The story of 'Oumuamua, the first visitor from another star system | Karen J. Meech | TED

Translator: Phát Kiều Reviewer: Thái Hưng Trần

NASA luôn tìm các hiểm họa thiên thạch tiềm tàng,

nên kính viễn vọng Pan-STARRS quét cả bầu trời mọi đêm.

NASA's always on the lookout for possible asteroid collision hazards,

Mỗi sáng, nhân viên Pan-STARRS xem xét các vật thể nghi vấn

so the Pan-STARRS telescope is scanning the sky every night.

và thường thì chẳng có gì nghiêm trọng.

Nhưng vào 19 tháng 10 năm 2017,

Each morning, candidate objects are examined by Pan-STARRS staff

Pan-STARRS phát hiện một vật thể lao vút giữa các vì sao,

and usually discovered to be no big deal.

nhưng lần này các phép đo kích thước và vận tốc

But on October 19, 2017,

Pan-STARRS spotted an object moving rapidly between the stars,

cho ra một thứ hoàn toàn khác.

22 tháng 10, chúng tôi có đủ dữ liệu

and this time the usual follow-up measurements of position and speed

để kết luận vật thể này không từ hệ mặt trời của ta.

showed something completely different.

Trời ơi.

Đó là khi tôi nhận được

By October 22nd, we had enough data

cuộc gọi mà mọi nhà thiên văn hằng muốn.

to realize that this object wasn't from our solar system.

Để tôi nói nó phấn khích thế nào.

Holy cow.

(Tiếng cười)

That's when I got the phone call,

NASA muốn tìm một sao chổi liên sao

the phone call that all solar system astronomers are waiting for.

bay qua hệ mặt trời từ những năm 1970,

Let me tell you how exciting this was.

nhưng tới giờ, ta vẫn chưa thấy gì.

(Laughter)

NASA's been expecting to see an interstellar comet

Hệ mặt trời của ta quá lớn,

pass through the solar system since the 1970s,

nên để nhận được thứ gì đó từ hệ sao gần nhất

but until now, we'd never seen anything.

4,4 năm ánh sáng

Our own solar system is huge,

sẽ mất 50.000 năm.

Nên việc này rất ý nghĩa.

so even getting a package from the nearest star system

Vị khách liên sao vào hệ mặt trời

4.4 light years away

ở trên bề mặt quỹ đạo,

would take over 50,000 years.

từ chòm sao Thiên Cầm,

So this is a really big deal.

và tới gần Mặt Trời nhất vào ngày 9 tháng 9,

The interstellar visitor entered our solar system

from above the plane of the planets,

xuyên qua quỹ đạo Sao Thủy.

coming from the direction of the constellation Lyra,

Đây không phải khoảng cách hay tiệm cận bất thường.

and it passed closest to the Sun on September 9th,

Chỉ là vật thể ở gần thì dễ quan sát hơn.

passing inside the orbit of Mercury.

Now this isn't a particularly close approach or unusual distance.

Ngày 14 tháng 10,

trước khi được tìm ra, nó đã tiệm cận Trái Đất,

It's just much easier to see objects close by.

khoảng 24 ngàn km.

On October 14th,

Rất gần theo chuẩn thiên văn.

before we discovered it, it made its closest approach to the Earth,

Thay vì đặt một cái tên phân loại khó đọc

within about 15 million miles.

This is really close by astronomical standards.

chúng tôi gọi là “Rama”,

theo tên tàu vũ trụ hình trụ đi qua hệ mặt trời

Now rather than call this by its unwieldy catalog name,

trong truyện viễn tưởng của Arthur C. Clarke năm 1973,

we briefly called it "Rama,"

after the cylindrical spacecraft that passed through the solar system

Nhưng vẫn không hay lắm,

nên để vinh danh đài thiên văn ở Hawaii tìm ra nó,

in Arthur C. Clarke's classic science fiction story in 1973.

chúng tôi nhờ hai chuyên gia văn hóa Hawaii,

But this wasn't quite right either,

hoa tiêu và nhà ngôn ngữ Hawaii,

so in honor of it being discovered by a telescope in Hawaii,

đặt tên.

Họ đề xuất ”’Oumuamua,”

we consulted two experts on Hawaiian culture --

nghĩa là sứ giả đến từ quá khứ xa xăm.

a Hawaiian navigator and a linguist --

to propose a name.

And they suggested "'Oumuamua,"

Phát hiện này quan trọng vì nhiều lý do,

which means scout or messenger from the distant past reaching out to us.

nhưng với tôi thì ’Oumuamua sẽ cho ta biết

quá khứ của hệ mặt trời ta.

