Let the environment guide our development | Johan Rockstrom

Translator: Thuy Duong Khuc Reviewer: Nguyen Cao

Chúng ta sống trên hành tinh thống trị bởi con người

We live on a human-dominated planet,

đặt gánh nặng chưa từng có

lên hệ sinh thái của Trái Đất.

putting unprecedented pressure

Đó là tin xấu, nhưng có lẽ bạn sẽ ngạc nhiên

on the systems on Earth.

đó cũng là một phần của tin tốt.

This is bad news, but perhaps surprising to you,

Chúng ta là thế hệ đầu tiên, nhờ có khoa học,

it's also part of the good news.

được biết rằng chúng ta có lẽ

We're the first generation -- thanks to science --

đang phá hủy sự ổn định và khả năng

to be informed that we may be

của Trái Đất

undermining the stability and the ability

để phục vụ sự phát triển của loài người như ta biết.

of planet Earth

Đó cũng là một tin tốt, vì rủi ro trên Trái Đất mà ta đối mặt

to support human development as we know it.

It's also good news, because the planetary risks we're facing

rất lớn,

việc phát triển như cũ không còn là một lựa chọn nữa.

are so large,

Thực tế chúng ta đang ở giai đoạn

that business as usual is not an option.

mà thay đổi là điều cần thiết,

In fact, we're in a phase

để mở đường cho sự đổi mới,

where transformative change is necessary,

cho những ý tưởng và mô hình mới.

which opens the window for innovation,

Đây là hành trình khoa học mà nhân loại đối mặt với các thách thức

for new ideas and new paradigms.

trong giai đoạn toàn cầu của phát triển bền vững.

This is a scientific journey on the challenges facing humanity

Trong cuộc hành trình này, tôi muốn mang theo, ngoài chính mình,

in the global phase of sustainability.

một người bạn tốt,

On this journey, I'd like to bring, apart from yourselves,

một người liên quan, người luôn vắng mặt

a good friend,

khi ta thực hiện các cuộc đàm phán về vấn đề môi trường,

a stakeholder, who's always absent

một người thuộc bên liên quan, người từ chối thỏa hiệp --

when we deal with the negotiations on environmental issues,

a stakeholder who refuses to compromise --

Trái Đất.

Nên tôi sẽ mang cô ấy lên sân khấu hôm nay,

planet Earth.

để làm nhân chứng

So I thought I'd bring her with me today on stage,

cho một hành trình đầy kinh ngạc,

to have her as a witness

hành trình khiêm tốn nhắc nhở chúng ta

of a remarkable journey,

về khoảng thời gian ân sủng chúng ta đã có

which humbly reminds us

trong 10,000 năm qua.

of the period of grace we've had

Đây là điều kiện sống trên Trái Đất trong 100,000 năm qua.

over the past 10,000 years.

Một giai đoạn rất quan trọng,

This is the living conditions on the planet over the last 100,000 years.

gần một nửa thời gian chúng ta tiến hóa thành loài người hiện đại trên Trái Đất

It's a very important period --

it's roughly half the period when we've been fully modern humans on the planet.

Chúng ta có cùng, đại khái, khả năng

phát triển các nền văn minh như đã biết.

We've had the same, roughly, abilities

Đây là điều kiện môi trường trên hành tinh.

that developed civilizations as we know it.

Biến đổi nhiệt độ được dùng ở đây như một đại diện.

This is the environmental conditions on the planet.

Chuyến đi vất vả 80000 năm trước, trong một cuộc khủng hoảng,

Here, used as a proxy, temperature variability.

chúng ta rời Châu Phi, chiếm Úc làm thuộc địa

It was a jumpy ride. 80,000 years back in a crisis,

một khủng hoảng khác 60000 năm trước,

we leave Africa, we colonize Australia

chúng ta rời khỏi Á để đến Âu

in another crisis, 60,000 years back,

và trong khủng hoảng khác, 40,000 năm trước,

we leave Asia for Europe

sau đó chúng ta tiến vào

giai đoạn Holocen ổn định rất đáng chú ý,

in another crisis, 40,000 years back,

and then we enter

giai đoạn duy nhất trong toàn bộ lịch sử của Trái Đất,

the remarkably stable Holocene phase,

có thể hỗ trợ sự phát triển của con người.

the only period in the whole history of the planet,

Một ngàn năm vào giai đoạn này,

that we know of, that can support human development.

chúng ta từ bỏ săn bắn và hái lượm.

A thousand years into this period,

Chúng ta từ một vài triệu người

we abandon our hunting and gathering patterns.

đến bảy tỷ người ngày nay.

We go from a couple of million people

Nền văn hóa Lưỡng Hà: ta phát minh ra nông nghiệp,

to the seven billion people we are today.

thuần hóa các loại cây trồng và vật nuôi.

The Mesopotamian culture: we invent agriculture,

Bạn có La Mã, Hy Lạp và các câu chuyện như bạn biết đấy.

we domesticate animals and plants.

Giai đoạn duy nhất, như chúng ta biết

You have the Roman, the Greek and the story as you know it.

có thể hỗ trợ nhân loại.

