The story of 'Oumuamua, the first visitor from another star system | Karen J. Meech | TED

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

NASA's always on the lookout for possible asteroid collision hazards,

NASA muhtemel asteroit çarpışma tehlikelerine karşı her zaman tetikte,

so the Pan-STARRS telescope is scanning the sky every night.

o yüzden Pan-STARRS teleskobu gökyüzünü her gece tarıyor.

Each morning, candidate objects are examined by Pan-STARRS staff

Aday cisimler her sabah Pan-STARSS çalışanları tarafından inceleniyor

and usually discovered to be no big deal.

ve genellikle pek önemli olmadıkları anlaşılıyor.

But on October 19, 2017,

Ancak 19 Ekim 2017'de,

Pan-STARRS spotted an object moving rapidly between the stars,

Pan-STARRS yıldızların arasında hızla hareket eden bir cisim fark etti

and this time the usual follow-up measurements of position and speed

ve bu sefer konum ve hızla ilgili yapılan rutin inceleme

showed something completely different.

tamamen farklı bir sonuç gösterdi.

By October 22nd, we had enough data

22 Ekim itibaren de bu cismin

to realize that this object wasn't from our solar system.

bizim güneş sistemimize ait olmadığını anlayacak kadar veri edinmiştik.

Holy cow.

Vay canına.

That's when I got the phone call,

İşte bu noktada beni aradılar,

the phone call that all solar system astronomers are waiting for.

tüm güneş sistemi astronomlarının beklediği telefondu bu.

Let me tell you how exciting this was.

Ne kadar heyecanlı olduğunu anlatayım.

(Laughter)

(Kahkahalar)

NASA's been expecting to see an interstellar comet

NASA, 1970'lerden bu yana yıldızlararası bir cismin

pass through the solar system since the 1970s,

güneş sistemimizden geçeceğini bekliyordu,

but until now, we'd never seen anything.

ama şimdiye dek hiçbir şey görmemiştik.

Our own solar system is huge,

Kendi güneş sistemimiz devasa,

so even getting a package from the nearest star system

4,4 ışık yılı uzaklıkta

en yakın yıldız sisteminden bile Dünya'ya bir şey gelmesi

4.4 light years away

would take over 50,000 years.

50.000 yıldan fazla sürer.

So this is a really big deal.

Yani oldukça önemli bir konu.

The interstellar visitor entered our solar system

Bu yıldızlararası misafir,

güneş sistemimize diğer gezegenlerin ötesinden

from above the plane of the planets,

coming from the direction of the constellation Lyra,

Lyra yıldız kümesi yönünden geldi

and it passed closest to the Sun on September 9th,

ve Güneş'e en yakın olduğu tarih 9 Eylül'de,

passing inside the orbit of Mercury.

Merkür'ün yörüngesinin içinden geçti.

Now this isn't a particularly close approach or unusual distance.

Bu özellikle yakın bir etkileşim veya alışılmadık bir uzaklık değil.

It's just much easier to see objects close by.

Yakından geçen cisimleri görmek çok daha kolay.

On October 14th,

14 Ekim'de

before we discovered it, it made its closest approach to the Earth,

biz henüz onu fark etmeden önce, cisim 14 milyon km mesafede

within about 15 million miles.

Dünya'ya en yakın olduğu konumdaydı.

This is really close by astronomical standards.

Bu astronomik ölçümlere göre gerçekten yakın.

Now rather than call this by its unwieldy catalog name,

O zaman, söylemesi zor olan şu anki katalog ismi yerine

we briefly called it "Rama,"

ona kısaca ''Rama'' adını vermiştik,

after the cylindrical spacecraft that passed through the solar system

Arthur C. Clarke'ın 1973 yılı klasik bilim kurgu romanında

in Arthur C. Clarke's classic science fiction story in 1973.

güneş sisteminin içinden geçen silindir uzay aracının adı.

