Tom Wujec demos the 13th-century astrolabe

Tom Wujec 13. yüzyıl usturlabını tanıtıyor.

Çeviri: osman oguz ahsen Gözden geçirme: Sancak Gülgen

As technology progresses,

Teknoloji gelişirken

and as it advances,

ve ilerlerken

many of us assume that these advances

bir çoğumuz bu gelişmelerin

make us more intelligent,

bizi daha akıllı ve bizi

make us smarter and more connected to the world.

dünya ile daha fazla bağlantılı yaptığını varsayıyor.

And what I'd like to argue

Benim söylemeye çalışacağım

is that that's not necessarily the case,

durumun her zaman böyle olmadığı,

as progress is simply a word for change,

gelişme aslında değişimin bir adı

and with change you gain something,

ve değişirken bir şeyleri kazanıp

but you also lose something.

bir şeyleri de kaybedersiniz.

And to really illustrate this point, what I'd like to do

Bu konuyu aydınlatmak için size

is to show you how technology has dealt with

teknolojinin çok basit ve olağan

a very simple, a very common, an everyday question.

bir problemle nasıl başa çıktığını göstereceğim.

And that question is this.

Ve soru şu.

What time is it? What time is it?

Saat kaç? Saat kaç?

If you glance at your iPhone, it's so simple to tell the time.

iPhone'unuza bakarsanız zamanı söylemek çok kolay.

But, I'd like to ask you, how would you tell the time

Fakat sormak istedğim şu, iPhone'unuz olmasaydı

if you didn't have an iPhone?

saati nasıl söylerdiniz?

How would you tell the time, say, 600 years ago?

Diyelim ki 600 yıl öncesindeyiz... saati nasıl söylerdiniz o zaman?

How would you do it?

Ne yapardınız?

Well, the way you would do it is by using a device

Bunu usturlab adı verilen

that's called an astrolabe.

bir cihazla yaparsınız.

So, an astrolabe is relatively unknown in today's world.

Usturlabın ne olduğu bugün pek bilinmiyor.

But, at the time, in the 13th century,

Fakat 13. yüzyılda

it was the gadget of the day.

günün aracı oydu.

It was the world's first popular computer.

Dünyanın ilk popüler bilgisayarı.

And it was a device that, in fact, is a model of the sky.

Aslında bu araç gökyüzünün bir modeli.

So, the different parts of the astrolabe, in this particular type,

Usturlabın değişik parçaları var,

the rete corresponds to the positions of the stars.

mesela bu türde ağ yıldızların pozisyonlarına karşılık geliyor.

The plate corresponds to a coordinate system.

Bu düzlem koordinat sistemine karşılık geliyor.

And the mater has some scales and puts it all together.

Aletin bazı tartıları var ve her şeyi bir arada tutuyor.

If you were an educated child,

Eğer eğitimli bir çocuksanız

you would know how to not only use the astrolabe,

usturlabı sadece kullanmayı değil

you would also know how to make an astrolabe.

aynı zamanda yapmayı da bilecektiniz.

And we know this because the first treatise on the astrolabe,

Bunun biliyoruz çünkü usturlab

the first technical manual in the English language,

yakındaki ilk tez, ilk kullanım kılavuzu

was written by Geoffrey Chaucer.

Geoffrey Chaucer tarafından yazıldı.

Yes, that Geoffrey Chaucer, in 1391,

Evet, Geoffrey Chaucer, 1931 yılında

to his little Lewis, his 11-year-old son.

11 yaşındaki küçük oğlu Lewis için yazdı.

And in this book, little Lewis would know the big idea.

Ve o kitaptan küçük Lewis büyük fikri öğrenecekti.

And the central idea that makes this computer work

Bu bilgisayarın çalışmasını sağlayan şey

is this thing called stereographic projection.

stereographic projeksiyon denilen bir şey.

And basically, the concept is,

Temel olarak konsept

how do you represent the three-dimensional image

gece bizi çevreleyen 3 boyutlu

of the night sky that surrounds us

gökyüzünü nasıl taşınabilir, 2 boyutlu

onto a flat, portable, two-dimensional surface.

bir yüzeyde ifade edersin.

The idea is actually relatively simple.

Fikir aslında epey basit.

Imagine that that Earth is at the center of the universe,

Dünyanın evrenin merkezinde olduğunu düşünün

and surrounding it is the sky projected onto a sphere.

ve onu çevreleyen gökyüzü bir küreye yansıtılmış.