Now this discovery was important for many reasons,

Quá trình hình thành hệ mặt trời và hành tinh

but to me the most significant is for what 'Oumuamua can tell us

rất mãnh liệt và hỗn độn.

about the past of our solar system.

Mảnh băng và đá văng ra khỏi hệ mặt trời non trẻ

The process of the birth of a new solar system and the growth of planets

và các hành tinh khổng lồ băng qua đĩa bụi

can be a violent and messy business.

mà vừa tạo ra chúng.

Leftover icy and rocky debris gets ejected from the new solar system

Bạn từng cảm giác ớn lạnh,

as the giant planets migrate through the dusty disk

phấn khích đến nỗi xương sống run bật chưa?

out of which they're formed.

Now have you ever felt an emotional chill,

Hoặc cảm giác chạm vào tâm hồn?

something that's so exciting that a shiver runs up and down your spine?

Với tôi chính là nó.

Thời khắc sực tỉnh của tôi.

Ta thực sự có thứ vật chất từ hệ mặt trời khác

Or something that's very emotionally moving?

lại đủ gần để quan sát.

Well this was it for me.

This was my wow moment.

We actually had a piece of material from another solar system

Vậy bạn muốn biết gì về ’Oumuamua,

vị khách đầu tiên từ hệ mặt trời khác?

coming close enough for us to observe.

Tôi có thể nghĩ ra cả triệu thứ,

So what would you like to know about 'Oumuamua,

nhưng muốn và được có là hai thứ khác nhau,

the very first visitor from another star system?

còn ’Oumuamua thì đang đi xa và biến mất rất nhanh.

Well, I could think of a million things,

Trong một tuần,

but there's what you want and what you can have,

độ sáng của nó đã giảm một phần mười.

and 'Oumuamua was moving away and fading very rapidly.

Đây là khoảng thời gian để có thể

nghiên cứu thuận lợi.

In the span of about a week,

it had dropped in brightness by a factor of [10].

Nhóm tôi phải rút ngắn quy trình xin phép quan sát --

So this is about all the time we were going to have

một quy trình cạnh tranh và đầy đánh giá chéo

to study it easily.

So we had to distill the process of getting telescope time --

thường mất nhiều tháng --

xuống còn vài ngày.

normally a very competitive, peer-reviewed proposal process

Bắt đầu một cuộc đua “dịu dàng″ vì nguồn lực.

that can take up to months --

Rồi, tôi không nói giảm nữa. Nó là trận chiến khốc liệt.

down to less than a few days.

Chúng tôi bỏ mọi thứ,

So began a "polite" competition for resources.

chạy đua thời gian,

cố viết ra thư đề nghị với lời lẽ hoàn hảo

OK, let me not mince words. It was a fierce battle.

để gửi các giám đốc đài viễn vọng.

We dropped everything,

working around the clock,

Tin vui. Ta có thời gian.

trying to craft perfectly crafted proposal words

Từ góc nhìn hoàn toàn ích kỷ,

to send to the observatory directors.

thứ đầu tiên nhóm tò mò là ’Oumuamua lớn cỡ nào.

Well, good news. We got the time.

Vì dù sao, nó đã đến rất gần Trái Đất,

Now, from a perfectly selfish point of view,

và mãi sau đó ta mới biết về nó.

the first thing we might like to know is how massive 'Oumuamua is.

Sẽ tệ ra sao nếu nó không chỉ sượt qua Trái Đất?

Because after all, it passed very close to the Earth,

and we didn't know about it until afterwards.

Năng lượng va chạm

bằng bình phương vận tốc nhân khối lượng,

How bad would this have been had it not missed the Earth?

và khối lượng thì tùy vào kích cỡ và chất liệu.

Well, the impact energy

depends on the square of the velocity times its mass,

Vậy ’Oumuamua lớn cỡ nào và có hình dạng gì?

and the mass depends on how big it is and what it's made of.

Ta có thể biết nhờ độ sáng.

Nếu chưa tin, hãy so sánh độ sáng

So how big is 'Oumuamua, and what's its shape?

của đom đóm sau nhà

với đèn hiệu trên máy bay đằng xa.

Well, we can get this from its brightness.

Now, if you don't believe me, think of comparing the brightness

Bạn biết máy bay rất sáng --

nó sáng mờ chỉ vì ở quá xa.

of a firefly in your backyard

to the navigation lights on a distant airplane.

