Let's end ageism | Ashton Applewhite

Translator: Ling Nguyen Reviewer: Vy Tran

What's one thing that every person in this room is going to become?

Điều gì rồi sẽ đến với mỗi người trong căn phòng này?

Older.

Già đi.

And most of us are scared stiff at the prospect.

Và hầu như ai cũng lo sốt vó về viễn cảnh đó.

How does that word make you feel?

Bạn cảm thấy như thế nào về từ đó?

I used to feel the same way.

Tôi cũng từng có cảm giác như vậy.

What was I most worried about?

Tôi từng lo lắng nhất điều gì?

Ending up drooling in some grim institutional hallway.

Đó là cuối đời ngồi chảy dãi trên lối đi ở một viện dưỡng u buồn nào đó.

And then I learned that only four percent of older Americans

Và rồi tôi biết chỉ bốn phần trăm người cao tuổi ở Mỹ

are living in nursing homes,

sống tại các viện dưỡng lão,

and the percentage is dropping.

và tỉ lệ này đang giảm xuống.

What else was I worried about?

Tôi còn lo lắng điều gì nữa?

Dementia.

Suy giảm trí nhớ.

Turns out that most of us can think just fine to the end.

Hóa ra hầu hết chúng ta vẫn có thể suy nghĩ khá tốt tới cuối đời.

Dementia rates are dropping, too.

Tỷ lệ suy giảm trí nhớ cũng đang giảm.

The real epidemic is anxiety over memory loss.

Căn bệnh thật sự lại là lo lắng bị mất trí nhớ.

(Laughter)

(Cười)

I also figured that old people were depressed

Tôi cũng nhận thấy người già thường hay buồn phiền

because they were old and they were going to die soon.

vì họ đã già và sẽ sớm ra đi.

(Laughter)

(Cười)

It turns out that the longer people live,

Thật ra thì, càng sống lâu,

the less they fear dying,

người ta càng ít sợ chết.

and that people are happiest at the beginnings and the end of their lives.

và con người hạnh phúc nhất là lúc đầu đời và giai đoạn cuối đời.

It's called the U-curve of happiness,

Đó được gọi là đường cong chữ U hạnh phúc,

and it's been borne out by dozens of studies around the world.

nó được phát hiện sau hàng loạt nghiên cứu khắp thế giới.

You don't have to be a Buddhist or a billionaire.

Bạn không cần phải là một Phật tử hay là một tỉ phú.

The curve is a function of the way aging itself affects the brain.

Đường cong này cho thấy cách tuổi tác tác động lên não bộ của chúng ta.

So I started feeling a lot better about getting older,

Vậy là tôi bắt đầu cảm thấy thoải mái hơn với tuổi già,

and I started obsessing about why so few people know these things.

và tôi bắt đầu thắc mắc sao có quá ít người biết điều này.

The reason is ageism:

Lý do là phân biệt tuổi tác:

discrimination and stereotyping on the basis of age.

đó là phân biệt đối xử và định kiến dựa vào độ tuổi.

We experience it anytime someone assumes we're too old for something,

Đâu đó ta luôn thấy một người cho rằng ta quá già để làm gì đó,

instead of finding out who we are and what we're capable of,

thay vì tìm hiểu xem chúng ta là ai và năng lực của chúng ta thế nào,

or too young.

hoặc cho là quá trẻ.

Ageism cuts both ways.

Phân biệt tuổi tác có cả hai chiều.

All -isms are socially constructed ideas -- racism, sexism, homophobia --

Mọi phân biệt đều là ý niệm xã hội: phân biệt chủng tộc, giới tính, đồng tính;

and that means we make them up,

có nghĩa là, chúng ta tạo ra chúng,

and they can change over time.

và chúng sẽ thay đổi theo thời gian.

All these prejudices pit us against each other

Tất cả những định kiến này khiến chúng ta chống lại nhau

to maintain the status quo,

mà không thay đổi thực trạng,

like auto workers in the US competing against auto workers in Mexico

nó giống như công nhân ngành ô tô Mỹ cạnh tranh với công nhân ngành ô tô Mehicô

instead of organizing for better wages.

thay vì thoả thuận mức lương cao hơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

We know it's not OK to allocate resources by race or by sex.