But this wasn't quite right either,

Ancak bu da tam doğru olmadı,

so in honor of it being discovered by a telescope in Hawaii,

Havai'deki bir teleskopla keşfedilmesinin onuruna,

we consulted two experts on Hawaiian culture --

Havai kültürü hakkında iki uzmana danıştık,

a Hawaiian navigator and a linguist --

biri Havaili bir navigatör, diğeri dilbilimci,

to propose a name.

bize isim teklifinde bulundular.

And they suggested "'Oumuamua,"

''Oumuamua'' ismini önerdiler,

which means scout or messenger from the distant past reaching out to us.

uzak geçmişten bize ulaşan bir izci veya haberci anlamına geliyordu.

Now this discovery was important for many reasons,

Bu keşif pek çok nedenle önemliydi,

but to me the most significant is for what 'Oumuamua can tell us

ama benim için en önemli kısmı,

'Oumuamua'nın güneş sistemimizin geçmişi hakkında vereceği bilgiler.

about the past of our solar system.

The process of the birth of a new solar system and the growth of planets

Yeni bir güneş sisteminin ortaya çıkışı ve gezegenlerin gelişmesi

can be a violent and messy business.

çalkantılı bir süreç olabilir.

Leftover icy and rocky debris gets ejected from the new solar system

Dev gezegenler oluştukları tozlu disk içinde göç ederlerken

as the giant planets migrate through the dusty disk

Artık buz ve taşlı enkaz

out of which they're formed.

yeni güneş sisteminden dışarı atılıyor.

Now have you ever felt an emotional chill,

Duygusal bir irkilme hissettiğiniz oldu mu?

something that's so exciting that a shiver runs up and down your spine?

Öylesine heyecanlı bir şey ki baştan aşağı bir titreme hissedersiniz.

Or something that's very emotionally moving?

Veya duygusal olarak sizi çok etkileyen bir şey?

Well this was it for me.

İşte ben bu olayda bunu hissettim.

This was my wow moment.

Benim vay canına dediğim andı.

We actually had a piece of material from another solar system

Gözlemleyebileceğimiz kadar yakında

coming close enough for us to observe.

başka bir güneş sisteminden bir materyal vardı.

So what would you like to know about 'Oumuamua,

Başka bir yıldız sisteminden gelen ilk misafirimiz

the very first visitor from another star system?

'Oumuamua hakkında ne bilmek istersiniz?

Well, I could think of a million things,

Benim aklıma milyonlarca şey geliyor,

but there's what you want and what you can have,

ama isteyebileceğiniz ve elde edebileceğinz şeyler farklı,

and 'Oumuamua was moving away and fading very rapidly.

diğer yandan 'Oumuamua hızlı bir şekilde uzaklaşıyor.

In the span of about a week,

Bir haftalık bir zaman diliminde,

it had dropped in brightness by a factor of [10].

parlaklığı onda bir azaldı.

So this is about all the time we were going to have

Yani onu kolayca incelemek için

to study it easily.

var olan zamanımız bu kadardı.

So we had to distill the process of getting telescope time --

O yüzden teleskop zamanı sürecini ayrıştırmamız gerekiyordu,

normally a very competitive, peer-reviewed proposal process

normalde oldukça zor, ikili değerlendirmeye tabi teklif süreci

that can take up to months --

aylar da sürebiliyor,

down to less than a few days.

birkaç günden daha kısa da.

So began a "polite" competition for resources.

Böylelikle ''nazik'' bir kaynak yarışına girdik.

OK, let me not mince words. It was a fierce battle.

Pekâlâ sözcüklerle oynamayacağım, çok sert bir savaştı.

We dropped everything,

Her şeyi bir yana bıraktık,

working around the clock,

gece gündüz demeden

trying to craft perfectly crafted proposal words

gözlem direktörlerine göndermek için

teklif edilen en iyi sözcükleri tasarlamaya çalışıyorduk.

to send to the observatory directors.

Well, good news. We got the time.

İyi haber şu ki biz kazandık.

Now, from a perfectly selfish point of view,

Tamamen bencil bir bakış açısıyla bilmek isteyeceğimiz ilk şeyin

the first thing we might like to know is how massive 'Oumuamua is.