The only phase, as we know it

Vấn đề là chúng ta đang gây áp lực gấp 4 lần

that can support humanity.

lên hành tinh tội nghiệp này,

The trouble is we're putting a quadruple sqeeze

gấp bốn lần, so với áp lực ban đầu,

on this poor planet,

trong đó, tất nhiên, có sự gia tăng dân số.

a quadruple sqeeze, which, as its first squeeze,

Bây giờ, vấn đề không chỉ ở con số

has population growth of course.

không chỉ ở con số bảy tỷ người

Now, this is not only about numbers;

mà dự đoán sẽ tăng đến chín tỷ, đó còn là vấn đề bình đẳng.

this is not only about the fact that we're seven billion people

Phần lớn các tác động môi trường trên hành tinh

committed to nine billion people, it's an equity issue as well.

đều gây ra bởi các dân tộc thiểu số giàu có,

The majority of the environmental impacts on the planet

20% số đó chạy theo trào lưu công nghiệp hóa

have been caused by the rich minority,

vào giữa thế kỷ 18.

the 20 percent that jumped onto the industrial bandwagon

Phần lớn của hành tinh,

in the mid-18th century.

khao khát phát triển, có quyền phát triển,

The majority of the planet,

đang có tham vọng lớn về một lối sống không bền vững,

aspiring for development, having the right for development,

một áp lực trọng yếu.

are in large aspiring for an unsustainable lifestyle,

Áp lực thứ hai tất nhiên là vấn đề khí hậu --

a momentous pressure.

vấn đề rất lớn -- nơi giải thích chiến lược khoa học

The second pressure on the planet is, of course the climate agenda --

cho rằng cần

the big issue -- where the policy interpretation of science

ổn định khí nhà kính ở mức 450ppm

is that it would be enough

để tránh nhiệt độ trung bình

to stabilize greenhouse gases at 450 ppm

vượt quá hai độ C,

to avoid average temperatures

để tránh nguy cơ gây ra sự mất ổn định

exceeding two degrees,

cho tầng băng Tây Nam Cực,

to avoid the risk that we may be destabilizing

thứ chứa đến 6m nước biển,

the West Antarctic Ice Sheet,

nguy cơ gây bất ổn cho tầng băng Greenland,

holding six meters -- level rising,

chứa bảy mét nước biển.

the risk of destabilizing the Greenland Ice Sheet,

Giờ bạn sẽ ước gì áp lực khí hậu

holding another seven meters -- sea level rising.

sẽ đối đầu với một hành tinh mạnh mẽ, kiên cường

Now, you would have wished the climate pressure

nhưng không may, áp lực thứ ba

to hit a strong planet, a resilient planet,

là sự suy giảm hệ sinh thái.

but unfortunately, the third pressure

Ta chưa từng thấy, trong 50 năm qua,

is the ecosystem decline.

một sự suy giảm nghiêm trọng

Never have we seen, in the past 50 years,

các chức năng của hệ sinh thái trên hành tinh,

such a sharp decline

một trong đó là khả năng điều hòa khí hậu về lâu dài

of ecosystem functions and services on the planet,

cho rừng, đất và nền đa dạng sinh học.

one of them being the ability to regulate climate on the long term,

Áp lực thứ tư thật bất ngờ,

in our forests, land and biodiversity.

đó là quan điểm và bằng chứng

The forth pressure is surprise,

cho việc phải từ bỏ mô hình cũ của chúng ta,

the notion and the evidence

rằng hệ sinh thái phản ứng tuyến tính, có thể dự đoán,

that we need to abandon our old paradigm,

có thể kiểm soát bởi các hệ thống tuyến tính của ta,

that ecosystems behave linearly, predictably,

và thực tế, bất ngờ là quy luật phổ biển,

controllably in our -- so to say -- linear systems,

khi hệ thống thay đổi rất nhanh, đột ngột

and that in fact, surprise is universal,

và thường không thể phục hồi.

as systems tip over very rapidly, abruptly

Điều này, các bạn thân mến, đã đặt áp lực của cả nhân loại lên Trái Đất

and often irreversibly.

This, dear friends, poses a human pressure on the planet

với quy mô lớn.

Chúng ta có lẽ, thực sự, đã bước vào kỷ nguyên địa chất mới

of momentous scale.

giai đoạn Anthropocen,

We may, in fact, have entered a new geological era --

khi mà con người là tác nhân chính dẫn đến sự thay đổi

the Anthropocene,

ở cấp hành tinh.

where humans are the predominant driver of change

Bây giờ, ở góc độ khoa học,

at a planetary level.

bằng chứng là gì?

Now, as a scientist,

Chà, bằng chứng,

thật không may, rất nhiều.

what's the evidence for this?

Well, the evidence is,

Nó không chỉ là CO2

unfortunately, ample.

có biểu đồ thay đổi tăng dần.