Chúng ta biết rằng phân bổ nguồn lực theo chủng tộc hay giới tính là không đúng.

Why should it be OK to weigh the needs of the young against the old?

Có lý gì khi đặt nhu cầu của giới trẻ trên người già là đúng?

All prejudice relies on "othering" -- seeing a group of people

Mọi thành kiến đều dựa trên cái "khác" -- là nhìn một nhóm người

as other than ourselves:

thuộc phe khác ngoài ta:

other race, other religion, other nationality.

chủng tộc khác, tôn giáo khác, quốc tịch khác.

The strange thing about ageism:

Điều kỳ lạ khi phân biệt tuổi tác là:

that other is us.

Phe khác lại là chính mình.

Ageism feeds on denial -- our reluctance to acknowledge

Nó được nuôi dưỡng bằng tự phủ nhận bản thân --

that we are going to become that older person.

như ta không chịu thừa nhận sẽ trở thành người già đó.

It's denial when we try to pass for younger

Là sự phủ nhận khi chúng ta cố gắng trông trẻ hơn tuổi,

or when we believe in anti-aging products,

hay chúng ta tin vào những sản phẩm chống lão hóa,

or when we feel like our bodies are betraying us,

hay khi chúng ta tưởng rằng cơ thể đang phản bội lại mình,

simply because they are changing.

chỉ với lý do đơn giản là cơ thể đang thay đổi.

Why on earth do we stop celebrating the ability to adapt and grow

Sao chúng ta phải thôi vui mừng cho khả năng thích ứng và phát triển

as we move through life?

khi ta bước đi trên đường đời?

Why should aging well mean struggling to look and move

Sao về già khoẻ đẹp nghĩa là phải vật lộn có dáng đi và vẻ ngoài

like younger versions of ourselves?

như thời ta còn trẻ?

It's embarrassing to be called out as older

Chỉ đáng hổ thẹn khi bị gọi là già

until we quit being embarrassed about it,

khi mà ta còn cảm thấy hổ thẹn về điều đó.

and it's not healthy to go through life dreading our futures.

Ta chẳng thể khoẻ mạnh khi sống một cuộc đời lo sợ về tương lai.

The sooner we get off this hamster wheel of age denial,

Chúng ta càng sớm bước ra khỏi vòng luẩn quẩn của phủ nhận tuổi tác,

the better off we are.

thì càng tốt.

Stereotypes are always a mistake, of course,

Định kiến tất nhiên luôn là sai lầm,

but especially when it comes to age,

đặc biệt định kiến về tuổi tác,

because the longer we live,

vì càng sống về sau,

the more different from one another we become.

chúng ta càng trở nên khác nhau.

Right? Think about it.

Đúng không? Hãy nghĩ xem.

And yet, we tend to think of everyone in a retirement home

Nhưng chúng ta hay nghĩ tất cả mọi người ở viện dưỡng lão

as the same age: old --

cùng một tuổi: tuổi già --

(Laughter)

(Cười)

when they can span four decades.

khi họ cách nhau bốn thập kỷ.

Can you imagine thinking that way about a group of people

Bạn thử tưởng tượng nếu suy nghĩ như vậy về nhóm người

between the ages of 20 and 60?

độ tuổi từ 20 đến 60?

When you get to a party, do you head for people your own age?

Khi đi dự tiệc, có phải bạn sẽ tìm đến những người trạc tuổi mình?

Have you ever grumbled about entitled millennials?

Có bao giờ bạn càu nhàu về thế hệ những năm 2000?

Have you ever rejected a haircut or a relationship or an outing

Có bao giờ bạn từ chối một kiểu tóc, một mối quan hệ hay đi chơi

because it's not age-appropriate?

vì nó không phù hợp lứa tuổi?

For adults, there's no such thing.

Với người lớn, không có suy nghĩ đó.

All these behaviors are ageist.

Đó là hành vi của người phân biệt tuổi tác.

