warranted.

thậm chí còn không bị ra lệnh phán xét.

These kinds of observations reveal beauty's ugly side.

Những kiểu quan sát này bộc lộ mặt xấu của cái đẹp.

In my lab, we recently found

Trong phòng thí nghiệm, chúng tôi phát hiện

that people with minor facial anomalies and disfigurements

những khuôn mặt nhỏ dị thường và biến dạng

are regarded as less good, less kind,

thường bị coi là kém tốt, kém tử tế,

less intelligent, less competent and less hardworking.

kém thông minh, ít giỏi giang và không chăm chỉ.

Unfortunately, we also have a "disfigured is bad" stereotype.

Không may, chúng ta cũng có khuôn mẫu rằng" biến dạng là xấu xí".

This stereotype is probably exploited and magnified

Khuôn mẫu này có thể được khai thác và mở rộng

by images in popular media,

nhờ hình ảnh từ phương tiện truyền thông đại chúng,

in which facial disfigurement is often used as a shorthand

nơi sự biến dạng khuôn mặt thường được dùng như vẽ tốc ký

to depict someone of villainous character.

để mô tả nét hung ác của một người.

We need to understand these kinds of implicit biases

Chúng ta cần hiểu rằng những kiểu thành kiến ngầm

if we are to overcome them

nếu ta vượt qua chúng

and aim for a society in which we treat people fairly,

và hướng tới một xã hội nơi con người đối sử với nhau công bằng,

based on their behavior and not on the happenstance of their looks.

dựa trên cách cư xử của họ chứ không phải vẻ ngoài ngẫu nhiên

Let me leave you with one final thought.

Hãy để tôi đưa ra một điều cuối cùng.

Beauty is a work in progress.

Sắc đẹp là một việc có quá trình.

The so-called universal attributes of beauty

Thứ được gọi là đặc trưng chung của sắc đẹp

were selected for during the almost two million years of the Pleistocene.

được chọn lựa trong suốt hai triệu năm kỷ Pleistocene.

Life was nasty, brutish and a very long time ago.

Cuộc đời thì bẩn thỉu, hung ác và rất nhiều năm về trước.

The selection criteria for reproductive success from that time

Sự chọn lọc tiêu chuẩn cho sự tái sản xuất thành công từ lúc đó

doesn't really apply today.

không thực sự áp dụng được cho bây giờ.

For example,

Ví dụ,

death by parasite is not one of the top ways that people die,

chết bởi ký sinh trùng không phải là nguyên nhân hàng đầu khiến con người chết,

at least not in the technologically developed world.

ít nhất là không phải trong thế giới phát triển công nghiệp.

From antibiotics to surgery,

Từ thuốc kháng sinh tới phẫu thuật,

birth control to in vitro fertilization,

kế hoạch hóa tới thụ tinh trong ống nghiệm

the filters for reproductive success are being relaxed.

những bộ lọc cho sự tái sản xuất thành công được nghỉ ngơi.

And under these relaxed conditions,

Và dưới những điều kiện thoải mái như vậy,

preference and trait combinations are free to drift

sở thích và sự kết hợp đặc điểm được tự do bay bổng

and become more variable.

và trở nên biến động hơn.

Even as we are profoundly affecting our environment,

Thậm chí khi ta đang cực kỳ ảnh hưởng tới môi trường,

modern medicine and technological innovation

y học hiện đại và phát minh công nghệ

is profoundly affecting

đang vô cùng ảnh hưởng

the very essence of what it means to look beautiful.

tới bản chất của việc trông như thế nào là đẹp.

The universal nature of beauty is changing

Bản chất tự nhiên của cái đẹp đang biến đổi

even as we're changing the universe.

ngay cả khi ta đang thay đổi thế giới.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(vỗ tay)