How your emotions change the shape of your heart | Sandeep Jauhar

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

No other organ,

Başka hiçbir organ,

perhaps no other object in human life,

insan hayatında muhtemelen başka hiçbir nesne

is as imbued with metaphor and meaning as the human heart.

mecaz ve anlam açısından insan kalbi kadar ilham verici değil.

Over the course of history,

Tarih boyunca

the heart has been a symbol of our emotional lives.

kalp, duygusal hayatlarımızın bir sembolü oldu.

It was considered by many to be the seat of the soul,

Pek çok kişi tarafından ruhun merkezi olarak düşünüldü,

the repository of the emotions.

duyguların saklandığı yer olarak.

The very word "emotion" stems in part from the French verb "émouvoir,"

Duygu anlamındaki "emotion" kelimesi bile kısmen Fransızca "émouvoir"dan geliyor,

meaning "to stir up."

anlamı güçlü bir hisse kapılmak.

And perhaps it's only logical that emotions would be linked to an organ

Duyguların, çalkantılı hareketiyle anılan bir organla ilişkilendirilmesi

characterized by its agitated movement.

belki de oldukça mantıklı.

But what is this link?

Ama bu bağlantı ne?

Is it real or purely metaphorical?

Gerçek mi yoksa tamamen mecazi mi?

As a heart specialist,

Bir kalp uzmanı olarak

I am here today to tell you that this link is very real.

bu bağlantının tamamen gerçek olduğunu anlatmak için buradayım.

Emotions, you will learn,

Göreceksiniz ki duygular,

can and do have a direct physical effect on the human heart.

insan kalbi üzerinde doğrudan fiziksel bir etki yapabilir ve yapıyor da.

But before we get into this,

Ancak buna geçmeden önce

let's talk a bit about the metaphorical heart.

şu mecazi kalp hakkında biraz konuşalım.

The symbolism of the emotional heart endures even today.

Duygusal kalbin sembolizmi bugün hâlâ yerini koruyor.

If we ask people which image they most associate with love,

İnsanlara sevgiyle en çok hangi görseli ilişkilendirdiklerini sorsak

there's no question that the Valentine heart would the top the list.

listenin en başında sevgili kalbi olacağına hiç şüphe yok.

The heart shape, called a cardioid,

Kardiyoid denen kalp şekli

is common in nature.

doğada yaygın.

It's found in the leaves, flowers and seeds of many plants,

Yapraklarda, çiçeklerde, pek çok bitkinin çekirdeğinde,

including silphium,

silfiyum da dahil,

which was used for birth control in the Middle Ages

ki Orta Çağ'da doğum kontrolü olarak kullanılıyordu

and perhaps is the reason why the heart became associated

ve muhtemelen kalp,

bu yüzden seks ve romantizmle anılmaya başladı.

with sex and romantic love.

Whatever the reason,

Sebebi her neyse

hearts began to appear in paintings of lovers in the 13th century.

kalpler 13. yüzyılda aşıkların resimlerinde görünmeye başladı.

Over time, the pictures came to be colored red,

Zamanla bu resimler kırmızıya boyanmaya başladı,

the color of blood,

kan rengine,

a symbol of passion.

bir tutku sembolü olarak.

In the Roman Catholic Church,

Roma Katolik Kilisesi'nde,

the heart shape became known as the Sacred Heart of Jesus.

kalp şekli, İsa'nın Kutsal Kalbi olarak anılmaya başladı.

Adorned with thorns and emitting ethereal light,

Dikenlerle süslenmiş ve göz alıcı bir ışık yayan kalp

it became an insignia of monastic love.

adeta kutsal aşkın nişanı hâline geldi.

This association between the heart and love has withstood modernity.

Kalp ve aşk arasındaki bu bağ modern zamanda da ayakta kaldı.

When Barney Clark, a retired dentist with end-stage heart failure,

Son evresinde kalp hastası emekli diş hekimi Barney Clark

received the first permanent artificial heart in Utah in 1982,

1982'de Utah'da ilk kalıcı yapay kalp transplantını aldığında

his wife of 39 years reportedly asked the doctors,

söylenenlere göre 39 yıllık karısı doktorlara şunu sordu:

"Will he still be able to love me?"

''Beni sevmeye devam edecek mi?''

