How I found a mythical boiling river in the Amazon | Andrés Ruzo

Çeviri: Deniz Özhan Gözden geçirme: Sancak Gülgen

As a boy in Lima,

Lima'da çocukken,

my grandfather told me a legend

büyükbabam bana bir efsaneyi anlattı:

of the Spanish conquest of Peru.

Peru'nun İspanyollar tarafından işgali.

Atahualpa, emperor of the Inca, had been captured and killed.

Atahualpa, İnka imparatoru, yakalanıp öldürülmüş.

Pizarro and his conquistadors had grown rich,

Pizarro ve askerleri zenginleşmiş,

and tales of their conquest and glory had reached Spain

işgallerinin hikayeleri ve ihtişamı İspanya'ya kadar ulasmış ve

and was bringing new waves of Spaniards, hungry for gold and glory.

altına ve üne aç daha bir cok İspanyolu beraberinde getirmiş.

They would go into towns and ask the Inca,

Şehirlere girip İnka'ya:

"Where's another civilization we can conquer? Where's more gold?"

"İşgal edebileceğimiz diğer medeniyetler ve daha çok altın nerede?" demişler.

And the Inca, out of vengeance, told them,

İnka'da onlara donup hırsla:

"Go to the Amazon.

"Amazona gidin.

You'll find all the gold you want there.

Aradığınız altını bulacaksınız.

In fact, there is a city called Paititi -- El Dorado in Spanish --

Hatta orada Paititi denen bir şehir var -ispanyolca El Dorado-

made entirely of gold."

tamamen altından yapılma." demiş.

The Spanish set off into the jungle,

İspanyollar ormana dalmışlar,

but the few that return come back with stories,

ancak yalnızca bir kısmı geri dönmüş, beraberlerinde hikayelerle,

stories of powerful shamans,

güçlü şamanların,

of warriors with poisoned arrows,

zehirli okları olan savaşçıların,

of trees so tall they blotted out the sun,

güneşi örtecek kadar uzun ağaçların,

spiders that ate birds, snakes that swallowed men whole

kuşları yiyen örümceklerin, insanları tek lokmada yutan yılanların ve

and a river that boiled.

kaynayan bir nehrin.

All this became a childhood memory.

Bunların hepsi çocukluk anılarında kaldı.

And years passed.

Yıllar geçti.

I'm working on my PhD at SMU,

Şu anda SMU'da doktoramı yapıyor,

trying to understand Peru's geothermal energy potential,

Peru'nun jeotermal enerji potansiyelini anlamaya çalışıyorum,

when I remember this legend,

bu efsaneyi hatırladığımda

and I began asking that question.

şu soruyu sormaya başladım:

Could the boiling river exist?

Kaynayan nehir gerçek olabilir mi?

I asked colleagues from universities,

Üniversiteden arkadaşlarıma, hükümete,

the government,

yağ, gaz ve maden

oil, gas and mining companies,

şirketlerine sordum.

and the answer was a unanimous no.

Cevap hep bir ağızdan "Hayır" idi.

And this makes sense.

Ve bu gayet mantıklı.

You see, boiling rivers do exist in the world,

Gördüğünüz gibi kaynayan nehirler dünyada bulunmakta,

but they're generally associated with volcanoes.

ancak genelde volkanlarla ilişkilendirilmektedirler.

You need a powerful heat source

Böyle güçlü bir jeotermal etki için

to produce such a large geothermal manifestation.

çok güçlü bir ısı kaynağına ihtiyaç duyarsınız.

And as you can see from the red dots here, which are volcanoes,

Burada gördüğünüz gibi, kırmızı noktalar yanardağları temsil ediyor

we don't have volcanoes in the Amazon,

ve ne Amazonlarda ne de Peru'da

nor in most of Peru.

volkan yok.

So it follows: We should not expect to see a boiling river.

Yani şöyle ki: Kaynayan bir nehir olmasını bekleyemeyiz.

Telling this same story at a family dinner,

Bu durumu ailece yediğimiz bir yemek sırasında anlatırken teyzem dedi ki,

my aunt tells me,

''Ama Andres, ben orada bulundum,

"But no, Andrés, I've been there. I've swum in that river."

o nehirde yüzdüm ben.