Chúng ta cũng cần biết

You know the airplane is much brighter --

bề mặt ’Oumuamua phản chiếu mức nào,

it just appears faint because it's so far away.

dù ta không có dữ kiện,

nhưng cứ cho rằng nó tương tự các tiểu thiên thể

We're also going to need to know

how reflective the surface of 'Oumuamua is,

và sao chổi trong hệ mặt trời,

and we don't have any clue,

hay về mặt kỹ thuật,

thứ gì đó giữa than chì và cát ướt.

but it's reasonable to assume it's very similar to small asteroids

and comets in our solar system,

Ngày nay, các đài viễn vọng lớn áp dụng chế độ phục vụ,

or in technical terms,

something between the reflectivity of charcoal and wet sand.

tức là chúng tôi phải viết các chỉ dẫn kỹ lưỡng

Nowadays, most of the big telescopes are used in what's called a service mode,

rồi gửi cho người vận hành kính,

và lo lắng chờ dữ liệu đổ về,

meaning we have to carefully develop all the instructions

cầu thần thời tiết.

Tôi cá các bạn không làm nghề mà

and send them to the telescope operator,

tùy vào đêm qua có nhiều mây hay không.

and then anxiously wait for the data to come back,

praying to the weather gods.

Chúng tôi không có cơ hội lần hai.

Now I bet most of you don't have careers

Dù thời tiết thì tuyệt, ’Oumuamua thì không.

that critically depend on whether or not it's cloudy last night.

Độ sáng của nó luôn thay đổi.

Well, we weren't going to get any second chances here.

Ở đây ta thấy ’Oumuamua lao vút giữa vì sao

Because the weather was great, 'Oumuamua decided not to be.

Nó ở tâm bức hình.

Mấy ngôi sao bị nhòe vì kính viễn vọng đang di theo.

Its brightness wasn't constant.

Now here we see 'Oumuamua racing between the stars.

Nó mờ đi rồi sáng lên, mờ đi, sáng lên, rồi mờ đi,

It's centered in the middle.

The stars are trailed out because the telescope is following its motion.

như ánh sáng phản chiếu bốn mặt của một vật thể dài.

It started faint and then it got brighter, fainter, brighter, and fainter again,

Biến động độ sáng cực đoan này

as sunlight is reflected off of four sides of an oblong object.

cho chúng tôi kết luận khó tin về hình dạng của nó.

Như hình minh họa,

The extreme brightness change

’Oumuamua rất dài và hẹp,

led us to an unbelievable conclusion about its shape.

với tỷ lệ trục là 10 trên một.

As shown in this artist's impression,

Cho rằng bề mặt tối, nghĩa là nó dài 800 mét.

'Oumuamua is apparently very long and narrow,

with an axis ratio of about 10 to one.

Không gì ở hệ mặt trời như thế này.

Assuming it's dark, this means it's about half a mile long.

Ta mới phát hiện vài vật thể với tỷ lệ trục

lớn hơn năm trên một.

Nothing else in our solar system looks like this.

Không rõ vì sao nó như vậy,

có lẽ một phần do quá trình hình thành ở hệ sao nhà.

We only have a handful of objects that even have an axis ratio

bigger than five to one.

So we don't know how this forms,

Độ sáng ’Oumuamua biến động mỗi 7,34 tiếng,

but it may be part of its birth process in its home solar system.

hoặc chúng tôi ngỡ vậy.

Khi số liệu từ nhóm khác đổ về,

'Oumuamua was varying in brightness every 7.34 hours,

chúng cho thấy con số khác nhau.

Vì sao càng tìm hiểu thứ gì,

or so we thought.

càng khó diễn giải?

As more data started to come in from other teams,

Hóa ra ’Oumuamua không xoay trục theo cách đơn giản.

they were reporting different numbers.

Why is it the more we learn about something,

Nó chao đảo như bông vụ.

the harder it gets to interpret?

Nó vừa xoay quanh trục ngắn,

Well, it turns out that 'Oumuamua is not rotating in a simple way.

vừa xoay tròn trên trục dài

vừa gật lên xuống.

It's wobbling like a top.

So while it is rotating around its short axis,

Chuyển động kích thích, năng động này

it's also rolling around the long axis

có lẽ là do bị ném văng ra

and nodding up and down.

khỏi hệ sao nhà của nó.

This very energetic, excited motion

Cách ta diễn giải hình dạng từ độ sáng

is almost certainly the result of it being violently tossed

rất tùy vào việc nó xoay vòng ra sao,

out of its home solar system.

nên ta phải xem lại nó nhìn ra sao,

Now how we interpret the shape from its brightness

như bức vẽ do họa sĩ thiên văn Bill Hartmann,

depends very critically on how it's spinning,

ta thấy ’Oumuamua có hình bầu dục dẹp.

so now we have to rethink what it may look like,

and as shown in this beautiful painting by space artist Bill Hartmann,

Trở lại với phần nội tại.

