Tom Wujec demos the 13th-century astrolabe

Translator: Nguyen Trang Reviewer: Lê Anh

As technology progresses,

Khi công nghệ phát triển,

and as it advances,

và tiến bộ,

many of us assume that these advances

nhiều người cho rằng những tiến bộ này

make us more intelligent,

làm cho chúng ta thông minh hơn,

make us smarter and more connected to the world.

khéo léo hơn, kết nối với thế giới hơn.

And what I'd like to argue

Và tôi muốn tranh luận

is that that's not necessarily the case,

rằng không nhất thiết là như vậy,

as progress is simply a word for change,

vì "phát triển" chỉ đơn giản là một từ diễn tả sự thay đổi,

and with change you gain something,

và khi thay đổi, bạn nhận được điều gì đó,

but you also lose something.

nhưng bạn cũng mất đi cái gì khác.

And to really illustrate this point, what I'd like to do

Và để minh họa cho điều này, tôi muốn

is to show you how technology has dealt with

cho các bạn xem công nghệ đã làm thế nào với

a very simple, a very common, an everyday question.

một câu hỏi rất chung, rất đơn giản, rất đời thường.

And that question is this.

Và câu hỏi đó là:

What time is it? What time is it?

Mấy giờ rồi? Bây giờ là mấy giờ?

If you glance at your iPhone, it's so simple to tell the time.

Nếu các bạn lướt nhìn vào iPhone, trả lời rất dễ. Nhưng tôi

But, I'd like to ask you, how would you tell the time

muốn hỏi các bạn sẽ trả lời thế nào

if you didn't have an iPhone?

nếu các bạn không có một chiếc iPhone?

How would you tell the time, say, 600 years ago?

Các bạn sẽ trả lời như thế nào, trong 600 năm trước?

How would you do it?

Các bạn sẽ làm thế nào?

Well, the way you would do it is by using a device

Cách bạn sẽ làm là dùng một thiết bị

that's called an astrolabe.

gọi là cái đo độ cao thiên thể.

So, an astrolabe is relatively unknown in today's world.

Vậy, không ai biết cái đo độ cao thiên thể trong thế giới ngày nay.

But, at the time, in the 13th century,

Nhưng, trong thế kỉ 13,

it was the gadget of the day.

nó là một đồ dùng thường ngày.

It was the world's first popular computer.

Nó là máy tính đầu tiên phổ biến trên thế giới.

And it was a device that, in fact, is a model of the sky.

Và thực ra, nó là một mô hình của bầu trời. Vậy, các phần của cái đo

So, the different parts of the astrolabe, in this particular type,

độ cao thiên thể, trong kiểu đặc biệt này,

the rete corresponds to the positions of the stars.

mạng lưới tương xứng với vị trí của các ngôi sao.

The plate corresponds to a coordinate system.

cái đĩa tương ứng với hệ thống tọa độ.

And the mater has some scales and puts it all together.

Thước đo được chia tỉ lệ và đặt lại với nhau.

If you were an educated child,

Nếu bạn là một đứa trẻ được giáo dục tốt,

you would know how to not only use the astrolabe,

bạn sẽ không chỉ biết cách dùng cái đo độ cao thiên thể,

you would also know how to make an astrolabe.

mà bạn còn biết cách chế tạo một cái đo độ cao thiên thể.

And we know this because the first treatise on the astrolabe,

Ta biết điều này vì luận án đầu tiên về cái đo độ cao thiên thể,

the first technical manual in the English language,

sách học kĩ thuật đầu tiên trong tiếng Anh,

was written by Geoffrey Chaucer.

đã được viết bởi Geoffrey Chaucer.

Yes, that Geoffrey Chaucer, in 1391,

Phải, chính Geoffrey Chaucer, trong năm 1391,

to his little Lewis, his 11-year-old son.

gửi cho đứa con trai 11 tuổi Lewis.

And in this book, little Lewis would know the big idea.

Trong cuốn sách này, Lewis sẽ hiểu được tư tưởng quan trọng. Khái niệm chính

And the central idea that makes this computer work

mà làm cho cỗ máy này hoạt động

is this thing called stereographic projection.

là thứ này, được gọi là phép chiếu nối.

And basically, the concept is,

Và, căn bản thì, quan niệm là

how do you represent the three-dimensional image

bạn diễn tả hình ảnh 3 chiều như thế nào

of the night sky that surrounds us

về bầu trời đêm bao quanh chúng ta

onto a flat, portable, two-dimensional surface.

trên một bề mặt phẳng, di động 2 chiều.

The idea is actually relatively simple.

Khái niệm thực ra tương đối đơn giản.

Imagine that that Earth is at the center of the universe,

Tưởng tượng Trái Đất ở trung tâm vũ trụ,

and surrounding it is the sky projected onto a sphere.

và xung quanh nó là bầu trời được chiếu ra trên một quả cầu.