It's not only carbon dioxide

Bạn có thể lấy bất kỳ tham số nào

that has this hockey stick pattern of accelerated change.

có ý nghĩa quan trọng với sức khỏe con người,

You can take virtually any parameter

như nito oxit (N20), khí mê-tan,

that matters for human well-being --

nạn phá rừng, đánh bắt quá mức

nitrous oxide, methane,

thoái hóa đất đai, sự tuyệt chủng của các loài --

deforestation, overfishing

tất cả đều cho thấy một mô hình giống nhau

land degredation, loss of species --

trong suốt 200 năm qua.

they all show the same pattern

Đồng thời, chúng tách ra vào giữa những năm 50,

over the past 200 years.

Simultaneously, they branch off in the mid-50s,

10 năm sau Thế chiến thứ hai,

thể hiện rất rõ sự tăng tốc vượt bậc của các doanh nghiệp

10 years after the Second World War,

bắt đầu từ giữa những năm 50.

showing very clearly that the great acceleration of the human enterprise

Như bạn thấy, lần đầu tiên một dấu ấn trên phạm vi toàn cầu.

starts in the mid-50s.

Và tôi có thể nói với bạn,

You see, for the first time, an imprint on the global level.

khi bạn tham gia nghiên cứu một trong những điều này,

And I can tell you,

bạn tìm ra một điều gì đó đặc biệt quan trọng,

you enter the disciplinary research in each of these,

mà kết luận là chúng ta có thể đã đi đến điểm

you find something remarkably important,

mà ở đó chúng ta phải uốn các đường cong,

the conclusion that we may have come to the point

Có lẽ chúng ta đã bước vào thập kỷ thử thách nhất, thú vị nhất

where we have to bend the curves,

trong lịch sử loài người trên hành tinh,

that we may have entered the most challenging and exciting decade

thập kỷ mà chúng ta phải uốn các đường cong.

in the history humanity on the planet,

Bây giờ, nếu điều này không đủ để hiểu

the decade when we have to bend the curves.

việc uốn các đường cong và áp lực đang gia tăng lên hành tinh,

Now, as if this was not enough --

chúng ta cũng phải thừa nhận thực tế là

to just bend the curves and understanding the accelerated pressure on the planet --

các hệ thống có nhiều trạng thái ổn định,

we also have to recognize the fact

ngăn cách bởi các ngưỡng được minh họa bởi quả bóng và biểu đồ cốc này

that systems do have multiple stable states,

trong đó độ sâu của cốc là khả năng phục hồi của hệ thống.

separated by thresholds -- illustrated here by this ball and cup diagram,

Bây giờ, hệ thống có thể dần dần -

where the depth of the cup is the resilience of the system.

dưới áp lực của biến đổi khí hậu,

Now, the system may gradually --

xói mòn, mất đa dạng sinh thái -

under pressure of climate change,

mất đi độ sâu hay là khả năng phục hồi,

erosion, biodiversity loss --

nhưng dường như vẫn khỏe mạnh

lose the depth of the cup, the resilience,

và rồi một cách bất ngờ, nằm dưới ngưỡng,

but appear to be healthy

bị lộn nhào. Upff.

and appear to suddenly, under a threshold,

Xin lỗi. Việc thay đổi trạng thái

be tipping over. Upff.

và kết thúc theo đúng nghĩa đen

Sorry. Changing state

trong một tình huống không mong đợi,

and literally ending up

in an undesired situation,

nơi một hệ sinh thái mới sẽ thay thế,

where new biophysical logic takes over,

những loài mới tiếp quản, và hệ thống sẽ chốt lại.

Liệu ta có bằng chứng về điều này? Có, các rạn san hô.

new species take over, and the system gets locked.

Do we have evidence of this? Yes, coral reef systems.

Đa dạng sinh học, dinh dưỡng thấp, các rạn san hô đá

Biodiverse, low-nutrient, hard coral systems

dưới áp lực của việc đánh bắt quá mức,

du lịch không bền vững, biến đổi khí hậu.

under multiple pressures of overfishing,

Một nút bấm và cả hệ thống sụp đổ,

unsustainable tourism, climate change.

mất đi khả năng phục hồi,

A trigger and the system tips over,

tiếp đó là các loài san hô mềm,

loses its resilience,

và chúng ta có hệ sinh thái không mong đợi

soft corals take over,

không thể hỗ trợ cho sự phát triển kinh tế-xã hội

and we get undesired systems

Bắc Cực - một hệ sinh thái tuyệt đẹp -

that cannot support economic and social development.

một quần xã sinh vật cấp hành tinh,

The Arctic -- a beautiful system --

chịu cú đập liên tiếp từ biến đổi khí hậu,

a regulating biome at the planetary level,

có vẻ như vẫn trong trạng thái tốt.

taking the knock after knock on climate change,

Không nhà khoa học nào có thể dự đoán được vào 2007,

appearing to be in a good state.

cái gì có thể bất ngờ vượt qua ngưỡng.

No scientist could predict that in 2007,

Hệ sinh thái đột ngột mất đi 30-40%

suddenly, what could be crossing a threshold.

lớp băng phủ vào mùa hè.

The system suddenly, very surprisingly, loses 30 to 40 percent

Và hậu quả, dĩ nhiên, là

of its summer ice cover.

khi hệ sinh thái như vậy, logic có thể thay đổi.