We all do them,

Tất cả chúng ta đều có,

and we can't challenge bias unless we're aware of it.

và chúng ta không thể bỏ đi thành kiến nếu không nhận ra chúng.

Nobody's born ageist,

Không ai sinh ra thành kiến,

but it starts at early childhood,

mà chúng manh nha từ rất sớm,

around the same time attitudes towards race and gender start to form,

cùng với giai đoạn bắt đầu hình thành thái độ về chủng tộc và giới,

because negative messages about late life bombard us

bởi chúng ta được nhồi nhét những thông tin tiêu cực về tuổi già

from the media and popular culture at every turn.

thông qua phương tiện đại chúng và văn hoá quảng bá ở mọi ngóc ngách.

Right? Wrinkles are ugly.

Đúng không? Nếp nhăn thật xấu.

Old people are pathetic.

Người già thật tội nghiệp.

It's sad to be old.

Về già thật chán.

Look at Hollywood.

Hãy xem Hollywood.

A survey of recent Best Picture nominations

Một khảo sát về đề cử Phim của năm gần đây

found that only 12 percent of speaking or named characters

cho thấy chỉ 12 phần trăm nhân vật công bố giải và được đề cử

were age 60 and up,

ở độ tuổi 60 hoặc hơn,

and many of them were portrayed as impaired.

và nhiều người trong số đó được coi là rất già yếu.

Older people can be the most ageist of all,

Người già có khi là người phân biệt tuổi tác nhất

because we've had a lifetime to internalize these messages

do chúng ta cả đời tiếp nhận những thông tin trên

and we've never thought to challenge them.

và chúng ta không có ý định đối mặt với nó.

I had to acknowledge it

Tôi phải nhận ra điều đó

and stop colluding.

và thôi đánh đồng.

"Senior moment" quips, for example:

Những kiểu đùa "già đãng trí" như:

I stopped making them when it dawned on me

Tôi đã ngừng đùa như vậy khi chợt nhận ra

that when I lost the car keys in high school,

lúc tôi làm mất chìa khoá xe ở trường,

I didn't call it a "junior moment."

tôi không gọi đó là "trẻ hay quên".

(Laughter)

(Cười)

I stopped blaming my sore knee on being 64.

Tôi không còn đổ lỗi bị đau gối là do đã 64 tuổi.

My other knee doesn't hurt,

Đầu gối bên kia đâu có đau,

and it's just as old.

chúng cùng tuổi mà.

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

We are all worried about some aspect of getting older,

Chúng ta đều lo lắng rất nhiều thứ khi về già,

whether running out of money,

liệu ta có còn tiền,

getting sick, ending up alone,

ốm yếu, cuối đời cô độc,

and those fears are legitimate and real.

và những nỗi sợ này là đúng và có thật.

But what never dawns on most of us

Có điều hầu hết chúng ta không nhận ra

is that the experience of reaching old age

là những trải nghiệm khi ta về già

can be better or worse depending on the culture

có thể tốt hơn hay tệ đi tuỳ thuộc vào nền văn hoá

in which it takes place.

của nơi đó.

It is not having a vagina that makes life harder for women.

Không phải âm đạo làm cuộc sống phụ nữ khó khăn hơn.

It's sexism.

Là phân biệt giới tính.

(Applause)

(Vỗ tay)

It's not loving a man that makes life harder for gay guys.

Yêu đàn ông không làm cuộc sống người đồng tính khổ sở.

It's homophobia.

Là thù hận người đồng tính.

And it is not the passage of time that makes getting older

Và không phải quãng thời gian về già trở nên đau khổ

so much harder than it has to be.

hơn nó vốn thế.

It is ageism.

Là phân biệt tuổi tác.

When labels are hard to read

Khi khó đọc các nhãn hàng,

or there's no handrail

hay không có chỗ vịn tay,

or we can't open the damn jar,

hay khi không mở nổi nắp cái lọ,

we blame ourselves,

ta tự trách bản thân,

our failure to age successfully,

trách mình về già vô dụng,

instead of the ageism that makes those natural transitions shameful

thực ra phân biệt tuổi tác làm những thay đổi tự nhiên này trở nên đáng hổ thẹn

and the discrimination that makes those barriers acceptable.

và định kiến khiến những trở ngại trở nên được chấp nhận.