Nó được làm bằng gì?

we think that 'Oumuamua may be more of a flattened oval.

Lý tưởng là có một mảnh của ’Oumuamua

ở phòng thí nghiệm để nghiên cứu chi tiết.

So let's get back to the energetics.

What is it made of?

Nhưng cả công nghiệp tư nhân cũng không thể phóng

Well, ideally we would love to have a piece of 'Oumuamua

tàu vũ trụ trong một tuần

into the laboratory, so we could study it in detail.

đến một thứ thế này,

nhà thiên văn phải dựa vào quan sát từ xa.

But since even private industry can't manage to launch

Nhà thiên văn xem cách ánh sáng phản ứng trên bề mặt.

a spacecraft within a week

to something like this,

Vài sắc tố bị hấp thụ, tạo ra một vết hóa học,

astronomers have to rely on remote observations.

So astronomers will look at how the light interacts with the surface.

và các sắc tố khác thì không.

Một số vật chất phản xạ nhiều sắc lam

Some colors may get absorbed, giving it a chemical fingerprint,

hoặc sắc đỏ hơn.

whereas other colors may not.

Với ’Oumuamua, nó phản xạ nhiều sắc đỏ hơn,

On the other hand, some substances may just reflect more blue

rất giống bề mặt giàu hữu cơ của sao chổi mà

or red light efficiently.

In the case of 'Oumuamua, it reflected more red light,

tàu Rosetta vừa tiếp cận.

Nhưng không phải cứ màu đỏ là cùng thành phần.

making it look very much like the organic rich surface of the comet recently visited

Thực tế, khoáng vật có ít sắt trên bề mặt

by the Rosetta spacecraft.

But not everything that looks reddish has the same composition.

cũng có màu đỏ,

như mặt tối vệ tinh sao Thổ là Iapetus,

In fact, minerals that have tiny little bits of iron in the surface

được chụp từ tàu Cassini.

Thiên thể nickel-sắt, là kim loại,

can also look red,

as does the dark side of Saturn's moon Iapetus,

cũng có màu đỏ.

shown in these images from the Cassini spacecraft.

Ta không rõ trên bề mặt có gì,

ta càng không rõ bên trong có gì.

Nickel-iron meteorites, in other words, metal,

can also look red.

Dù vậy, ta biết rằng nó đủ cứng

So while we don't know what's on the surface,

để không bị văng ra khi xoay vòng.

we know even less about what's on the inside.

Có lẽ nó có mật độ như thiên thể đá,

However, we do know that it must at least be strong enough

hoặc đậm đặc hơn, như kim loại.

to not fly apart as it rotates,

Ít ra, tôi muốn các bạn xem

so it probably has a density similar to that of rocky asteroids;

một trong các bức ảnh màu tuyệt đẹp ghi được

perhaps even denser, like metal.

từ một kính viễn vọng mặt đất.

Rồi, tôi thừa nhận, không hoành tráng lắm.

Well, at the very least, I want to show you

(Tiếng cười)

one of the beautiful color images that we got

Ta chỉ không có đủ độ phân giải.

from one of the ground-based telescopes.

Ngay cả Kính viễn vọng Hubble cũng chẳng khả quan.

All right, I admit, it's not all that spectacular.

(Laughter)

Dữ liệu từ Hubble không quan trọng vì ảnh chụp

We just don't have the resolution.

Even Hubble Space Telescope

mà vì nó mở rộng nghiên cứu

doesn't present a much better view.

sau hai tháng rưỡi từ khi phát hiện,

But the importance of the Hubble data was not because of the images,

tức là có thêm điểm trên quỹ đạo,

but because it extended our observations out

mà mong là giúp tìm ra ’Oumuamua tới từ đâu.

to two and a half months from the discovery,

meaning we get more positions along the orbit,

Vậy ’Oumuamua thực sự là gì?

which will hopefully let us figure out where 'Oumuamua came from.

Chúng tôi tin nó có thể là tàn dư khảo cổ sót lại

So what exactly is 'Oumuamua?

từ quá trình thành hình một hệ hành tinh,

We firmly believe it's likely to be a leftover archaeological remnant

như khúc gỗ trời trôi dạt.