And the drama is, of course, that

Nó có thể bị khóa lại trong trạng thái không mong đợi

when the system does this, the logic may change.

vì nó thay đổi màu sắc, hấp thụ năng lượng nhiều hơn

It may get locked in an undesired state,

và cả hệ thống có thể bị kẹt.

because it changes color, absorbs more energy,

Trong tâm trí tôi, có lá cờ đỏ rất lớn cảnh báo cho nhân loại

and the system may get stuck.

In my mind, the largest red flag warning for humanity

rằng chúng ta đang trong tình trạng bấp bênh.

Bạn biết rằng lá cờ đỏ duy nhất xuất hiện ở đây

that we are in a precarious situation.

As a sideline, you know that the only red flag that popped up here

là một tàu ngầm từ một quốc gia không tên

nước đã cắm lá cờ đỏ ở đáy của Bắc Cực

was a submarine from an unnamed country

để có thể kiểm soát tài nguyên dầu.

that planted a red flag at the bottom of the Arctic

to be able to control the oil resources.

Giờ đây, nếu ta đã có bằng chứng,

Now, if we have evidence, which we now have,

rằng các đầm lầy, các khu rừng,

hệ thống gió mùa, rừng nhiệt đới,

that wetlands, forests,

hoạt động theo kiểu phi tuyến tính này.

[unclear] monsoon system, the rainforests,

30 hoặc hơn các nhà khoa học trên toàn thế giới

behave in this nonlinear way.

đã họp lại và đặt ra câu hỏi lần đầu tiên,

30 or so scientists around the world

"Chúng ta có phải bàn về Trái đất không?"

gathered and asked a question for the first time,

Chúng ta phải tự hỏi mình:

"Do we have to put the planet into the the pot?"

có phải ta đang đe dọa giai đoạn Holocen cực kỳ ổn định này?

So we have to ask ourselves:

are we threatening this extraordinarily stable Holocene state?

Có phải ta đang tự đẩy mình vào tình trạng

mà ở đó ta tiến quá gần tới

Are we in fact putting ourselves in a situation

ngưỡng mà có thể dẫn đến

where we're coming too close

những điều tồi tệ, hoàn toàn không mong đợi,

to thresholds that could lead

nếu giờ thảm họa xảy ra,

to deleterious and very undesired,

làm thay đổi sự phát triển của loài người?

if now catastrophic, change

Bạn sẽ không muốn đứng ở đó,

for human development?

Thực tế, bạn thậm chí không được đứng

You know, you don't want to stand there.

ở nơi mà quý ông này đang đứng,

In fact, you're not even allowed to stand

vùng nước sủi bọt, trơn trượt ngay bờ vực ấy.

where this gentleman is standing,

Thực tế, có một hàng rào

at the foaming, slippery waters at the threshold.

ở thượng dòng bờ vực này,

In fact, there's a fence

vượt qua nó, bạn sẽ ở trong vùng nguy hiểm.

quite upstream of this threshold,

Và đây là mô hình mới,

beyond which you are in a danger zone.

mà chúng ta đã tập hợp trong 2-3 năm trước,

And this is the new paradigm,

cho thấy rằng mô hình cũ của chúng ta

which we gathered two, three years back,

về việc phân tích, thúc đẩy và dự đoán

recognizing that our old paradigm

các thông số trong tương lai,

of just analyzing and pushing and predicting

nhằm giảm thiểu các tác động môi trường, đã là quá khứ.

parameters into the future,

aiming at minimalizing environmental impacts, is of the past.

Giờ đây ta phải tự hỏi mình:

những quá trình môi trường quan trọng nào

Now we to ask ourselves:

mà ta phải quản lý

which are the large environmental processes

để giữ chúng ta an toàn trong giai đoạn Holocen?

that we have to be stewards of

Và ta thậm chí có thể,

to keep ourselves safe in the Holocene?

cảm ơn các tiến bộ lớn trong Khoa học hệ thống Trái Đất,

And could we even,

xác định các ngưỡng,

thanks to major advancements in Earth systems science,

các điểm tại đó ta có thể ước tính sự thay đổi phi tuyến tính?

identify the thresholds,

Và liệu ta có thể chỉ ra

the points where we may expect nonlinear change?

ranh giới của hành tinh, một cái rào chắn,

And could we even define

trong đó ta có một không gian an toàn cho toàn nhân loại.

a planetary boundary, a fence,

Việc này đã được công bố trên tạp chí "Nature"

within which we then have a safe operating space for humanity?

cuối năm 2009,

This work, which was published in "Nature,"

sau nhiều năm phân tích,

late 2009,

đã đưa kết luận cuối cùng

after a number of years of analysis,

rằng ta chỉ có thể tìm thấy

led to the final proposition

chín ranh giới hành tinh

that we can only find

mà với chúng, dưới sự quản lý tích cực,

nine planetary boundaries

with which, under active stewardship,

sẽ cho phép chúng ta có một không gian an toàn

Chúng, tất nhiên, bao gồm khí hậu.

would allow ourselves to have a safe operating space.