You can't make money off satisfaction,

Bạn không thể kiếm tiền từ hài lòng,

but shame and fear create markets,

mà hổ thẹn và sợ hãi mới tạo ra thị trường,

and capitalism always needs new markets.

và chủ nghĩa tư bản luôn cần nhiều thị trường hơn.

Who says wrinkles are ugly?

Ai nói nếp nhăn là xấu?

The multi-billion-dollar skin care industry.

Ngành công nghiệp chăm sóc da bạc tỷ.

Who says perimenopause and low T and mild cognitive impairment

Ai nói tiền mãn kinh, thấp testosterone, và suy giảm nhận thức

are medical conditions?

là các căn bệnh?

The trillion-dollar pharmaceutical industry.

Ngành công nghiệp dược phẩm hàng chục tỷ.

(Cheers)

(Cổ vũ)

The more clearly we see these forces at work,

Ta càng nhìn kỹ các ảnh hưởng này,

the easier it is to come up with alternative, more positive

ta càng dễ tìm thấy những giả thuyết khác

and more accurate narratives.

tích cực hơn và chính xác hơn.

Aging is not a problem to be fixed or a disease to be cured.

Già không phải là một vấn đề cần giải quyết, hay một bệnh phải chữa.

It is a natural, powerful, lifelong process that unites us all.

Đó là sự phát triển tự nhiên, mạnh mẽ của đời người, đến với tất cả chúng ta.

Changing the culture is a tall order, I know that, but culture is fluid.

Tôi biết, thay đổi văn hoá là một thách thức, nhưng văn hoá thay đổi.

Look at how much the position of women has changed in my lifetime

Hãy xem địa vị người phụ nữ thay đổi thế nào trong đời tôi,

or the incredible strides that the gay rights movement

rồi những bước đi dài ngoạn mục của các phong trào

has made in just a few decades, right?

về quyền người đồng tính trong vài thập kỷ.

(Applause)

(Vỗ tay)

Look at gender.

Hãy nhìn vào giới tính.

We used to think of it as a binary, male or female,

Ta từng nghĩ chỉ có hai giới, nam và nữ,

and now we understand it's a spectrum.

và giờ ta biết đó là một dải đủ màu sắc.

It is high time to ditch the old-young binary, too.

Đã đến lúc ta cũng phải bỏ đi suy nghĩ hai phe đối lập già trẻ.

There is no line in the sand between old and young,

Chẳng có ranh giới rõ ràng nào giữa già và trẻ,

after which it's all downhill.

khi mà tất cả rồi sẽ xế chiều.

And the longer we wait to challenge that idea,

Chúng ta càng trì hoãn đối mặt với ý niệm này,

the more damage it does to ourselves and our place in the world,

ta càng gây thiệt hai cho bản thân và vị trí của chúng ta trên thế giới,

like in the workforce, where age discrimination is rampant.

như tại nơi làm việc, là nơi phân biệt tuổi tác rất rõ ràng.

In Silicon Valley, engineers are getting Botoxed and hair-plugged

Ở thung lũng Silicon, các kỹ sư bơm botox, nối tóc

before key interviews --

khi có phỏng vấn quan trọng,

and these are skilled white men in their 30s,

và đó là đàn ông da trắng ở tuổi 30 có tay nghề,

so imagine the effects further down the food chain.

thử tưởng tượng nếu nó lan đến cấp dưới của họ.

(Laughter)

(Cười)

The personal and economic consequences are devastating.

Hậu quả về con người và kinh tế là rất lớn.

Not one stereotype about older workers holds up under scrutiny.

Nếu được xem xét chặt chẽ, sẽ không có định kiến về người lao động có tuổi.

Companies aren't adaptable and creative because their employees are young;

Các công ty không năng động và sáng tạo nhờ họ có đội ngũ nhân viên trẻ;

they're adaptable and creative despite it.

họ năng động và sáng tạo bất chấp điều đó.