Vài nhà khoa học nghĩ ’Oumuamua được hình thành

from the process of the birth of another planetary system,

gần một ngôi sao đậm đặc hơn mặt trời,

some celestial driftwood.

và lực thủy triều xé nát vật chất hành tinh

Some scientists think that maybe 'Oumuamua formed

ở buổi đầu của hệ sao đó.

very close to a star that was much denser than our own,

Có người cho là nó được hình thành

and the star's tidal forces shredded planetary material

ở giây hấp hối của một ngôi sao,

early in the solar system's history.

có lẽ là vụ nổ siêu tân tinh,

Still others suggest that maybe this is something that formed

khi vật chất hành tinh bị xé nát.

during the death throes of a star,

Dù là gì, chúng tôi tin nó là vật thể tự nhiên,

perhaps during a supernova explosion,

nhưng không thể chứng minh nó không phải vật nhân tạo.

as planetary material got shredded.

Whatever it is, we believe it's a natural object,

Màu sắc, hình thù kỳ cục, chuyển động hỗn loạn

but we can't actually prove that it's not something artificial.

luôn có lời giải thích khác.

Dù không tin đây là công nghệ ngoài hành tinh,

The color, the strange shape, the tumbling motion

vậy sao không thử dò tín hiệu vô tuyến?

could all have other explanations.

Now while we don't believe this is alien technology,

Dự án Breakthrough Listen đã làm như thế,

why not do the obvious experiment and search for a radio signal?

nhưng tới giờ, ’Oumuamua vẫn hoàn toàn im ắng.

Sao không cử một tàu vũ trụ tới ’Oumuamua

That's exactly what the Breakthrough Listen project did,

và giải đáp tất cả một lần?

but so far, 'Oumuamua has remained completely quiet.

Phải, ta có công nghệ,

như sẽ là chuyến đi dài và đắt đỏ,

Now could we send a spacecraft to 'Oumuamua

và nó quá xa Mặt Trời

and answer this question once and for all?

khiến quỹ đạo tiếp cận rất khó khăn.

Yes, we do actually have the technology,

but it would be a long and expensive voyage,

Tôi nghĩ ’Oumuamua còn nhiều điều để dạy chúng ta,

and we would get there so far from the Sun

that the final approach trajectory would be very difficult.

và có lẽ là còn bất ngờ đang chờ đợi

khi nhà khoa học như tôi phân tích các dữ liệu.

So I think 'Oumuamua probably has many more things to teach us,

Quan trọng hơn, tôi nghĩ vị khách từ xa xôi này

and in fact there might be more surprises in store

as scientists such as myself continue to work with the data.

đã chứng minh hệ mặt trời của ta không bị cô lập.

More importantly, I think this visitor from afar

Ta là một phần của một hệ sinh thái,

và có lẽ xung quanh ta đã có các vị khách liên sao

has really brought home the point that our solar system isn't isolated.

mà không hề hay biết.

We're part of a much larger environment,

Món quà không ngờ này

and in fact, we may even be surrounded by interstellar visitors

có lẽ gợi thêm câu hỏi hơn đưa lời giải đáp,

and not even know it.

nhưng là lần đầu ta đón chào vị khách từ hệ sao khác.

This unexpected gift

has perhaps raised more questions than its provided answers,

Cám ơn.

(Tiếng vỗ tay)

but we were the first to say hello to a visitor from another solar system.

Thank you.

(Applause)

Jedidah Isler: Cám ơn, Karen.

Tôi rất thích bài nói. Cám ơn.

Như tôi nhớ, ta tìm ra nó khá lâu sau khi nó đến gần ta.

Liệu công nghệ tương lai như Large Synoptic Survey Telescope

Jedidah Isler: Thanks, Karen.

I of course enjoyed that talk very much. Thank you.

giúp phát hiện sớm hơn?

As I recall, we found it pretty late in its journey towards us.

Karen Meech: Chúng tôi hi vọng sẽ được thấy nhiều thứ.

Will future technologies like the Large Synoptic Survey Telescope

Lý tưởng là có một thứ đến gần Mặt Trời,

help us detect these things sooner?

vì sẽ có thêm thời gian để nghiên cứu,

Karen Meech: Yeah. We're hoping that we'll start to see a lot of these things,

hoặc lý tưởng hơn,

một tàu vũ trụ sẵn sàng,

and ideally, you'd love to find one as it's approaching the Sun,

đâu đó ở điểm L4 hay L5,

because you want to have time to do all the science,

ở gần Trái Đất,

để khi có vật bay qua, bạn có thể đuổi theo.

or even more ideal,

you'd get a spacecraft ready to go,

JI: Tuyệt. Cám ơn. Hãy cám ơn Karen lần nữa.

parked somewhere in the L4 or L5 position,

(Tiếng vỗ tay)

somewhere near Earth,

so that when something comes by, you can chase it.

JI: Awesome, thanks so much. Let's thank Karen again.

(Applause)