Có thể bạn sẽ ngạc nhiên rằng không chỉ mỗi khí hậu.

These include, of course, climate.

Nó chỉ ra rằng ta đang liên kết, giữa nhiều hệ thống trên hành tinh,

It may surprise you that it's not only climate.

với ba hệ thống lớn, biển đổi khí hậu,

But it shows that we are interconnected, among many systems on the planet,

suy giảm tầng ozon và axit hóa đại dương,

with the three big systems, climate change,

stratospheric ozone depletion and ocean acidification

trở thành ba hệ thống lớn,

bằng chứng khoa học cho thấy đó là các ngưỡng quy mô lớn

being the three big systems,

trong kỷ lục trước giờ của lịch sử hành tinh.

where the scientific evidence of large-scale thresholds

Nhưng ta cũng tính đến, cái mà ta gọi là, những biến đổi chậm,

in the paleo-record of the history of the planet.

các hệ thống mà, dưới lớp vỏ bọc

But we also include, what we call, the slow variables,

điều tiết và làm vật đệm cho khả năng phục hồi của hành tinh

the systems that, under the hood,

sự can thiệp của các chu kỳ nito và photpho quan trọng trên hành tinh

regulate and buffer the capacity of the resilience of the planet --

the interference of the big nitrogen and phosphorus cycles on the planet,

thay đổi sử dụng đất đai, tốc độ mất đa dạng sinh thái,

việc sử dụng nước ngọt,

land use change, rate of biodiversity loss,

các chức năng điều chỉnh

freshwater use,

functions which regulate

sinh khối trên hành tinh, công nghệ cô lập carbon, sự đa dạng.

Và sau đó ta có hai tham số mà ta không thể xác định số lượng

biomass on the planet, carbon sequestration, diversity.

And then we have two parameters which we were not able to quantify --

ô nhiễm không khí,

gồm các loại khí làm nóng và ô nghiễm không khí, sunfat và nitrat,

air pollution,

including warming gases and air-polluting sulfates and nitrates,

nhưng cũng gồm ô nhiễm hóa học.

Cùng với nhau, chúng tạo nên một tổng thể đầy đủ

but also chemical pollution.

để dẫn dắt sự phát triển nhân loại trong Thế Anthropocen,

Together, these form an integrated whole

để hiểu rằng Trái đất

for guiding human development in the Anthropocene,

là một hệ thống tự điều tiết phức tạp.

understanding that the planet

Thực tế, hầu hết các bằng chứng chỉ ra

is a complex self-regulating system.

rằng 9 ranh giới đó có thể vận hành như 3 chàng lính ngự lâm

In fact, most evidence indicates

"Một người vì tất cả. Tất cả vì một người."

that these nine may behave as three Musketeers,

Bạn tàn phá rừng, bạn sẽ vượt ra ngoài ranh giới của đất liền,

"One for all. All for one."

bạn làm suy yếu chức năng của hệ thống khí hậu

You degrade forests, you go beyond the boundary on land,

để ổn định.

you undermine the ability of the climate system

Thảm kịch ở đây, thực tế, là

to stay stable.

có thể thấy thách thức về khí hậu

The drama here is, in fact, that

là điều dễ dàng,

it may show that the climate challenge

nếu bạn xem xét toàn bộ các thách thức

is the easy one,

về sự phát triển bền vững.

if you consider the whole challenge

Đây là Vụ Nổ Lớn tương đương sự phát triển nhân loại

of sustainable development.

trong không gian hoạt động an toàn của các ranh giới hành tinh,

Now this is the Big Bang equivalent then of human development

Những gì bạn thấy ở đây, các đường kẻ đen là không gian đó

within the safe operating space of the planetary boundaries.

What you see here in black line is the safe operating space,

các ranh giới đã được xác định,

như phân tích này đề xuất.

the quantified boundaries,

Chấm vàng ở giữa là điểm bắt đầu của chúng ta,

as suggested by this analysis.

điểm tiền công nghiệp hóa,

The yellow dot in the middle here is our starting point,

nơi ta chắc chắn an toàn trong không gian hoạt động

the pre-industrial point,

Giữa những năm 50, ta bắt đầu phân nhánh

where we're very safely in the safe operating space.

Trong những năm 60, thông qua cuộc cách mạng xanh

In the '50s, we start branching out.

và quy trình Haber-Bosch

In the '60s already, through the green revolution

về việc cố định nitơ trong không khí,

and the Haber-Bosch process

con người ngày nay lấy nhiều nitơ từ bầu khí quyển hơn

of fixing nitrogen from the atmosphere --

toàn bộ sinh quyển vẫn làm một cách tự nhiên

you know, human's today take out more nitrogen from the atmosphere

than the whole biosphere does naturally as a whole.

Ta không vượt quá ranh giới khí hậu tới đầu những năm 90

We don't transgress the climate boundary until the early '90s,

chính xác, ngay sau Rio.

Và ngày nay, ta đang trong tình trạng mà ta ước tính là

actually, right after Rio.

