Tom Wujec demos the 13th-century astrolabe

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Krystian Aparta

As technology progresses,

Technika idzie do przodu,

and as it advances,

a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

many of us assume that these advances

a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

make us more intelligent,

stajemy się bardziej inteligentni

make us smarter and more connected to the world.

i złączeni ze światem.

And what I'd like to argue

Chcę dowieść,

is that that's not necessarily the case,

że to niekoniecznie prawda,

as progress is simply a word for change,

bo postęp to po prostu synonim zmiany,

and with change you gain something,

a zmiana coś nam daje,

but you also lose something.

ale też coś zabiera.

And to really illustrate this point, what I'd like to do

By to zilustrować,

is to show you how technology has dealt with

pokażę, jak technologia radziła sobie

a very simple, a very common, an everyday question.

z bardzo prostym, powszechnym pytaniem.

And that question is this.

A oto i ono:

What time is it? What time is it?

Która godzina?

If you glance at your iPhone, it's so simple to tell the time.

Dziś wystarczy spojrzeć na iPhone'a.

But, I'd like to ask you, how would you tell the time

Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

if you didn't have an iPhone?

Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

How would you tell the time, say, 600 years ago?

Skąd wiedzieliśmy to 600 lat temu?

How would you do it?

Jak myślicie?

Well, the way you would do it is by using a device

Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

that's called an astrolabe.

Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

So, an astrolabe is relatively unknown in today's world.

To przyrząd, który mało kto dziś pamięta,

But, at the time, in the 13th century,

ale w XIII wieku był hitem.

it was the gadget of the day.

ale w XIII wieku był hitem.

It was the world's first popular computer.

Był pierwszym komputerem osobistym.

And it was a device that, in fact, is a model of the sky.

Astrolabium to model nieba.

So, the different parts of the astrolabe, in this particular type,

W tym konkretnym modelu,

the rete corresponds to the positions of the stars.

"rete", czyli siatka, odpowiada rozmieszczeniu gwiazd,

The plate corresponds to a coordinate system.

płyta pokazuje rzut południków i równoleżników,

And the mater has some scales and puts it all together.

a "mater", czyli baza ze skalami, wszystko podtrzymuje.

If you were an educated child,

Wykształcone dziecko

you would know how to not only use the astrolabe,

wiedziało, jak używać astrolabium,

you would also know how to make an astrolabe.

ale także i jak je zbudować.

And we know this because the first treatise on the astrolabe,

Wiemy to stąd, że pierwszy traktat o astrolabium,

the first technical manual in the English language,

pierwszą anglojęzyczną instrukcję,

was written by Geoffrey Chaucer.

napisał Geoffrey Chaucer.

Yes, that Geoffrey Chaucer, in 1391,

Stworzył ją w roku 1391,

to his little Lewis, his 11-year-old son.

dla 11-letniego syna, Lewisa.

And in this book, little Lewis would know the big idea.

Dzięki tej książce, mały Lewis poznał serce pomysłu.

And the central idea that makes this computer work

U podłoża tego komputera

is this thing called stereographic projection.

leży odwzorowanie stereograficzne.

And basically, the concept is,

Problem jest następujący:

how do you represent the three-dimensional image

jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

of the night sky that surrounds us

jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

onto a flat, portable, two-dimensional surface.

na płaskiej, przenośnej, dwuwymiarowej powierzchni.

The idea is actually relatively simple.

Rozwiązanie jest proste.

Imagine that that Earth is at the center of the universe,

Wyobraźcie sobie, że Ziemia to centrum wszechświata

and surrounding it is the sky projected onto a sphere.

i otacza ją niebo odwzorowane na kuli.

Each point on the surface of the sphere

Każdy punkt na powierzchni tej kuli

is mapped through the bottom pole,

jest naniesiony przez dolny biegun

onto a flat surface, where it is then recorded.

i zapisany na płaskiej powierzchni.

So the North Star corresponds to the center of the device.

Gwiazda Polarna jest środkiem przyrządu.

The ecliptic, which is the path of the sun, moon, and planets

Droga słońca, księżyca i planet na niebie

correspond to an offset circle.

przedstawiona jest dzięki kołu ekliptyki.

The bright stars correspond to little daggers on the rete.

Jasne gwiazdy odpowiadają strzałkom na rete,

And the altitude corresponds to the plate system.

wysokość nad horyzontem - systemowi płytek.

Now, the real genius of the astrolabe is not just the projection.

W astrolabium genialne jest nie tylko odwzorowanie,

The real genius is that it brings together two coordinate systems

ale także połączenie dwu układów współrzędnych

so they fit perfectly.

w idealną całość.

There is the position of the sun, moon and planets on the movable rete.

Mamy pozycję słońca, księżyca i planet na rete

And then there is their location on the sky

i ich położenie na niebie,

as seen from a certain latitude on the back plate. Okay?

widoczne z jakiejś szerokości, pokazanej na płycie tylnej.