Each point on the surface of the sphere

Mỗi điểm trên bề mặt quả cầu

is mapped through the bottom pole,

được vẽ dựa trên cực thấp nhất,

onto a flat surface, where it is then recorded.

trên một bề mặt phẳng, rồi sẽ được ghi lại.

So the North Star corresponds to the center of the device.

Vậy, sao Bắc Đẩu tương ứng với trung tâm của thiết bị.

The ecliptic, which is the path of the sun, moon, and planets

Đường xoay của quỹ đạo mặt trời, mặt trăng và các hành tinh

correspond to an offset circle.

tương ứng với một đường tròn.

The bright stars correspond to little daggers on the rete.

Những ngôi sao sáng tương ứng với những vết găm nhỏ trên mạng lưới.

And the altitude corresponds to the plate system.

Và độ cao so với mực nước biển tương ứng với hệ thống đĩa.

Now, the real genius of the astrolabe is not just the projection.

Cái kì diệu của cái đo độ cao thiên thể không chỉ ở phép chiếu.

The real genius is that it brings together two coordinate systems

Mà là nó đưa 2 hệ thống tọa độ lại với nhau

so they fit perfectly.

và chúng khớp hoàn toàn.

There is the position of the sun, moon and planets on the movable rete.

Có mặt trời, mặt trăng và các hành tinh trên mạng lưới di động.

And then there is their location on the sky

Còn có cả vị trí của chúng trên bầu trời

as seen from a certain latitude on the back plate. Okay?

nhìn từ một vĩ tuyến nhất định trên cái đĩa.

So how would you use this device?

Vậy bạn sẽ sử dụng thiết bị này như thế nào?

Well, let me first back up for a moment.

Trước hết, chúng ta sẽ cùng nhìn lại.

This is an astrolabe. Pretty impressive, isn't it?

Đây là một cái đo độ cao thiên thể. Khá ấn tượng, phải không?

And so, this astrolabe is on loan from us

Và, cái đo độ cao thiên thể này đã mượn từ chúng ta

from the Oxford School of -- Museum of History.

từ Trường Bảo tàng Lịch sử Oxford.

And you can see the different components.

Và các bạn có thể thấy những điểm khác biệt.

This is the mater, the scales on the back.

Đây là thước đo, cái đĩa.

This is the rete. Okay. Do you see that?

Đây là mạng lưới. OK, các bạn thấy chứ?

That's the movable part of the sky.

Đó là bộ phận di động của bầu trời.

And in the back you can see

Và ở đằng sau, các bạn có thể thấy

a spider web pattern.

một mô hình mạng nhện.

And that spider web pattern corresponds to the local coordinates in the sky.

Và mạng nhện này tương ứng với những tọa độ trên bầu trời.

This is a rule device. And on the back

Đây là bộ phận điều khiển. Và ở đằng sau

are some other devices, measuring tools

là một số bộ phận khác, dụng cụ đo

and scales, to be able to make some calculations. Okay?

và tỉ lệ, để chúng ta có thể làm các phép tính. OK? Các bạn biết không,

You know, I've always wanted one of these.

tôi đã luôn muốn có thiết bị này.

For my thesis I actually built one of these out of paper.

Thực ra tôi đã lập nên một trong những thiết bị này trên giấy.

And this one, this is a replica

Và cái này là một mô hình

from a 15th-century device.

của thiết bị từ thế kỉ 15.

And it's worth probably about three MacBook Pros.

Và nó đáng giá khoảng 3 chiếc MacBook Pro.

But a real one would cost about as much as my house,

Nhưng một thiết bị thực sự sẽ trị giá bằng căn nhà của tôi,

and the house next to it, and actually every house on the block,

và nhà bên cạnh, và thực ra là mọi nhà

on both sides of the street,

ở 2 bên đường, có lẽ cả 1 trường học,

maybe a school thrown in, and some -- you know, a church.

và, các bạn biết đấy, một nhà thờ nữa.

They are just incredibly expensive.

Chúng đắt một cách khó tin

But let me show you how to work this device.

Nhưng tôi sẽ chỉ cho các bạn làm thế nào

So let's go to step one.

để vận hành thiết bị này. Bước 1:

First thing that you do is you select a star

Việc đầu tiên cần làm là chọn một ngôi sao

in the night sky, if you're telling time at night.

trên bầu trời đêm, nếu bạn đang xem giờ vào buổi tối.

So, tonight, if it's clear you'll be able to see the summer triangle.

Tối nay, nếu nhìn rõ, bạn sẽ thấy Tam giác Mùa hè.

And there is a bright star called Deneb. So let's select Deneb.

Có một ngôi sao sáng là Deneb. Chúng ta sẽ chọn Deneb.