Today, we know that the heart is not the source of love

Bugün kalp yalnızca aşkın kaynağı değil

or the other emotions, per se;

diğer duyguların da kaynağı;

the ancients were mistaken.

atalarımız yanılıyorlardı.

And yet, more and more, we have come to understand

Ve hâlâ günden güne anlıyoruz ki

that the connection between the heart and the emotions is a highly intimate one.

kalp ve duygular arasındaki bu bağlantı oldukça derin.

The heart may not originate our feelings,

Kalp, hislerimizi yaratmıyor olabilir

but it is highly responsive to them.

ama hislere çok fazla tepki veriyor.

In a sense, a record of our emotional life

Bir bakıma, duygusal hayatlarımızın bir kaydı

is written on our hearts.

kalplerimizde yazılı.

Fear and grief, for example, can cause profound cardiac injury.

Örneğin korku ve yas, ciddi kardiyak yaralanmaya yol açabilir.

The nerves that control unconscious processes such as the heartbeat

Kalp atışı gibi bilinçaltı süreçleri kontrol eden sinirler

can sense distress

stresi hissedebilirler

and trigger a maladaptive fight-or-flight response

ve kötü huylu bir savaş veya kaç tepkimesini tetikleyebilir;

that triggers blood vessels to constrict,

bu da kan damarlarının büzüşmesini,

the heart to gallop

kalbin çok güçlü atmasını

and blood pressure to rise,

ve ardından tansiyonun yükselmesini tetikler,

resulting in damage.

bu da hasar demektir.

In other words,

Diğer bir deyişle

it is increasingly clear

şu giderek netleşiyor ki

that our hearts are extraordinarily sensitive to our emotional system,

kalplerimiz, duygusal sistemimize sıra dışı bir şekilde duyarlı,

to the metaphorical heart, if you will.

mecazi kalbe yani.

There is a heart disorder first recognized about two decades ago

İlk olarak yirmi yıl kadar önce teşhis edilen bir kalp hastalığı var,

called "takotsubo cardiomyopathy," or "the broken heart syndrome,"

adı ''takotsubo kardiyomiyopati'' veya ''kırık kalp sendromu,''

in which the heart acutely weakens in response to intense stress or grief,

öyle ki kalp stres ve üzüntüye tepki olarak akut bir şekilde zayıflıyor,

such as after a romantic breakup or the death of a loved one.

mesela sevgilinizden ayrıldığınızda veya sevdiğinizi kaybettiğinizde.

As these pictures show, the grieving heart in the middle

Bu resimlerde görünen, ortada yas tutan bir kalp var

looks very different than the normal heart on the left.

ve soldaki normal kalpten oldukça farklı görünüyor.

It appears stunned

Donmuş gibi dörünüyor

and frequently balloons into the distinctive shape of a takotsubo,

ve sık sık bir takotsubonun şekline bürünüyor,

shown on the right,

sağda gördüğünüz gibi,

a Japanese pot with a wide base and a narrow neck.

alt kısmı geniş, üst kısmı dar bir Japon kabı.

We don't know exactly why this happens,

Bunun neden olduğunu tam olarak bilmiyoruz

and the syndrome usually resolves within a few weeks.

ve bu sendrom genellikle birkaç hafta içinde düzeliyor.

However, in the acute period,

Ancak o akut dönem içinde,

it can cause heart failure,

kalp yetmezliğine neden olabilir,

life-threatening arrhythmias,

hayatı tehdit eden aritmiyaya

even death.

ve hatta ölüme bile.

For example, the husband of an elderly patient of mine

Örneğin yaşça olgun bir hastamın kocası

had died recently.

geçenlerde vefat etti.

She was sad, of course, but accepting.

Hastam üzgündü tabii ama kabullendi de.

Maybe even a bit relieved.

Hatta biraz rahatlamış gibiydi.

It had been a very long illness; he'd had dementia.

Uzun zamandır çekiyordu, demans hastasıydı.

But a week after the funeral, she looked at his picture

Ancak cenazeden bir hafta sonra bu resme baktı

and became tearful.

ve gözleri doldu.

And then she developed chest pain, and with it, came shortness of breath,

Sonra göğsünde ağrı oldu, ardından nefes daralması yaşadı,

distended neck veins, a sweaty brow,

boyun damarları şişti, alnı terledi,

a noticeable panting as she was sitting up in a chair --

bir sandalyede oturuyordu ama nefes nefeseydi --

all signs of heart failure.

kalp yetmezliğinin tüm işaretleri.