So how would you use this device?

Więc jak to wykorzystać?

Well, let me first back up for a moment.

Dajcie mi chwilę.

This is an astrolabe. Pretty impressive, isn't it?

To astrolabium. Imponujące, prawda?

And so, this astrolabe is on loan from us

Wypożyczyłem je

from the Oxford School of -- Museum of History.

z Muzeum Historii Nauki w Oksfordzie.

And you can see the different components.

Widać tu wszystkie części.

This is the mater, the scales on the back.

To "mater", ze skalami na odwrocie.

This is the rete. Okay. Do you see that?

To jest rete. Widzicie?

That's the movable part of the sky.

To ruchoma część nieba.

And in the back you can see

Pod spodem widać wzór

a spider web pattern.

podobny do pajęczyny.

And that spider web pattern corresponds to the local coordinates in the sky.

To on odpowiada lokalnym współrzędnym na niebie.

This is a rule device. And on the back

Linijka umożliwia pomiary.

are some other devices, measuring tools

Na odwrocie są inne przyrządy pomiarowe

and scales, to be able to make some calculations. Okay?

i skale do wykonywania obliczeń.

You know, I've always wanted one of these.

Zawsze taki chciałem.

For my thesis I actually built one of these out of paper.

Na obronę przygotowałem taki z papieru.

And this one, this is a replica

Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

from a 15th-century device.

Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

And it's worth probably about three MacBook Pros.

Wart jest tyle, co trzy Macbooki Pro.

But a real one would cost about as much as my house,

Ale prawdziwy kosztowałby tyle, co mój dom,

and the house next to it, and actually every house on the block,

plus kilka okolicznych domów,

on both sides of the street,

po obydwu stronach ulicy,

maybe a school thrown in, and some -- you know, a church.

dodajmy do tego szkołę i kościół.

They are just incredibly expensive.

Byłby niesamowicie drogi.

But let me show you how to work this device.

Pokażę, jak się go używa.

So let's go to step one.

Krok pierwszy:

First thing that you do is you select a star

jeśli chcemy poznać godzinę,

in the night sky, if you're telling time at night.

należy wybrać gwiazdę na nocnym niebie.

So, tonight, if it's clear you'll be able to see the summer triangle.

Wiemy, że dziś widać trójkąt letni,

And there is a bright star called Deneb. So let's select Deneb.

z jasną gwiazdą Deneb. Wybieramy ją.

Second, is you measure the altitude of Deneb.

Potem mierzymy jej wysokość.

So, step two, I hold the device up,

Unosimy przyrząd,

and then I sight its altitude there

znajdujemy wysokość,

so I can see it clearly now.

widać wyraźnie.

And then I measure its altitude.

Potem ją mierzymy.

So, it's about 26 degrees. You can't see it from over there.

To jakieś 26 stopni.

Step three is identify the star on the front of the device.

Następnie szukamy gwiazdy z przodu przyrządu.

Deneb is there. I can tell.

Jest tutaj - Deneb.

Step four is I then move the rete,

Poruszamy rete, jakby niebem,

move the sky, so the altitude of the star

żeby wysokość gwiazdy

corresponds to the scale on the back.

odpowiadała skali na odwrocie.

Okay, so when that happens

Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

everything lines up.

Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

I have here a model of the sky

Bo ten model

that corresponds to the real sky. Okay?

odpowiada prawdziwemu niebu.

So, it is, in a sense,

W pewnym sensie

holding a model of the universe in my hands.

trzymam model wszechświata.

And then finally, I take a rule,

Potem biorę linijkę

and move the rule to a date line

i przyciągam do linii daty,

which then tells me the time here.

z której odczytam godzinę.

Right. So, that's how the device is used.

Tak to działa.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I know what you're thinking:

Myślicie sobie:

"That's a lot of work, isn't it? Isn't it a ton of work to be able to tell the time?"

"Strasznie dużo roboty, żeby się dowiedzieć, która godzina",

as you glance at your iPod to just check out the time.

w międzyczasie spoglądając na ekran iPoda.

But there is a difference between the two, because with your iPod

Jest pewna różnica,

you can tell -- or your iPhone, you can tell exactly

bo iPod mówi nam z dużą dokładnością,

what the time is, with precision.

która jest godzina.

The way little Lewis would tell the time

A mały Lewis dowiadywał się tego

is by a picture of the sky.

dzięki obrazowi nieba.

He would know where things would fit in the sky.

Wiedział, co jest gdzie na niebie.

He would not only know what time it was,

Nie tylko znał godzinę,

he would also know where the sun would rise,

ale też wiedział, gdzie wzejdzie słońce

and how it would move across the sky.

i jak będzie się poruszać po niebie.

He would know what time the sun would rise, and what time it would set.

Wiedział, o której słońce wschodzi i zachodzi.