'Oumuamua'nın büyüklüğü olduğunu söyleyebilirim.

Because after all, it passed very close to the Earth,

Çünkü Dünya'nın çok yakınından geçti

and we didn't know about it until afterwards.

ve geçip gidene kadar bunu fark etmedik.

How bad would this have been had it not missed the Earth?

Eğer Dünya'yı ıskalamasaydı bu ne kadar kötü olurdu?

Well, the impact energy

Darbenin enerjisi

depends on the square of the velocity times its mass,

hızın karesinin kütleyle çarpımına bağlı,

and the mass depends on how big it is and what it's made of.

kütle de cismin büyüklüğüne ve neden yapıldığına bağlı.

So how big is 'Oumuamua, and what's its shape?

O hâlde Oumuamua ne kadar büyük ve şekli nasıl?

Well, we can get this from its brightness.

Parlaklığından bunu anlayabiliyoruz.

Now, if you don't believe me, think of comparing the brightness

Bana inanmıyorsanız

bahçenizdeki ateşböceğinin parlaklığını

of a firefly in your backyard

to the navigation lights on a distant airplane.

uzaktaki bir uçağın navigasyon ışıklarıyla karşılaştırın.

You know the airplane is much brighter --

Uçak çok daha parlaktır,

it just appears faint because it's so far away.

ama çok uzakta olduğu için soluk görünür.

We're also going to need to know

Oumuamua'nın yüzeyinin

how reflective the surface of 'Oumuamua is,

ne kadar yansıtıcı olduğunu da bilmemiz gerekecekti

and we don't have any clue,

ve bu konuda hiçbir fikrimiz yok,

but it's reasonable to assume it's very similar to small asteroids

ama güneş sistemimizdeki asteroit ve gök cisimleriyle

and comets in our solar system,

mantıksal olarak çok benzer olduğunu düşündük

or in technical terms,

veya teknik terimlerle

something between the reflectivity of charcoal and wet sand.

kömür yansıtabilirliği ve ıslak kum arasında bir şey.

Nowadays, most of the big telescopes are used in what's called a service mode,

Şimdilerde büyük teleskopların çoğu, servis modu için kullanılıyor,

meaning we have to carefully develop all the instructions

yani önce tüm talimatları dikkatli bir şekilde yerine getirmek,

and send them to the telescope operator,

teleskop operatörüne göndermek,

and then anxiously wait for the data to come back,

sonra da endişeyle hava tanrılarına dua ederek

praying to the weather gods.

verilerin geri gelmesini beklemek zorundayız.

Now I bet most of you don't have careers

Eminim çoğunuzun kariyeri

that critically depend on whether or not it's cloudy last night.

geçen gece havanın bulutlu olmasından etkilenmiyordur.

Well, we weren't going to get any second chances here.

Bu olayda ikinci bir şansımız olmayacaktı.

Because the weather was great, 'Oumuamua decided not to be.

Çünkü hava harikaydı, ama 'Oumuamua gidecekti.

Its brightness wasn't constant.

Parlaklığı sabit değildi.

Now here we see 'Oumuamua racing between the stars.

Burada 'Oumuamua'nın yıldızların arasında hareket ettiğini görüyoruz.

It's centered in the middle.

Tam ortada konumlanmış.

The stars are trailed out because the telescope is following its motion.

Yıldızlar sönük görünüyor çünkü teleskop onun hareketine odaklanmış.

It started faint and then it got brighter, fainter, brighter, and fainter again,

Tekrar tekrar soluklaşmaya ve sonra yeniden parlamaya başlıyor,

as sunlight is reflected off of four sides of an oblong object.

güneş ışığı oblong bir cismin dört yanından yansıdığı sürece olduğu gibi.

The extreme brightness change

Bu aşırı parlaklık değişikliği

led us to an unbelievable conclusion about its shape.

şekliyle ilgili olarak bizi akıl almaz bir sonuca ulaştırdı.

As shown in this artist's impression,

Ekranda ressamın çalışmasında olduğu gibi

'Oumuamua is apparently very long and narrow,

'Oumuamua belli ki dar ve uzun bir şekle sahip

with an axis ratio of about 10 to one.

ve kendi eksen oranı yaklaşık 10'a bir.