đã vượt qua 3 ranh giới,

And today, we are in a situation where we estimate

tỷ lệ mất đa dạng sinh học,

that we've transgressed three boundaries,

thời kỳ tuyệt chủng thứ 6 trong lịch sử nhân loại

the rate of biodiversity loss,

which is the sixth extinction period in the history of humanity --

một trong số đó là sự tuyệt chủng của khủng long,

nitơ và khí hậu biến đổi.

one of them being the extinctions of the dinosaurs --

Dù vậy ta vẫn có ít mức tự do với ranh giới khác

nitrogen and climate change.

nhưng ta đang tiến nhanh

But we still have some degrees of freedom on the others,

với đất đai, nước, photpho và đại dương

but we are approaching fast

Điều này đưa ra một mô hình mới

on land, water, phosphorus and oceans.

để dẫn dắt nhân loại,

But this gives a new paradigm

xa hơn, để soi sáng cho

to guide humanity,

các phương tiện công nghiệp hóa được cấp quá nhiều sức mạnh

to put the light on our, so far

thứ vận hành như thể

overpowered industrial vehicle,

chỉ có mình ta trên đường cao tốc thẳng tắp và tối tăm.

which operates as if

we're only on a dark, straight highway.

Giờ đây câu hỏi ở đây là:

Nó tối tăm thế nào?

Now the question then is:

Liệu phát triển bền vững là điều không tưởng?

how gloomy is this?

Không có khoa học nào để đề xuất.

Is then sustainable development utopia?

Thực tế, có rất nhiều ngành khoa học

Well, there's no science to suggest.

chỉ ra rằng ta có thể thực hiện sự biến đổi này

In fact, there is ample science

to indicate that we can do this transformative change,

rằng ta có khả năng

chuyển sang một phát kiến mới,

that we have the ability

to now move into a new innovative,

một bánh răng chuyển đổi,

vượt qua các phạm vi.

a transformative gear,

Thảm họa là, dĩ nhiên,

across scales.

rằng 200 nước trên hành tinh

The drama is, of course,

phải đồng thời bắt đầu di chuyển

is that 200 countries on this planet

theo cùng một hướng.

have to simultaneously start moving

Nhưng nó thay đổi về cơ bản mô hình thể chế và quản lý của chúng ta

in the same direction.

từ quan hệ tuyến tính hiện nay,

But it changes fundamentally our governance and management paradigm,

điều khiển và kiểm soát suy nghĩ,

from the current linear,

nhìn vào những hiệu suất và sự tối ưu hóa

command and control thinking,

hướng tới một thứ linh hoạt hơn,

looking at efficiencies and optimization

một cách tiếp cận thích ứng hơn,

towards a much more flexible,

mà ở đó ta thừa nhận rằng sự dư thừa,

a much more adaptive approach,

cả trong xã hội và các hệ sinh thái,

where we recognize that redundancy,

là chìa khóa để có khả năng đối phó

both in social and environmental systems,

với kỷ nguyên hỗn loạn của sự thay đổi toàn cầu.

is key to be able to deal

with a turbulent era of global change.

Ta phải đầu tư vào sự kiên trì,

vào khả năng của hệ thống xã hội và các hệ sinh thái

We have to invest in persistence,

in the ability of social systems and ecological systems

để chống chọi với cú sốc mà vẫn giữ cái "cốc" như mong muốn

to withstand shocks and still remain in that desired cup.

Ta phải đầu tư vào khả năng biến đổi,

We have to invest in transformations capability,

biến khủng hoảng thành đổi mới

moving from crisis into innovation

và khả năng vực dậy hậu khủng hoảng,

và để thích nghi với sự thay đổi không thể tránh khỏi.

and the ability to rise after a crisis,

Đây là một mô thức mới,

and of course to adapt to unavoidable change.

Chúng ta không thực hiện nó ở bất cứ quy mô quản trị nào.

This is a new paradigm.

Nhưng nó đang xảy ra khắp nơi?

We're not doing that at any scale on governance.

Liệu chúng ta có ví dụ nào về sự thành công

But is it happening anywhere?

trong việc thay đổi quan niệm ở cấp địa phương không?

Do we have any examples of success

on this mind shift being applied at the local level?

Có, thực tế chúng ta có làm

và danh sách có thể bắt đầu dài hơn nữa.

Well, yes, in fact we do

Có tin tốt ở đây,

ví dụ, từ Mỹ Latinh

and the list can start becoming longer and longer.

nơi mà hệ thống canh tác dựa vào cày bừa

There's good news here,

for example, from Latin America,

ở những năm 50 và 60

where plow-based farming systems

đã dẫn nông nghiệp về cơ bản vào tình trạng bế tắc,

of the '50s and '60s

với sản lượng rất thấp, làm suy giảm các chất hữu cơ

led farming basically to a dead-end,

và các vấn đề cơ bản về kế sinh nhai

with lower and lower yields, degrading the organic matter

ở Paraguay, Uruguay và một số nước, Brazil,

and fundamental problems at the livelihood levels

dẫn tới kinh doanh và đổi mới

in Paraguay, Uruguay and a number of countries, Brazil,

giữa nông dân cộng tác với nhà khoa học

leading to innovation and entrepreneurship

đến cuộc cách mạng nông nghiệp của hệ thống không cày bừa

among farmers in partnership with scientists

into an agricultural revolution of zero tillage systems

kết hợp với làm ruộng

với những công nghệ thích ứng tại địa phương

combined with mulch farming

những cái mà hiện nay, ở một số quốc gia,

with locally adapted technologies,

đã dẫn tới sự tăng khủng khiếp

which today, for example, in some countries,

ở khu vực làm ruộng, không cày bừa,

have led to a tremendous increase

không chỉ sản xuất nhiều lương thực,

in area under mulch, zero till farming

mà còn hấp thụ cacbon.