She was admitted to the hospital,

Hastaneye yatış yapıldı,

where an ultrasound confirmed what we already suspected:

ultrason şüphelendiğimiz her şeyi doğruladı:

her heart had weakened to less than half its normal capacity

kalp, normal kapasitesinin yarıdan azına zayıflamıştı

and had ballooned into the distinctive shape of a takotsubo.

ve bir takotsubonun şekline bürünmüştü.

But no other tests were amiss,

Diğer tahlillerde bir sorun yoktu,

no sign of clogged arteries anywhere.

hiçbir yerde tıkalı damar görülmedi.

Two weeks later, her emotional state had returned to normal

İki hafta sonra duygusal durumu normale döndü

and so, an ultrasound confirmed,

ve ultrason da doğruladı ki

had her heart.

kalbi yeniden fonksiyoneldi.

Takotsubo cardiomyopathy has been linked to many stressful situations,

Takotsubo kardiyomiyopati pek çok stresli durumla ilişkili,

including public speaking --

topluluk önünde konuşmak dahil.

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkışlar)

domestic disputes, gambling losses,

Aile içi anlaşmazlıklar, kumar kayıpları

even a surprise birthday party.

hatta sürpriz doğum günü.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It's even been associated with widespread social upheaval,

Geniş çaplı toplu kargaşa bile bu konuya dahil,

such as after a natural disaster.

bir doğal afet sonrası gibi.

For example, in 2004,

Örneğin 2004'te

a massive earthquake devastated a district on the largest island in Japan.

devasa bir deprem, Japonya'nın en büyük adasında bir bölgeyi mahvetti.

More than 60 people were killed, and thousands were injured.

En az 60 kişi hayatını kaybetti ve binlerce yaralı vardı.

On the heels of this catastrophe,

Bu korkunç olayın yaşandığı sırada

researchers found that the incidents of takotsubo cardiomyopathy

araştırmacılar, takotsubo kardiyomiyopati vakalarının

increased twenty-four-fold in the district one month after the earthquake,

deprem sonrasında o bölgede 24 kat arttığını gözlemledi,

compared to a similar period the year before.

kıyaslanan benzer dönem sadece bir yıl öncesiydi.

The residences of these cases

Bu vakaların sakinleri

closely correlated with the intensity of the tremor.

sarsıntının şiddetiyle yakından ilişkilendirildiler.

In almost every case, patients lived near the epicenter.

Vakaların neredeyse tümünde hastalar depremin merkezinde yaşıyordu.

Interestingly, takotsubo cardiomyopathy has been seen after a happy event, too,

İlginç olan, takotsubo kardiyomiyopatinin mutlu bir olay sonrasında da görülmesi,

but the heart appears to react differently,

ancak kalp, farklı bir şekilde görünüyor;

ballooning in the midportion, for example, and not at the apex.

üst kısımda değil orta kısımda şişme gözlemleniyor.

Why different emotional precipitants would result in different cardiac changes

Farklı duygusal durumların nasıl farklı kalp değişikliğine yol açtığı

remains a mystery.

şu an için gizemini korumakta.

But today, perhaps as an ode to our ancient philosophers,

Ancak bugün, belki de eski filozoflarımıza bir övgü olarak

we can say that even if emotions are not contained inside our hearts,

şunu söyleyebiliriz ki eğer duygular kalplerimizde saklı değilse bile

the emotional heart overlaps

duygusal kalp

its biological counterpart,

biyolojik kalbin önüne geçiyor,

in surprising and mysterious ways.

hem de şaşırtıcı ve gizemli şekillerde.

Heart syndromes, including sudden death,

Ani ölüm de dahil kalp sendromları

have long been reported in individuals experiencing intense emotional disturbance

mecazi kalplerinde şiddetli duygusal rahatsızlık ve sarsıntı yaşayan bireylerde

or turmoil in their metaphorical hearts.

uzun zamandır bildiriliyor.