Assuming it's dark, this means it's about half a mile long.

Karanlık olduğunu varsayarsak 800 metre kadar demektir.

Nothing else in our solar system looks like this.

Güneş sistemimizde buna benzeyen başka hiçbir şey yok.

We only have a handful of objects that even have an axis ratio

kendi eksen oranı beşe birden büyük olan

bigger than five to one.

sadece birkaç cismimiz var.

So we don't know how this forms,

Bunun nasıl oluştuğunu bilmiyoruz,

but it may be part of its birth process in its home solar system.

ama kendi güneş sistemindeki ortaya çıkış sürecinin bir parçası olabilir.

'Oumuamua was varying in brightness every 7.34 hours,

'Oumuamua'nın parlaklığı her 7,34 saatte bir değişiyordu

or so we thought.

ya da biz öyle sandık.

As more data started to come in from other teams,

Diğer ekiplerden daha fazla veri geldikçe

they were reporting different numbers.

farklı rakamlar bildiriyorlardı.

Why is it the more we learn about something,

Nasıl oluyor da daha çok bilgi edindikçe

the harder it gets to interpret?

yorumlaması daha zor oluyor?

Well, it turns out that 'Oumuamua is not rotating in a simple way.

Görünüşe bakılırsa 'Oumumua basit bir şekilde dönmüyormuş.

It's wobbling like a top.

Bir top gibi yuvarlanıyormuş.

So while it is rotating around its short axis,

Yani kendi kısa ekseni etrafında dönerken

it's also rolling around the long axis

ayrıca uzun eksen etrafında da yuvarlanıyor

and nodding up and down.

ve aşağı yukarı sekiyor.

This very energetic, excited motion

Bu enerjik hareket

is almost certainly the result of it being violently tossed

neredeyse kesinlikle kendi güneş sisteminden

şiddetli bir şekilde fırlatılmış olmasının sonucu.

out of its home solar system.

Now how we interpret the shape from its brightness

Parlaklığından şeklini yorumlayışımız

depends very critically on how it's spinning,

kendi ekseni etrafındaki dönüşüne ciddi anlamda bağlı,

so now we have to rethink what it may look like,

yani görüntüsünü yeniden düşünmemiz gerekebilir

and as shown in this beautiful painting by space artist Bill Hartmann,

ve ressam Bill Hartmann'ın bu harika resminde gördüğünüz gibi

we think that 'Oumuamua may be more of a flattened oval.

biz 'Oumuamua'nın düzleşmiş bir oval şeklinde olduğu kanısındayız.

So let's get back to the energetics.

Enerji bilimine geri dönelim.

What is it made of?

Bu neden oluşuyor?

Well, ideally we would love to have a piece of 'Oumuamua

Tercihen ayrıntılı bir şekilde incelemek için

into the laboratory, so we could study it in detail.

'Oumuamua'nın bir parçasına sahip olmayı çok isterdik.

But since even private industry can't manage to launch

Ancak özel endüstri bile böyle bir şeye

a spacecraft within a week

bir hafta içerisinde

to something like this,

bir uzay aracı göndermeyi başaramaz,

astronomers have to rely on remote observations.

astronomların uzaktan gözlem yapmaları gerekiyor.

So astronomers will look at how the light interacts with the surface.

O yüzden de astronomlar, ışığın yüzeyle nasıl etkileşime girdiğine bakarlar.

Some colors may get absorbed, giving it a chemical fingerprint,

Bazı renkler absorbe edilip kimyasal bir iz oluşturabilir,

whereas other colors may not.

bazı renklerde bu olmaz.

On the other hand, some substances may just reflect more blue

Diğer yandan bazı maddeler

daha fazla mavi veya kızıl ışığı daha etkili şekilde yansıtabilirler.

or red light efficiently.