Each point on the surface of the sphere

Kürenin yüzeyindeki her nokta

is mapped through the bottom pole,

aşağıdaki kutup aracılığıyla

onto a flat surface, where it is then recorded.

kaydedildiği düz zemine aktarılmış.

So the North Star corresponds to the center of the device.

Yani kuzey yıldızı aletin merkezini temsil ediyor.

The ecliptic, which is the path of the sun, moon, and planets

Güneşin, ayın ve gezegenlerin yörüngesi olan

correspond to an offset circle.

bu eliptik de dış çembere karşılık geliyor.

The bright stars correspond to little daggers on the rete.

Ağ üzerindeki küçük çizikler parlak yıldızlara karşılık geliyor.

And the altitude corresponds to the plate system.

Yükseklik de düzlem sistemine karşılık geliyor.

Now, the real genius of the astrolabe is not just the projection.

Usturlabın asıl harikası sadece yansıtması değil.

The real genius is that it brings together two coordinate systems

Asıl harikası iki farklı koordinat sistemini

so they fit perfectly.

tamamen örtüşecek şekilde bir araya getiriyor.

There is the position of the sun, moon and planets on the movable rete.

Hareket edilebilir ağda güneşin, ayın ve gezegenlerin pozisyonları var.

And then there is their location on the sky

Ve arka düzlemde belirli bir yükseklikten rahatça görülebilen

as seen from a certain latitude on the back plate. Okay?

onların gökyüzündeki yerleri. tamam mı?

So how would you use this device?

Peki bu aleti nasıl kullanacaksınız?

Well, let me first back up for a moment.

Önce bir dakika bekleyelim.

This is an astrolabe. Pretty impressive, isn't it?

Bu bir usturlab. Çok etkileyici değil mi?

And so, this astrolabe is on loan from us

Bu usturlab bize Oxford --

from the Oxford School of -- Museum of History.

Tarih Müzesi tarafından kiralandı.

And you can see the different components.

Ve farklı kısımları görüyorsunuz.

This is the mater, the scales on the back.

Bunun adı anne, arka taraftaki teraziler.

This is the rete. Okay. Do you see that?

Bu ağ. Tamam. Bunu görüyor musunuz?

That's the movable part of the sky.

Bu gökyüzünün hareket edebilen kısmı.

And in the back you can see

Ve arka tarafta bir

a spider web pattern.

örümcek ağı görüyorsunuz.

And that spider web pattern corresponds to the local coordinates in the sky.

Ve bu örümcek ağı gökyüzündeki yerel koordinatlara karşılık geliyor.

This is a rule device. And on the back

Bu bir kural aracı. Arka tarafta

are some other devices, measuring tools

başka makinalar, ölçüm araçları ve teraziler,

and scales, to be able to make some calculations. Okay?

hesap yapmaya çalışan araçlar var. tamam mı?

You know, I've always wanted one of these.

Hep böyle bir şeyden istemiştim.

For my thesis I actually built one of these out of paper.

Tezim için aslında böyle bir şeyi kağıttan yaptım.

And this one, this is a replica

Ve bu bir 15. yüzyıl

from a 15th-century device.

cihazının bir kopyası.

And it's worth probably about three MacBook Pros.

Muhtemelen bu 3 tane Macbook Pros'la aynı değerdedir.

But a real one would cost about as much as my house,

Fakat bunun aslı muhtemelen

and the house next to it, and actually every house on the block,

benim evim, yanındaki ev, blok üzerindeki tüm evler,

on both sides of the street,

sokağın iki tarafındaki tüm evler,

maybe a school thrown in, and some -- you know, a church.

kasabadaki bir okul ve bir de kilise değerindedir.

They are just incredibly expensive.

Bunlar inanılmaz pahalı.

But let me show you how to work this device.

Fakat size bu aletin nasıl kullanıldığını göstereyim.

So let's go to step one.

İlk basamağa gidelim.

First thing that you do is you select a star

Eğer gece zamanı söyeleyeceksen ilk yapacağın

in the night sky, if you're telling time at night.

gökyüzünden bir yıldızı seçmek.

So, tonight, if it's clear you'll be able to see the summer triangle.

Bugün eğer hava açık olurse yaz üçgenini görebilirsiniz.

And there is a bright star called Deneb. So let's select Deneb.