In 1942,

1942'de

the Harvard physiologist Walter Cannon published a paper called "'Voodoo' Death,"

Harvard fizyoloğu Waltor Cannon "Lanetli Ölüm" adlı bir çalışma yayımladı

in which he described cases of death from fright

ve çalışmada lanetlendiklerine inanan insanların

in people who believed they had been cursed,

korkudan ölme vakalarını anlattı,

such as by a witch doctor or as a consequence of eating taboo fruit.

mesela cadı bir doktor veya tabu bir meyve yemenin sonucu olarak.

In many cases, the victim, all hope lost, dropped dead on the spot.

Pek çok vakada mağdur, tüm umudunu kaybetmiş ve olay yerinde vefat etmiş.

What these cases had in common was the victim's absolute belief

Bu vakaların ortak yanı, kurbanların

sonlarını getirecek dış bir güç olduğuna mutlak surette inanmalarıydı

that there was an external force that could cause their demise,

and against which they were powerless to fight.

ve de savaşmak için güçsüz olduklarına.

This perceived lack of control, Cannon postulated,

Cannon'ın açıklamasına göre bu algısal kontrol eksikliği,

resulted in an unmitigated physiological response,

tamamen kötü bir fizyolojik tepkimeye yol açıyordu,

in which blood vessels constricted to such a degree

buna göre kan damarları öylesine daralıyordu ki

that blood volume acutely dropped,

kan hacmi akut bir şekilde düşüyor,

blood pressure plummeted,

tansiyon birden alırı düşüyor,

the heart acutely weakened,

kalp akut şekilde zayıflıyor

and massive organ damage resulted from a lack of transported oxygen.

ve taşınan oksijen yetersizliği sonucu ciddi organ hasarı meydana geliyor.

Cannon believed that voodoo deaths

Cannon'a göre lanetli ölümler

were limited to indigenous or "primitive" people.

endüjen veya "ilkel" insanlarla kısıtlıydı.

But over the years, these types of deaths have been shown to occur

Ancak yıllar geçtikçe bu ölüm türleri

in all manner of modern people, too.

her tür modern insanda da görülmeye başladı.

Today, death by grief has been seen in spouses and in siblings.

Bugün yas sonucu ölüm eşlerde ve kardeşlerde gözlemleniyor.

Broken hearts are literally and figuratively deadly.

Kırık kalpler mecazi olarak da kelimenin tam anlamıyla da ölümcül.

These associations hold true even for animals.

Bu ilişkilendirilmeler hayvanlar için bile geçerli.

In a fascinating study in 1980 published in the journal "Science,"

"Science" dergisinin 1980 yılında yayımladığı inanılmaz çalışmada

researchers fed caged rabbits a high-cholesterol diet

araştırmacılar kafesteki tavşanları yüksek kolesterollü gıdalarla besledi,

to study its effect on cardiovascular disease.

amaçları bunun katdiyovasküler etkilerini izlemekti.

Surprisingly, they found that some rabbits developed a lot more disease than others,

Şaşırtıcı şekilde bazı tavşanlar diğerlerine göre daha çok hasta oldu,

but they couldn't explain why.

ancak sebebini bulamadılar.

The rabbits had very similar diet, environment and genetic makeup.

Tavşanların beslenmesi, çevreleri ve genetik alt yapıları benzerdi.

They thought it might have something to do with

Bu durumun sebebinin

how frequently the technician interacted with the rabbits.

teknisyenin tavşanlarla olan etkileşim sıklığı olabileceğini düşündüler.

So they repeated the study,

O yüzden çalışmayı tekrarladılar,

dividing the rabbits into two groups.

tavşanları iki gruba ayırdılar.

Both groups were fed a high-cholesterol diet.

İki grup da yüksek kolesterollü beslendi.

But in one group, the rabbits were removed from their cages,

Ancak bir grupta, tavşanlar kafeslerinden çıkarıldı,

held, petted, talked to, played with,

kucaklandı, okşandı, onlarla konuşuldu ve birlikte oynandı.

and in the other group, the rabbits remained in their cages

Diğer grupta ise tavşanlar kafeslerinde tutuldu

and were left alone.

ve tek başlarına bırakıldı.

At one year, on autopsy,

Bir yılda, otopside,

the researchers found that the rabbits in the first group,

araştırmacıların bulgularına göre

insan etkileşimi yaşayan birinci grup tavşanlar

that received human interaction,

had 60 percent less aortic disease than rabbits in the other group,

diğer gruba göre yüzde 60 daha az aortic hastalık geliştirdi,

despite having similar cholesterol levels, blood pressure and heart rate.