In the case of 'Oumuamua, it reflected more red light,

'Oumuamua daha fazla kızıl ışık yansıtıyordu,

making it look very much like the organic rich surface of the comet recently visited

Rosetta uzay aracı tarafından ziyaret edilen gök cisminin

by the Rosetta spacecraft.

organik zengin yüzeyine çok benziyordu.

But not everything that looks reddish has the same composition.

Ancak kızıl görünümlü her şey aynı bileşenlere sahip değil.

In fact, minerals that have tiny little bits of iron in the surface

Hatta yüzeyinde çok küçük madde hâlinde demir içeren mineraller bile

can also look red,

kızıl görünebilir,

as does the dark side of Saturn's moon Iapetus,

tıpkı Satürn'ün uydusu Iapetus'un karanlık kısmı gibi,

shown in these images from the Cassini spacecraft.

Cassini uzay aracının çektiği görsellerde görünüyor.

Nickel-iron meteorites, in other words, metal,

Nikel demir meteroitler,

can also look red.

başka bir deyişle metal de kızıl görünebilir.

So while we don't know what's on the surface,

Yani zaten yüzeyde ne olduğunu bilmezken

we know even less about what's on the inside.

içinde ne olduğu hakkında daha da az bilgi sahibiyiz.

However, we do know that it must at least be strong enough

Yine de dönerken parçalara ayrılmamasından

to not fly apart as it rotates,

güçlü bir yapısı olduğunu çıkarıyoruz,

so it probably has a density similar to that of rocky asteroids;

muhtemelen kayalıklı asteroitlere benzer bir yoğunluğu var;

perhaps even denser, like metal.

hatta daha bile yoğun, metal gibi.

Well, at the very least, I want to show you

Sabit teleskoplarımızdan biriyle çekilmiş

one of the beautiful color images that we got

çok güzel renkli görsellerimizden birini

from one of the ground-based telescopes.

sizinle paylaşmak istiyorum.

All right, I admit, it's not all that spectacular.

Pekâlâ, kabul ediyorum, o kadar da harika değil.

(Laughter)

(Kahkahalar)

We just don't have the resolution.

Yeterli çözünürlüğe sahip değiliz.

Even Hubble Space Telescope

Hubble Uzay Teleskobu bile

doesn't present a much better view.

daha iyi bir görüntü alamıyor.

But the importance of the Hubble data was not because of the images,

Ancak Hubble verisinin önemi görsellerden kaynaklanmıyor,

but because it extended our observations out

keşif zamanından itibaren

to two and a half months from the discovery,

gözlemlerimizi 2,5 ay uzatmamızı sağladı,

meaning we get more positions along the orbit,

yani yörüngede daha fazla konum gözlemleyebiliriz,

which will hopefully let us figure out where 'Oumuamua came from.

bu da 'Oumuamua'nın nereden geldiğini anlamamıza yardımcı olacaktır.

So what exactly is 'Oumuamua?

Peki 'Oumuamua tam olarak ne?

We firmly believe it's likely to be a leftover archaeological remnant

Başka bir gezegen sisteminin oluşum sürecinden çıkmış

from the process of the birth of another planetary system,

arkeolojik bir kalıntı olduğu yönünde hemfikiriz,

some celestial driftwood.

kıyıya vurmuş bir dal parçası gibi.

Some scientists think that maybe 'Oumuamua formed

Bazı bilim insanlarına göre belki de 'Oumuamua

very close to a star that was much denser than our own,

bizimkinden çok daha yoğun bir yıldıza çok yakın oluştu

and the star's tidal forces shredded planetary material

ve yıldızın gelgit kuvveti güneş sisteminin ilk zamanlarında

early in the solar system's history.

gezegen materyalini parçalara ayırdı.

Still others suggest that maybe this is something that formed

Başkalarına göre

bir yıldızın yok oluş döneminde oluşmuş olabilir,

during the death throes of a star,

perhaps during a supernova explosion,

muhtemelen gezegen materyalinin parçalandığı

as planetary material got shredded.

bir süpernova patlaması esnasında.

Whatever it is, we believe it's a natural object,

Ne olursa olsun, biz onun doğal bir cisim olduğuna inanıyoruz,

but we can't actually prove that it's not something artificial.

ama yapay olmadığını da kanıtlayamıyoruz.