Ve parlak bir yıldız olan Deneb var. Hadi Deneb'i seçelim.

Second, is you measure the altitude of Deneb.

İkincisi Deneb'in yüksekliğini ölçeceksiniz.

So, step two, I hold the device up,

İkinci adım olarak, aleti kaldırıyorum

and then I sight its altitude there

ve yüksekliği düzgün bir şekilde

so I can see it clearly now.

görebiliyorum.

And then I measure its altitude.

Ve onun yüksekliğini ölçüyorum.

So, it's about 26 degrees. You can't see it from over there.

Yakalış 26 derece. Buradan göremezsiniz.

Step three is identify the star on the front of the device.

Üçüncü adım aletin üzerinde yıldızı bulmak.

Deneb is there. I can tell.

Deneb burada.

Step four is I then move the rete,

Dördüncü adım ağı hareket ettiriyorum,

move the sky, so the altitude of the star

gökyüzünü hareket ettiriyorum ve

corresponds to the scale on the back.

yıldızın yüksekliği arkadaki ölçüye denk geliyor.

Okay, so when that happens

Bu olduğu zaman

everything lines up.

her şey bir çizgi üzerine diziliyor.

I have here a model of the sky

Burada gerçek gökyüzüne

that corresponds to the real sky. Okay?

karşılık gelen bir gökyüzü modeli var. tamam mı?

So, it is, in a sense,

Yani bir anlamda

holding a model of the universe in my hands.

evrenin bir modelini elimde tutuyorum.

And then finally, I take a rule,

Sonra bir cetvel alıp onu

and move the rule to a date line

tarih çizgisine götürüyorum

which then tells me the time here.

ve bana buradaki saati söylüyor.

Right. So, that's how the device is used.

Ever. Işte bu aletin nasıl kullanıldığı.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So, I know what you're thinking:

Ne düşündüğünüzü biliyorum,

"That's a lot of work, isn't it? Isn't it a ton of work to be able to tell the time?"

"Bu çok iş değil mi? Zamanı söylemek için çok iş değil mi?"

as you glance at your iPod to just check out the time.

zamanı söylemek için sadece iPod'unuza bakmanız yetiyor.

But there is a difference between the two, because with your iPod

Fakat arada bir fark var, iPod'unuz ile

you can tell -- or your iPhone, you can tell exactly

zamanın ne olduğunu tam olarak

what the time is, with precision.

söyleyebilirsiniz.

The way little Lewis would tell the time

Küçük Lewis'in bana söyleyeceği şekil ise

is by a picture of the sky.

gökyüzünün bir resmi ile.

He would know where things would fit in the sky.

O gökyüzüne araçların nasıl yerleşeceğini bilecek.

He would not only know what time it was,

Sadece saati değil,

he would also know where the sun would rise,

aynı zamanda güneşin nereden doğacağını,

and how it would move across the sky.

gökyüzünde nasıl hareket edeceğini bilecek.

He would know what time the sun would rise, and what time it would set.

Güneşin ne zaman doğup ne zaman batacağını bilecek.

And he would know that for essentially every celestial object

Gökyüzündeki her cismi

in the heavens.

bilecek.

So, in computer graphics

Bilgisayar görüntülerinde ve

and computer user interface design,

bilgisayar arayüz tasarlamada

there is a term called affordances.

yeterlilik diye bir terim var.

So, affordances are the qualities of an object

Yeterlilik bir aracın üzerinde işlem

that allow us to perform an action with it.

yapabileceğimiz özellikleri.

And what the astrolabe does is it allows us,

Usturlabın bize olanak verdiği

it affords us, to connect to the night sky,

gökyüzüne bağlanıp, gökyüzüne bakıp

to look up into the night sky and be much more --

çok daha fazlasını olmak, görüleni

to see the visible and the invisible together.

ve görülmeyeni beraber görmek.

So, that's just one use. Incredible,

Bu sadece bir kullanımı. İnanılmaz,

there is probably 350, 400 uses.

muhtelemelen kitapta olan 350, 400 kullanımı daha

In fact, there is a text, and that has over a thousand uses

var, yani bu ilk bilgisayarın 1000 taneden

of this first computer.

fazla kullanım alanı var.

On the back there is scales and measurements

Bu arkada karasal navigasyon için

for terrestrial navigation.

ayarlar ve ölçümler var.

You can survey with it. The city of Baghdad was surveyed with it.