Second, is you measure the altitude of Deneb.

Bước 2, bạn sẽ đo độ cao của sao Deneb.

So, step two, I hold the device up,

Vậy, tôi sẽ nâng thiết bị lên,

and then I sight its altitude there

và tôi quan sát độ cao của nó

so I can see it clearly now.

sao cho tôi có thể nhìn thấy rõ ràng.

And then I measure its altitude.

Rồi tôi đo độ cao của nó.

So, it's about 26 degrees. You can't see it from over there.

Khoảng 26 độ. Các bạn không thể nhìn thấy từ đó.

Step three is identify the star on the front of the device.

Bước 3 là xác định vị trí ngôi sao ở trước thiết bị.

Deneb is there. I can tell.

Deneb kia rồi. Tôi thấy rồi.

Step four is I then move the rete,

Bước 4, tôi di chuyển mạng lưới,

move the sky, so the altitude of the star

di chuyển bầu trời sao cho độ cao của ngôi sao

corresponds to the scale on the back.

tương xứng với tỉ lệ ở mặt sau.

Okay, so when that happens

Được rồi, khi đó thì

everything lines up.

tất cả mọi thứ đặt thành hàng.

I have here a model of the sky

Ở đây tôi có một mô hình của bầu trời

that corresponds to the real sky. Okay?

tương ứng với bầu trời thật.

So, it is, in a sense,

Vậy, theo một hướng, nó đang giữ

holding a model of the universe in my hands.

mô hình của vũ trụ trong tay tôi.

And then finally, I take a rule,

Và cuối cùng, tôi lấy cái thước

and move the rule to a date line

và đưa cái thước đến đường thời gian

which then tells me the time here.

mà sẽ chỉ cho tôi thời gian ngay bây giờ.

Right. So, that's how the device is used.

Đúng rồi. Vậy, đó là cách sử dụng thiết bị

(Laughter)

( Tiếng cười)

So, I know what you're thinking:

Tôi biết các bạn đang nghĩ gì:

"That's a lot of work, isn't it? Isn't it a ton of work to be able to tell the time?"

"Nhiều bước quá! Tốn quá nhiều bước để có thể xem giờ!"

as you glance at your iPod to just check out the time.

trong khi các bạn liếc nhìn vào iPod để xem giờ.

But there is a difference between the two, because with your iPod

Nhưng có sự khác biệt giữa 2 thứ này, vì

you can tell -- or your iPhone, you can tell exactly

với iPod hoặc iPhone của bạn, bạn có thể

what the time is, with precision.

nói chính xác giờ.

The way little Lewis would tell the time

Cách mà Lewis xem giờ

is by a picture of the sky.

là bằng một bức tranh vẽ bầu trời.

He would know where things would fit in the sky.

Cậu bé sẽ biết các vật khớp ở đâu trên bầu trời.

He would not only know what time it was,

Cậu bé không chỉ biết mấy giờ rồi,

he would also know where the sun would rise,

mà còn biết mặt trời sẽ mọc ở đâu,

and how it would move across the sky.

và nó sẽ di chuyển trên bầu trời như thế nào.

He would know what time the sun would rise, and what time it would set.

Cậu bé sẽ biết mặt trời mọc và lặn lúc mấy giờ

And he would know that for essentially every celestial object

Và cậu bé sẽ biết mọi vật thể trong vũ trụ

in the heavens.

trên trời.

So, in computer graphics

Vậy, trong đồ họa máy tính

and computer user interface design,

và thiết kế mặt phân cách máy tính

there is a term called affordances.

có một thuật ngữ gọi là dấu hiệu tương tác.

So, affordances are the qualities of an object

Vậy, dấu hiệu tương tác là đặc tính của một vật thể

that allow us to perform an action with it.

cho phép chúng ta làm một hoạt động trên nó.

And what the astrolabe does is it allows us,

Và cái đo độ cao thiên thể cho phép,

it affords us, to connect to the night sky,

hỗ trợ chúng ta kết nối với bầu trời đêm,

to look up into the night sky and be much more --

để nhìn vào bầu trời đêm và trở nên...

to see the visible and the invisible together.

để có thể thấy cả những vật vô hình và hữu hình.

So, that's just one use. Incredible,

Và đó chỉ là một tác dụng. Thật phi thường,

there is probably 350, 400 uses.

có tới 350, 400 tác dụng.

In fact, there is a text, and that has over a thousand uses

Thật ra, có một văn bản nói rằng có hơn 1000 tác dụng

of this first computer.

của chiếc máy tính đầu tiên này.

On the back there is scales and measurements

Ở đằng sau có tỉ số và thước đo

for terrestrial navigation.

dành cho sự điều hướng trên mặt đất.