The color, the strange shape, the tumbling motion

Rengi, garip şekli, hareketi...

could all have other explanations.

farklı açıklamalar getirebilir.

Now while we don't believe this is alien technology,

Bunun dünya dışı teknoloji olduğuna inanmasak da

why not do the obvious experiment and search for a radio signal?

neden gerekli deneyi yapıp radyo sinyalleri aramayalım ki?

That's exactly what the Breakthrough Listen project did,

İşte Breakthrough Listen projesi bunu yaptı,

but so far, 'Oumuamua has remained completely quiet.

ancak şimdiye dek 'Oumuamua tamamen sessizliğe bürünmüş hâlde.

Now could we send a spacecraft to 'Oumuamua

'Oumuamua'ya bir uzay aracı göndererek

and answer this question once and for all?

tüm sorularımızın yanıtını alabilir miyiz?

Yes, we do actually have the technology,

Evet, bunu yapacak teknolojimiz var,

but it would be a long and expensive voyage,

ama uzun ve pahalı bir yolculuk olur

and we would get there so far from the Sun

ve Güneş'ten o kadar uzaklaşırız ki

that the final approach trajectory would be very difficult.

son yaklaşma gidişatı çok zor olur.

So I think 'Oumuamua probably has many more things to teach us,

Bence 'Oumuamua'nın bize öğreteceği çok şey var

and in fact there might be more surprises in store

ve benim gibi bilim insanları veriler üzerinde çalışmayı sürdürürken

as scientists such as myself continue to work with the data.

bizi bekleyen sürprizler ortaya çıkabilir.

More importantly, I think this visitor from afar

Daha da önemlisi, uzaktan gelen bu misafir

has really brought home the point that our solar system isn't isolated.

güneş sistemimizin yalnız olmadığı konusuna dikkatimizi çekti.

We're part of a much larger environment,

Çok daha büyük bir ortamın parçasıyız

and in fact, we may even be surrounded by interstellar visitors

ve aslında yıldızlararası misafirlerle çevrili olup

and not even know it.

farkında bile olmayabiliriz.

This unexpected gift

Bu beklenmedik hediye,

has perhaps raised more questions than its provided answers,

muhtemelen beraberinde yanıt yerine daha fazla soru getirdi,

but we were the first to say hello to a visitor from another solar system.

ama başka bir güneş sistemiyle ilk irtibat kuran biz olduk.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)

Jedidah Isler: Thanks, Karen.

Jedidah Isler: Teşekkürler, Karen.

I of course enjoyed that talk very much. Thank you.

Bu konuşmadan çok keyif aldım, teşekkürler.

As I recall, we found it pretty late in its journey towards us.

Hatırladığım kadarıyla biz bunu yolculuğunun ileri aşamasında bulduk.

Will future technologies like the Large Synoptic Survey Telescope

Large Synoptic Survey Teleskobu gibi gelecek teknolojiler

help us detect these things sooner?

daha erken tespit etmemizi sağlar mı?

Karen Meech: Yeah. We're hoping that we'll start to see a lot of these things,

Karen Meech: Evet. Bunlardan çok daha fazla görmeyi umuyoruz,

and ideally, you'd love to find one as it's approaching the Sun,

tercihen Güneş'e yaklaşan bir tane bulmayı çok istiyoruz

because you want to have time to do all the science,

çünkü gerekli bilimsel inceleme için zamanımız olsun istiyoruz,

or even more ideal,

bundan daha da iyisi,

you'd get a spacecraft ready to go,

bir uzay aracı hazırlayabiliriz,

parked somewhere in the L4 or L5 position,

L4 veya L5 konumunda bir yerde bekletiriz,

somewhere near Earth,

Dünya'ya yakın bir yerde,

so that when something comes by, you can chase it.

böylece yakına bir şey geldiğinde arkasından gidebiliriz.

JI: Awesome, thanks so much. Let's thank Karen again.

JI: Müthiş, çok teşekkürler. Karen'a yeniden teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)