üstelik aynı kolesterol düzeyi, tansiyon ve kalp oranı olmasına karşın.

Today, the care of the heart has become less the province of philosophers,

Bugün kalp bakımı filozofların başlıca konusu değil,

who dwell upon the heart's metaphorical meanings,

onlar kalbin mecazi anlamlarıyla ilgileniyorlar

and more the domain of doctors like me,

ve bu benim gibi doktorların konusu hâline geliyor,

wielding technologies that even a century ago,

silah teknolojileri bile yüzyıl öncesinde

because of the heart's exalted status in human culture,

insan kültüründe kalbin onurlu statüsünden ötürü

were considered taboo.

tabu kabul ediliyordu.

In the process, the heart has been transformed

Bu süreçte kalp,

from an almost supernatural object imbued with metaphor and meaning

mecaz ve anlam yüklü neredeyse doğaüstü bir nesneden

into a machine that can be manipulated and controlled.

manipüle ve kontrol edilen bir makineye dönüştü.

But this is the key point:

Ama kilit nokta şu:

these manipulations, we now understand,

şimdi anladığımız bu manipülasyonlar

must be complemented by attention to the emotional life

kalbin binlerce yıl boyunca barındırdığı inanılan

that the heart, for thousands of years, was believed to contain.

duygusal hayata gösterilen dikkatle tamamlanmalı.

Consider, for example, the Lifestyle Heart Trial,

Lifestyle Heart Trial'ı düşünün örneğin,

published in the British journal "The Lancet" in 1990.

1990 yılında İngiliz dergisi ''The Lancet''te yayımlandı.

Forty-eight patients with moderate or severe coronary disease

Orta veya şiddetli koroner hastalığı olan 48 hastaya

were randomly assigned to usual care

rastgele sıradan bakıma verildi

or an intensive lifestyle that included a low-fat vegetarian diet,

veya yoğun bir yaşam tarzı, bu da az yağlı vejetaryen diyet,

moderate aerobic exercise,

orta düzeyde aerobik egzersiz,

group psychosocial support

grup psiko sosyal destek

and stress management advice.

ve stres yönetimi tavsiyesi içeriyordu.

The researchers found that the lifestyle patients

Araştırmacıların bulgularına göre bu yaşam tarzı hastalarında

had a nearly five percent reduction in coronary plaque.

koroner plak rahatsızlığı yaklaşık yüzde beş azalma gösterdi.

Control patients, on the other hand,

Diğer yandan kontrol grubu hastaları

had five percent more coronary plaque at one year

bir yılda yüzde beş daha fazla koroner plak rahatsızlığı yaşadılar

and 28 percent more at five years.

ve beş yılda bu oran yüzde 28'e çıktı.

They also had nearly double the rate of cardiac events,

Ayrıca kardiyak vaka oranı neredeyse iki katına çıktı,

like heart attacks, coronary bypass surgery

kalp krizi, koroner bypass ameliyatı

and cardiac-related deaths.

ve kalple ilgili ölümler gibi.

Now, here's an interesting fact:

İlginç bir bilgi daha:

some patients in the control group adopted diet and exercise plans

Kontrol grubundaki bazı hastalar yoğun yaşam şekli hastalarıyla

that were nearly as intense as those in the intensive lifestyle group.

neredeyse aynı yoğunlukta beslenme ve egzersiz planı benimsediler.

Their heart disease still progressed.

Kalp hastalıkları yine de ilerledi.

Diet and exercise alone were not enough to facilitate coronary disease regression.

Beslenme ve egzersiz tek başına koroner hastalığı geriletmede yeterli değildi.

At both one- and five-year follow-ups,

Hem bir yıllık hem de beş yıllık takiplerde,

stress management was more strongly correlated

stres yönetimi

with reversal of coronary disease

koroner hastalığın iyileşmesinde

than exercise was.

egzersizden çok daha ilgiliydi.

No doubt, this and similar studies are small,

Şüphesiz bu ve benzer çalışmalar küçük

and, of course, correlation does not prove causation.

ve tabii ilişkilendirmeler nedene kanıt teşkil etmiyor.