You can survey with it. The city of Baghdad was surveyed with it.

Bạn có thể điều tra với nó. Thành phố Baghdad đã được điều tra bằng nó.

It can be used for calculating mathematical equations of all different types.

Nó có thể được dùng để tính toán phương trình toán học của mọi loại

And it would take a full university course to illustrate it.

Và sẽ cần cả một khóa học đại học để chứng minh. Cái đo độ

Astrolabes have an incredible history.

cao thiên thể có lịch sử lạ thường.

They are over 2,000 years old.

Chúng có độ tuổi hơn 2000 năm.

The concept of stereographic projection

Khái niệm của phép chiếu vẽ nổi được hình thành

originated in 330 B.C.

từ năm 330 trước Công Nguyên.

And the astrolabes come in many different

Và cái đo độ cao thiên thể có rất nhiều

sizes and shapes and forms.

kích cỡ và hình dạng khác nhau.

There is portable ones. There is large display ones.

Có những cái xách tay. Có những cái lớn để trưng bày.

And I think what is common to all astrolabes

Tôi nghĩ các cái đo độ cao thiên thể

is that they are beautiful works of art.

đều là những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ.

There is a quality of craftsmanship and precision

Chúng có sự khéo léo và chính xác

that is just astonishing and remarkable.

thật lạ thường mà cũng thật phi thường. Giống như công nghệ,

Astrolabes, like every technology, do evolve over time.

cái đo độ cao thiên thể tiến hóa theo thời gian.

So, the earliest retes, for example, were very simple and primitive.

Vậy nên, những mạng lưới đầu tiên đều rất đơn giản và thô sơ.

And advancing retes became cultural emblems.

Các mạng lưới sau đã trở thành

This is one from Oxford.

những nét văn hóa tiêu biểu. Có một cái ở Oxford

And I find this one really extraordinary because the rete pattern

mà tôi thấy rất phi thường

is completely symmetrical,

vì mô hình lưới này hoàn toàn cân xứng,

and it accurately maps a completely asymmetrical, or random sky.

nó sắp xếp chuẩn xác với một bầu trời ngẫu nhiên.

How cool is that? This is just amazing.

Thật tuyệt phải không?

So, would little Lewis have an astrolabe?

Thế, liệu Lewis có một cái đo độ cao thiên thể không? Có thể

Probably not one made of brass. He would have one made out of wood,

không phải bằng đồng thau. Cậu đã có cái đo độ cao thiên thể

or paper. And the vast majority of this first computer

làm từ gỗ, hoặc giấy. Phần lớn các máy tính đầu tiên này

was a portable device

là dụng cụ xách tay

that you could keep in the back of your pocket.

mà bạn có thể để trong túi.

So, what does the astrolabe inspire?

Vậy, cái đo độ cao thiên thể đem lại gì?

Well, I think the first thing is that

Tôi nghĩ điều đầu tiên là

it reminds us just how resourceful people were,

chúng nhắc nhở ta con người đã từng tháo vát như thế nào,

our forebears were, years and years ago.

tổ tiên chúng ta đã xoay sở như thế nào.

It's just an incredible device.

Nó là một công cụ phi thường.

Every technology advances.

Mọi bước tiến về công nghệ

Every technology is transformed and moved by others.

đều được biến đổi và chuyển dịch từ các vật dụng khác.

And what we gain with a new technology, of course,

Và những gì chúng ta có với công nghệ mới,

is precision and accuracy.

tất nhiên là sự đúng đắn và chuẩn xác.

But what we lose, I think, is

Nhưng những gì chúng ta mất, tôi nghĩ là

an accurate -- a felt sense

tri giác, khả năng phán đoán đúng đắn

of the sky, a sense of context.

về bầu trời, linh cảm về phạm vi.

Knowing the sky, knowing your relationship with the sky,

Hiểu biết về bầu trời, về mối liên hệ của bạn với bầu trời,

is the center of the real answer

là cái chính của câu trả lời đích thực

to knowing what time it is.

của câu hỏi: "Mấy giờ rồi?".

So, it's -- I think astrolabes are just remarkable devices.

Vậy, tôi nghĩ, cái đo độ cao thiên thể là một công cụ xuất sắc.

And so, what can you learn from these devices?

Và các bạn có thể học được gì từ công cụ này?

Well, primarily that there is a subtle knowledge

Căn bản thì có một tri thức rằng

that we can connect with the world.

chúng ta có thể liên kết với vạn vật.

And astrolabes return us to this subtle sense

Và cái đo độ cao thiên thể nhắc nhở chúng ta về tri thức này

of how things all fit together,

về việc mọi vật ăn khớp với nhau ra sao,

and also how we connect to the world.

chúng ta kết nối với thế giới như thế nào.

(Vỗ tay)

Thanks very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều!

(Applause)