Companies --

Các công ty --

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

We know that diverse companies aren't just better places to work;

Công ty có sự đa dạng không chỉ là một chỗ làm tốt,

công ty đó thực sự làm việc tốt.

they work better.

And just like race and sex, age is a criterion for diversity.

Cũng như chủng tộc và giới tính, tuổi tác cũng là tiêu chí của đa dạng.

A growing body of fascinating research

Một phần trong một nghiên cứu lý thú

shows that attitudes towards aging

cho thấy thái độ đối với tuổi

affect how our minds and bodies function at the cellular level.

có ảnh hưởng hoạt động của tâm trí và cơ thể tới từng tế bào.

When we talk to older people like this (Speaks more loudly)

Khi chúng ta nói chuyện với người già thế này (Nói lớn hơn)

or call them "sweetie" or "young lady" --

hoặc gọi họ là "cưng" hay "cô gái" --

it's called elderspeak --

đó là kiểu nói với người già --

they appear to instantly age,

họ lập tức trông già đi,

walking and talking less competently.

đi lại và nói chuyện khó khăn hơn.

People with more positive feelings towards aging

Những người có thái độ tích cực hơn với tuổi tác

walk faster,

đi lại nhanh hơn,

they do better on memory tests,

làm bài kiểm tra trí nhớ tốt hơn,

they heal quicker, and they live longer.

họ bình phục tốt hơn và sống lâu hơn.

Even with brains full of plaques and tangles,

thậm chí với bộ não gặp vài trục trặc,

some people stayed sharp to the end.

vài người vẫn sống tốt đến cuối đời.

What did they have in common?

Họ có điểm gì chung vậy?

A sense of purpose.

Mục đích sống.

And what's the biggest obstacle to having a sense of purpose in late life?

Điều gì là cản trở lớn nhất để có mục đích sống lúc cuối đời?

A culture that tells us that getting older means shuffling offstage.

Văn hoá nói với ta rằng về già nghĩa là lê bước khỏi sân khấu.

That's why the World Health Organization is developing

Đấy là lí do Tổ chức sức khoẻ thế giới đang phát triển

a global anti-ageism initiative

sáng kiến không phân biệt tuổi

to extend not just life span but health span.

không dừng ở tuổi thọ mà còn ở "tuổi sức khoẻ".

Women experience the double whammy

Phụ nữ chịu thiệt thòi gấp đôi

of ageism and sexism,

từ cả phân biệt tuổi tác và giới tính,

so we experience aging differently.

vì vậy họ trải qua tuổi già khác nhau.

There's a double standard at work here -- shocker --

Một tiêu chuẩn kép ở nơi làm việc,

(Laughter)

(Cười)

the notion that aging enhances men and devalues women.

là quan điểm đàn ông sung sức về già và phụ nữ yếu đi.

Women reinforce this double standard when we compete to stay young,

Phụ nữ còn nhân thêm tiêu chuẩn kép đó khi thi đua nhau trẻ hơn,

another punishing and losing proposition.

một vị thế nhọc nhằn và thua thiệt.

Does any woman in this room really believe

Có phụ nữ nào trong căn phòng này thực sự tin rằng

that she is a lesser version --

cô ấy là phiên bản kém hơn --

less interesting, less fun in bed, less valuable --

kém thú vị hơn, kém hứng thú tình dục, kém giá trị hơn --

than the woman she once was?

của cô ấy trước kia?

This discrimination affects our health,

Định kiến này ảnh hưởng sức khoẻ,

our well-being and our income,

hạnh phúc và thu nhập của chúng ta,

and the effects add up over time.

và nó càng tăng lên cùng với thời gian.

They are further compounded by race and by class,

Chúng còn được bồi đắp thêm với chủng tộc và tầng lớp,

which is why, everywhere in the world,

đó là lý do ở mọi nơi trên thế giới

the poorest of the poor are old women of color.

nghèo nhất trong người nghèo là phụ nữ già, da màu.

What's the takeaway from that map?

Điều gì rút ra từ bản đồ này?