Onunla inceleme yapabilirsiniz. Baghdad şekli onunla incelendi.

It can be used for calculating mathematical equations of all different types.

Her çeşit matematiksel denklemi hesaplamada kullanılabilir.

And it would take a full university course to illustrate it.

Ve tüm bunları göstemek bir üniversite dersine anca sığar.

Astrolabes have an incredible history.

Usturlabın geçmişi inanılmaz.

They are over 2,000 years old.

2,000 yılın üzerindeler.

The concept of stereographic projection

Stereografik projeksiyon kavramı

originated in 330 B.C.

milattan önce 330 yılında ortaya çıktı.

And the astrolabes come in many different

Usturlablar bir çok değişik

sizes and shapes and forms.

şekil ve biçimlerde geliyorlar.

There is portable ones. There is large display ones.

Bunlar taşınabilir olanlar. Bu büyükler görüntü için olanlar.

And I think what is common to all astrolabes

Ve bence usturlablar ile ortak olan şey

is that they are beautiful works of art.

hepsizi çok güzel sanat eserleri.

There is a quality of craftsmanship and precision

El ustalığının ve kesinliğin

that is just astonishing and remarkable.

hayran bırakan ve etkileyen kalitesi.

Astrolabes, like every technology, do evolve over time.

Her teknoloji gibi usturlablar da zamanla gelişiyorlar.

So, the earliest retes, for example, were very simple and primitive.

İlk ağlar mesela çok basit ve ilkeldi.

And advancing retes became cultural emblems.

Ve gelişen ağlar kültürel simgeler haline geldi.

This is one from Oxford.

Mesela bu Oxford'dan.

And I find this one really extraordinary because the rete pattern

Ben bunu olağanüstü buluyorum çünkü

is completely symmetrical,

ağ şekli tamamen simetrik

and it accurately maps a completely asymmetrical, or random sky.

ve tamamen asimetrik olan bir gökyüzünü doğru bir şekilde yansıtıyor.

How cool is that? This is just amazing.

Ne kadar muhteşem değil mi? Tamamen inanılmaz?

So, would little Lewis have an astrolabe?

Şimdi küçük Lewis'in usturlabı olacak mıydı?

Probably not one made of brass. He would have one made out of wood,

Muhtemelen pirinçten yapılanı olmazdı. Muhtemelen odundan

or paper. And the vast majority of this first computer

ya da kağıttan yapılanı olurdu. Bu bilgisayarların çoğu

was a portable device

taşınabilirdi ve

that you could keep in the back of your pocket.

cebinde taşıyabiliyordun.

So, what does the astrolabe inspire?

Peki usturlab neye ilham veriyor?

Well, I think the first thing is that

Bence ilk şey şu ki bize

it reminds us just how resourceful people were,

atalarımızın yıllar yıllar öncesinde

our forebears were, years and years ago.

ne kadar birikimli olduklarını gösteriyor.

It's just an incredible device.

Bu inanılmaz bir araç.

Every technology advances.

Her teknoloji gelişiyor.

Every technology is transformed and moved by others.

Her teknoloji gelişti ve diğerleri tarafından ilerletildi.

And what we gain with a new technology, of course,

Ve teknoloji ile tabii ki kesinlik

is precision and accuracy.

ve doğruluk kazanıyoruz.

But what we lose, I think, is

Ve bence kaybettiğimiz de

an accurate -- a felt sense

bir zaman kavramı,

of the sky, a sense of context.

bir kavram olgusu.

Knowing the sky, knowing your relationship with the sky,

Gökyüzünü bilmek, gökyüzü ile ilişkimizi bilmek

is the center of the real answer

zamanı bilmedeki

to knowing what time it is.

gerçek soru.

So, it's -- I think astrolabes are just remarkable devices.

Bence usturlablar inanılmaz araçlar.

And so, what can you learn from these devices?

Ve bu araçlardan ne öğrenebilirsiniz?

Well, primarily that there is a subtle knowledge

Yani esasen ortada sıcak bir

that we can connect with the world.

dünyaya bağlanabileceğimiz fikri var.

And astrolabes return us to this subtle sense

Usturlablar bizi bu sıcak fikre götürüyor,

of how things all fit together,

her şeyin nasıl bir araya geleceği

and also how we connect to the world.

ve dünyaya nasıl bağlanacağımız fikrine.

Thanks very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)