which, not only produces more food,

Rạn san hô Great Barrier của Úc là một câu chuyện thành công khác.

but also sequesters carbon.

Dưới sự thực hiện của các nhà khai thác du lịch,

The Australian Great Barrier Reef is another success story.

ngư dân,

Under the realization from tourist operators,

Cơ quan Rạn san hô Great Barrier của Úc và các nhà khoa học,

fishermen,

rạn san hô này bị sụp đổ

the Australian Great Barrier Reef Authority and scientists

dưới chế độ quản lý hiện tại.

that the Great Barrier Reef is doomed

Sự thay đổi toàn cầu, văn hóa làm đẹp cảnh quan

under the current governance regime.

đánh mắt quá mức và du lịch không bền vững,

Global change, beautification rack culture,

tất cả cùng đặt hệ thống này

overfishing and unsustainable tourism,

vào cuộc khủng hoảng.

all together placing this system

Nhưng cánh cửa cho cơ hội là sự đổi mới và quan niệm mới,

in the realization of crisis.

hiện nay đem đến một chiến lược quản lý hoàn toàn mới

But the window of opportunity was innovation and new mindset,

which today has led to a completely new governance strategy

để tạo ra khả năng phục hồi,

nhận biết giá trị thặng dư

to build resilience,

và đầu tư vào toàn bộ hệ thống như một tổng thể,

acknowledge redundancy

sau đó tạo ra nhiều giá trị thặng dư hơn cho hệ thống.

and invest in the whole system as an integrated whole,

and then allow for much more redundancy in the system.

Thụy Điển, nước mà tôi sống, có những ví dụ khác,

các vùng ngập nước ở miền nam được coi,

Sweden, the country I come from, has other examples,

như ở nhiều nước, là sự phiền toái gây ô nhiễm do lũ lụt

where wetlands in southern Sweden were seen as --

ở các vùng ven đô.

as in many countries -- as flood-prone polluted nuisance

Nhưng một lần nữa, một khủng hoảng, các đối tác mới,

in the peri-urban regions.

But again, a crisis, new partnerships,

tác nhân địa phương, biến đổi chúng

thành yếu tố quan trọng

actors locally, transforming these

của quy hoạch đô thị bền vững.

into a key component

Vậy là khủng hoảng đem tới những cơ hội.

of sustainable urban planning.

So crisis leading into opportunities.

Còn về tương lai?

Tương lai, dĩ nhiên, có một thách thức lớn,

Now, what about the future?

là việc nuôi dưỡng một thế giới 9 tỷ người

Well, the future, of course, has one massive challenge,

Ta không cần gì ngoài cuộc Cách mạng xanh mới,

which is feeding a world of nine billion people.

và các ranh giới hành tinh cho thấy

We need nothing less than a new green revolution,

nông nghiệp phải chuyển từ nguồn các loại khí nhà kính sang một vũng lầy.

and the planet boundaries shows

that agriculture has to go from a source of greenhouse gases to a sink.

Điều đó cần được thực hiện trên đất đai hiện tại.

Ta không thể mở rộng thêm nữa,

It has to basically do this on current land.

vì nó làm xói mòn các ranh giới.

We cannot expand anymore,

Chúng ta không thể tiếp tục tiêu thụ nước như hiện nay,

because it erodes the planetary boundaries.

với 25% các con sông trên thế giới không thể chảy ra đại dương.

We cannot continue consuming water as we do today,

Và ta cần một sự thay đổi.

with 25 percent of world rivers not even reaching the ocean.

Thật thú vị, dựa trên công việc của tôi

And we need a transformation.

và những người khác ở Châu Phi

Well, interestingly, and based on my work

chúng tôi đã chỉ ra rằng ngay cả hệ thống thủy canh quy mô nhỏ nhất

and others in Africa, for example,

we've shown that even the most vulnerable small-scale rainfall farming systems,

với các phát minh và việc tưới bổ sung

khắc phục đợt khô cằn hạn hán

with innovations and supplementary irrigation

hệ thống vệ sinh bền vững để đóng các vòng dưỡng chất

to bridge dry spells and droughts,

sustainable sanitation systems to close the loop on nutrients

từ các nhà vệ sinh trở lại các cánh đồng,

from toilets back to farmers' fields,

và những đổi mới trong các hệ thống canh tác,

ta có thể tăng gấp ba, gấp bốn, sản lượng

and innovations in tillage systems,

trên vùng đất hiện tại.