It's certainly possible that stress leads to unhealthy habits,

Stresin sağlıksız alışkanlıklara yol açması kesinlikle mümkün

and that's the real reason for the increased cardiovascular risk.

ve artan kardiyovasküler riskin asıl sebebi de bu.

But as with the association of smoking and lung cancer,

Ancak sigara ve akciğer kanseri de aynı ilişkilendirmeye konu,

when so many studies show the same thing,

pek çok çalışma aynı şeyi gösteriyor.

and when there are mechanisms to explain a causal relationship,

Nedensel bir ilişki açıklamak için gerekli koşullar sağlandığında da

it seems capricious to deny that one probably exists.

bir nedenin varlığını reddetmek konusunda gelgit yaşıyoruz.

What many doctors have concluded is what I, too, have learned

Çok sayıda doktorun ortak çıkarımı

ve benim de kalp uzmanı olarak geçirdiğim yaklaşık 20 seneden öğrendiğim,

in my nearly two decades as a heart specialist:

the emotional heart intersects with its biological counterpart

duygusal kalbin yolu, şaşırtıcı ve gizemli şekillerde

in surprising and mysterious ways.

biyolojik eşinin yoluyla kesişiyor.

And yet, medicine today continues to conceptualize the heart as a machine.

Ama bugün tıp, kalbi bir makine olarak kavramsallaştırmaya devam ediyor.

This conceptualization has had great benefits.

Bu kavramsallaştırmanın harika faydaları var.

Cardiology, my field,

Alanım kardiyoloji

is undoubtedly one of the greatest scientific success stories

şüphesiz son 100 yılın

en büyük başarı öykülerinden birine sahip.

of the past 100 years.

Stents, pacemakers, defibrillators, coronary bypass surgery,

Stentler, kalp pilleri, defibrilatörler, koroner bypass ameliyatı,

heart transplants --

kalp nakilleri --

all these things were developed or invented after World War II.

bunların hepsi II. Dünya Savaşı sonrasında geliştirildi.

However, it's possible

Ancak şu ihtimali düşünelim ki

that we are approaching the limits of what scientific medicine can do

bilimsel tıbbın kalp hastalığını yenmek için

to combat heart disease.

mevcut sınırlarına yaklaşıyoruz.

Indeed, the rate of decline of cardiovascular mortality

Gerçekten de kardiyovasküler ölümlerdeki azalma oranı

has slowed significantly in the past decade.

son on yılda ciddi anlamda yavaşladı.

We will need to shift to a new paradigm

Yeni bir bakış açısı edinmemiz lazım,

to continue to make the kind of progress to which we have become accustomed.

alıştığımız ilerlemeyi devam ettirebileceğimiz bir bakış açısı.

In this paradigm, psychosocial factors will need to be front and center

Bu bakış açısında, psikolojik ve sosyal faktörler

kalp rahatsızlıklarını anlamada bizim için birincil olacak.

in how we think about heart problems.

This is going to be an uphill battle,

Bu zor bir savaş olacak

and it remains a domain that is largely unexplored.

ama henüz keşfedilmemiş bir alan.

The American Heart Association still does not list emotional stress

Amerikan Kalp Derneği hâlâ duygusal stresi

as a key modifiable risk factor for heart disease,

kalp hastalığı için düzeltilebilir, önemli bir risk faktörü olarak listelemiyor,

perhaps in part because blood cholesterol is so much easier to lower

kısmen sebebi belki de kan kolesterolünü düşürmenin

duygusal ve sosyal rahatsızlığı azaltmaktan çok daha kolay olması.

than emotional and social disruption.

There is a better way, perhaps,

Ama belki de ''kalbi kırık'' dediğimiz zaman

if we recognize that when we say "a broken heart,"

gerçekten de kırık ve hasarlı bir kalpten bahsediyor olabileceğimizi kabul edersek

we are indeed sometimes talking about a real broken heart.

tüm bunlara daha iyi bir yol bulabiliriz.

We must, must pay more attention to the power and importance of the emotions

Kalp sağlığımızı düşünürken

duygularımızın gücü ve önemini kesinlikle göz önüne almak zorundayız.

in taking care of our hearts.

Emotional stress, I have learned,

Şunu öğrendim ki duygusal stres

is often a matter of life and death.

çoğu zaman hayatla ölüm arasındaki fark.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)