And he would know that for essentially every celestial object

I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

in the heavens.

I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

So, in computer graphics

W grafice komputerowej

and computer user interface design,

i przy projektowaniu interfejsu użytkownika

there is a term called affordances.

używa się terminu "afordancje".

So, affordances are the qualities of an object

Afordancje to właściwości obiektu,

that allow us to perform an action with it.

które pozwalają na wykonanie jakiejś czynności.

And what the astrolabe does is it allows us,

Astrolabium pozwala

it affords us, to connect to the night sky,

zobaczyć nocne niebo inaczej,

to look up into the night sky and be much more --

spojrzeć w górę i połączyć to,

to see the visible and the invisible together.

co widzialne, z niewidzialnym.

So, that's just one use. Incredible,

To tylko jedno z zastosowań.

there is probably 350, 400 uses.

Jest ich jakieś 400,

In fact, there is a text, and that has over a thousand uses

a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

of this first computer.

a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

On the back there is scales and measurements

Na odwrocie są skale i miary

for terrestrial navigation.

do nawigacji naziemnej.

You can survey with it. The city of Baghdad was surveyed with it.

Służy to do pomiaru gruntu, mierzono tak Bagdad.

It can be used for calculating mathematical equations of all different types.

Można go użyć do rożnych obliczeń matematycznych.

And it would take a full university course to illustrate it.

Można by poświęcić mu kurs uniwersytecki.

Astrolabes have an incredible history.

Astrolabium ma niesamowitą historię.

They are over 2,000 years old.

Ma ponad dwa tysiące lat.

The concept of stereographic projection

Pomysł rzutu stereograficznego

originated in 330 B.C.

pochodzi z 330 roku p.n.e.

And the astrolabes come in many different

Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

sizes and shapes and forms.

Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

There is portable ones. There is large display ones.

Istnieją przenośne, ale i wielkie, stacjonarne.

And I think what is common to all astrolabes

Każde z nich to dzieło sztuki.

is that they are beautiful works of art.

Każde z nich to dzieło sztuki.

There is a quality of craftsmanship and precision

Łączy je piękno i precyzja wykonania,

that is just astonishing and remarkable.

na niezwykłym poziomie.

Astrolabes, like every technology, do evolve over time.

Ale każda technologia ewoluuje.

So, the earliest retes, for example, were very simple and primitive.

Wczesne rete były bardzo proste,

And advancing retes became cultural emblems.

a ich nowe formy stały się

This is one from Oxford.

symbolami kulturalnymi, jak ta z Oksfordu.

And I find this one really extraordinary because the rete pattern

Niezwykły przykład, bo wzór rete

is completely symmetrical,

jest całkowicie symetryczny,

and it accurately maps a completely asymmetrical, or random sky.

ale dokładnie odwzorowuje asymetryczne niebo.

How cool is that? This is just amazing.

Fajne, prawda?

So, would little Lewis have an astrolabe?

Czy mały Lewis miał własne astrolabium?

Probably not one made of brass. He would have one made out of wood,

Pewnie nie mosiężne, ale drewniane lub papierowe.

or paper. And the vast majority of this first computer

Większość z tych pierwszych komputerów

was a portable device

była przenośna.

that you could keep in the back of your pocket.

Mieściły się w kieszeni.

So, what does the astrolabe inspire?

Jaką mamy z tego naukę?

Well, I think the first thing is that

Astrolabium przypomina nam,

it reminds us just how resourceful people were,

jak zaradni byli nasi przodkowie,

our forebears were, years and years ago.

już wiele lat temu.

It's just an incredible device.

To niesamowity przyrząd.

Every technology advances.

Technika idzie do przodu.

Every technology is transformed and moved by others.

Jest przekształcana i zmieniana.

And what we gain with a new technology, of course,

Choć nowe technologie oferują precyzję,

is precision and accuracy.

Choć nowe technologie oferują precyzję,

But what we lose, I think, is

przy okazji coś też tracimy,

an accurate -- a felt sense

tę namacalną znajomość nieba,

of the sky, a sense of context.

poczucie całości.

Knowing the sky, knowing your relationship with the sky,

Znajomość nieba i naszego położenia

is the center of the real answer

leży u podstaw odpowiedzi

to knowing what time it is.

na pytanie o godzinę.

So, it's -- I think astrolabes are just remarkable devices.

Astrolabia to niesamowite przyrządy.

And so, what can you learn from these devices?

Czego możemy się dzięki nim nauczyć?

Well, primarily that there is a subtle knowledge

Tego, że pewne zakątki wiedzy łączą się

that we can connect with the world.

ze światem zewnętrznym.

And astrolabes return us to this subtle sense

Astrolabia dają nam subtelne poczucie

of how things all fit together,

jedności wszystkich rzeczy

and also how we connect to the world.

i naszej więzi ze światem.

Thanks very much.

Bardzo dziękuję.

(Applause)

(Brawa)