we can triple, quadruple, yield levels

Elinor Ostrom,

on current land.

người đoạt giải Nobel mới nhất về kinh tế,

Elinor Ostrom,

chỉ rõ theo kinh nghiệm trên thế giới

the latest Nobel laureate of economics,

rằng ta có thể quản lý các cộng đồng

clearly shows empirically across the world

nếu ta đầu tư vào sự tin tưởng,

that we can govern the commons

if we invest in trust,

địa phương, các hành động dựa trên mối quan hệ đối tác

local, action-based partnerships

và trao đổi chéo các phát minh,

and cross-scale institutional innovations,

tại đó các nhân tố địa phương,

where local actors,

cùng nhau, có thể đối mặt với các cộng đồng toàn cầu

together, can deal with the global commons

ở quy mô lớn.

Nhưng ngay với vùng khó khăn, ta cũng có đổi mới,

at a large scale.

Ta biết phải nhanh chóng chuyển từ việc phụ thuộc vào hóa thạch

But even on the hard policy area we have innovations.

sang nền kinh tế ít cacbon trong một thời gian kỷ lục.

We know that we have to move from our fossil dependence

very quickly into a low-carbon economy in record time.

Vậy ta nên làm gì? Mọi người nói về

thuế cacbon, kế hoạch phát thải

And what shall we do?

Everybody talks about carbon taxes -- it won't work -- emission schemes,

nhưng, ví dụ như, một chính sách đo lường,

giá bán điện năng trong hệ thống năng lượng,

but for example, one policy measure,

đã được áp dụng bởi Trung Quốc,

feed-in tariffs on the energy system,

ở hệ thống gió ngoài khơi

which is already applied,

rồi đến Hoa Kỳ

nơi bạn đưa ra mức giá bảo đảm để đầu tư vào năng lượng tái tạo,

from China doing it on offshore wind systems,

all the way to the U.S.

nhưng bạn có thể trợ cấp điện cho người nghèo.

where you give the guaranteed price for investment in renewable energy,

Bạn giúp mọi người thoát khỏi đói nghèo.

but you can subsidize electricity to poor people.

Bạn giải quyết vấn đề khí hậu liên quan đến lĩnh vực năng lượng,

You get people out of poverty.

đồng thời kích thích sự đổi mới --

You solve the climate issue with regards to the energy sector,

các ví dụ cho những điều có thể được mở rộng quy mô nhanh chóng

while at the same time, stimulating innovation --

ở cấp hành tinh.

examples of things that can be out scaled quickly

Vậy, không nghi ngờ gì, cơ hội nằm ở đó,

at the planetary level.

và ta có thể liệt kê ra nhiều, nhiều ví dụ

So there is -- no doubt -- opportunity here,

and we can list many, many examples

về cơ hội thay đổi trên khắp hành tinh.

of transformative opportunities around the planet.

Mặc cho tất cả điều trên, chìa khóa

sợi chỉ đỏ,

The key though in all of these,

là sự thay đổi trong suy nghĩ,

the red thread,

rời khỏi trạng thái ở đó ta đơn giản đang đẩy chính mình

is the shift in mindset,

moving away from a situation where we simply are pushing ourselves

vào một tương lai tăm tối,

nơi mà ta đáng lẽ thay đổi tương lai,

into a dark future,

và tự hỏi "Sân chơi trên hành tinh là gì?"

where we instead backcast our future,

Đâu là các ranh giới hành tinh

and we say, "What is the playing field on the planet?

mà trong đó ta có thể hoạt động an toàn?"

What are the planetary boundaries

rồi sau đó trở lại đổi mới trong đó.

within which we can safely operate?"

Nhưng tất nhiên, nó chỉ ra rất rõ

and then backtrack innovations within that.

rằng thay đổi gia tăng không phải một lựa chọn.

But of course, the drama is, it clearly shows

Đó là bằng chứng khoa học.

that incremental change is not an option.

Chúng báo những tin tức gay gắt

So, there is scientific evidence.

rằng ta đang đối mặt với

They sort of say the harsh news,

sự phát triển biến đổi lớn nhất

that we are facing the largest

kể từ khi công nghiệp hóa.

transformative development

Trên thực tế, những gì ta phải làm trong 40 năm tiếp theo

since the industrialization.

còn kịch tính và thú vị hơn

In fact, what we have to do over the next 40 years

is much more dramatic and more exciting

những gì chúng ta đã làm khi bước vào

tình trạng hiện nay.

than what we did when we moved into

Khoa học chỉ ra rằng,

the situation we're in today.

chúng ta có thể đạt tới một tương lai thịnh vượng

Now, science indicates that,

trong không gian an toàn,

yes, we can achieve a prosperous future

nếu chúng ta thay đổi cùng lúc,

within the safe operating space,

hợp tác trên phạm vi toàn cầu, từ quy mô địa phương đến toàn cầu,

if we move simultaneously,

collaborating on a global level, from local to global scale,

về lựa chọn thay đổi, tạo nên sự kiên cường trên một hành tinh hữu hạn.

in transformative options, which build resilience on a finite planet.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)

Thank you.

(Applause)