By 2050, one out of five of us,

Tới năm 2050, một trong năm người chúng ta,

almost two billion people,

trong gần hai tỷ dân,

will be age 60 and up.

sẽ đến tuổi 60 hoặc già hơn.

Longevity is a fundamental hallmark of human progress.

Tuổi già là một cột mốc cơ bản trong quá trình sống của mỗi người.

All these older people represent a vast unprecedented and untapped market.

Những người già đại diện cho thị trường lớn chưa từng có và chưa khai thác hết.

And yet, capitalism and urbanization have propelled age bias

Nhưng, tư bản và đô thị hoá đang đẩy định kiến tuổi tác

into every corner of the globe,

tới từng ngóc ngách của địa cầu,

from Switzerland, where elders fare the best,

từ Thuỵ Sỹ, nơi người già có phúc lợi tốt nhất,

to Afghanistan, which sits at the bottom of the Global AgeWatch Index.

tới Afghanistan, nằm cuối trong danh sách chỉ số Agewatch toàn cầu.

Half of the world's countries aren't mentioned on that list

Một nửa số nước không có tên trong danh sách này

because we don't bother to collect data on millions of people

do chúng ta không bận tâm thu thập số liệu về hàng triệu người

because they're no longer young.

vì họ không còn trẻ nữa.

Almost two-thirds of people over 60 around the world

Gần hai phần ba dân số trên 60 tuổi trên thế giới

say they have trouble accessing healthcare.

nói rằng họ gặp khó khăn trong tiếp cận y tế.

Almost three-quarters say their income doesn't cover basic services

Gần 3/4 nói rằng thu nhập của họ không đủ trang trải cho các dịch vụ cơ bản

like food, water, electricity, and decent housing.

như thực phẩm, nước sạch, điện và nơi ở tử tế.

Is this the world we want our children, who may well live to be a hundred,

Có phải đây là thế giới ta muốn để lại cho con cháu, những người có thể

to inherit?

sẽ sống tới trăm tuổi?

Everyone -- all ages, all genders, all nationalities --

Mọi người - ở mọi lứa tuổi, mọi giới tính, mọi quốc tịch --

is old or future-old,

đang già và sẽ già,

and unless we put an end to it, ageism will oppress us all.

nếu không chấm dứt phân biệt tuổi tác, nó sẽ đè bẹp tất cả chúng ta.

And that makes it a perfect target for collective advocacy.

Chúng ta cần đứng lên vì quyền lợi chung.

Why add another -ism to the list when so many, racism in particular,

Sao phải thêm một thành kiến nữa khi đã có quá nhiều, đặc biệt

là phân biệt chủng tộc, đang ở ngay trước mắt ta?

call out for action?

Here's the thing:

Điều quan trọng là:

we don't have to choose.

Chúng ta cần phải lựa chọn.

When we make the world a better place to grow old in,

Khi chúng ta tạo một thế giới thành nơi tốt hơn để sống,

we make it a better place in which to be from somewhere else,

nơi tốt hơn là ở đó bạn có thể đến bất kỳ từ đâu,

to have a disability,

có khuyết điểm,

to be queer, to be non-rich, to be non-white.

là người đồng tính, người không giàu, không phải da trắng.

And when we show up at all ages for whatever cause matters most to us --

Và khi ta mọi lứa tuổi đồng lòng đấu tranh có những gì quan trọng nhất-

save the whales, save the democracy --

cứu cá voi, xây dựng nền dân chủ--

we not only make that effort more effective,

chúng ta không chỉ khiến nỗ lực đó hiệu quả hơn,

we dismantle ageism in the process.

ta còn dần chấm dứt phân biệt tuổi tác.

Longevity is here to stay.

Tuổi thọ cao rồi sẽ đến.

A movement to end ageism is underway.

Vận động chống phân biệt tuổi tác cần tiếp tục.

I'm in it, and I hope you will join me.

Tôi ủng hộ và hi vọng bạn cùng tham gia.

(Applause and cheers)

(Vỗ tay và cổ vũ)

Thank you. Let's do it! Let's do it!

Cảm ơn. Hãy cùng làm điều đó.

(Applause)

(Vỗ tay)