(Laughter)

(gülüşmeler)

Then my uncle jumps in.

Sonra amcam lafa karıştı.

"No, Andrés, she's not kidding.

''Hayır, Andres, teyzen dalga geçmiyor.''

You see, you can only swim in it after a very heavy rain,

O nehirde ancak çok sık bir yağmurdan sonra yüzülebilir

and it's protected by a powerful shaman.

ve çok güçlü bir şaman tarafından korunmakta.

Your aunt, she's friends with his wife."

Teyzen, onun karısıyla arkadaş.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"¿Cómo?" ["Huh?"]

Nasıl?!

You know, despite all my scientific skepticism,

Bütün bilimsel şüpheciliğimi bir kenara bırakıp,

I found myself hiking into the jungle, guided by my aunt,

kendimi teyzemin önderliğinde,

over 700 kilometers away from the nearest volcanic center,

en yakın volkanik merkezden en az 700 km uzakta,

and well, honestly, mentally preparing myself

ve dürüst olmak gerekirse, kendimi efsanevi ''Amazon'un ılık nehrini"

to behold the legendary "warm stream of the Amazon."

ruhsal olarak hazırlayarak, ormanda yürürken buldum.

But then ...

Ama sonra,

I heard something,

bir şey duydum,

a low surge

alçaktan bir dalga,

that got louder and louder

biz yaklaştıkça,

as we came closer.

sesi daha da yükseldi.

It sounded like ocean waves constantly crashing,

Sesi birbirine sürekli çarpan okyanus dalgalarını andırıyordu,

and as we got closer, I saw smoke, vapor, coming up through the trees.

ve daha yaklaştıkça, ağaçlardan yükselen, sis, su buharı görmeye başladım.

And then, I saw this.

Ve daha sonra bunu gördüm.

I immediately grabbed for my thermometer,

Hemen termometreyi elime aldım.

and the average temperatures in the river

ve nehrin ortalama sıcaklığı

were 86 degrees C.

86 dereceydi (santigrad)

This is not quite the 100-degree C boiling

Bu tabi ki 100 derece de kaynama değildi

but definitely close enough.

ama kesinlikle yeterince yakındı.

The river flowed hot and fast.

Nehir sıcak ve hızlı bir şekilde akıyordu.

I followed it upriver and was led by, actually, the shaman's apprentice

Şamanın çırağının önderliğinde, nehri akıntının tersi yönüne gittim,

to the most sacred site on the river.

nehrin en kutsal kısmına(kaynak).

And this is what's bizarre --

Ve gözlemlediklerim acayipti-

It starts off as a cold stream.

Nehrin başlangıcı soğuk su kaynağıydı.

And here, at this site,

Ve burada,

is the home of the Yacumama,

burası suların anası,

mother of the waters, a giant serpent spirit

soğuk ve sıcak suyu akıtan

who births hot and cold water.

büyük yılanın ruhu,Yacumama'nın eviydi.

And here we find a hot spring,

Ve burada efsaneyi gerçek kılan,

mixing with cold stream water underneath her protective motherly jaws

şefkatle çenesinin altında soğuk suyu

and thus bringing their legends to life.

sıcak suya karıştıran kaynağı bulduk.

The next morning, I woke up and --

Sonra ertesi sabah uykumdan uyandım ve--

(Laughter)

(gülüşmeler)

I asked for tea.

Çay istedim.

I was handed a mug, a tea bag

Bana bir bardak ve çay poşeti verdiler

and, well, pointed towards the river.

ve nehri işaret ettiler.

To my surprise, the water was clean and had a pleasant taste,

Suyun normalde jeotermal sistemlerden beklenmeyecek kadar temiz

which is a little weird for geothermal systems.

ve tatlı olması beni şaşırttı.

What was amazing

En harika şey ise, yerlilerin bu

is that the locals had always known about this place,

yerden yıllardır haberdar olması

and that I was by no means the first outsider to see it.

ve benim kesinlikle burayı gören ilk yabancı olmayışımdı.

It was just part of their everyday life.

Burası hayatlarının bir parçasıydı.

They drink its water.

Suyunu içiyorlardı.

They take in its vapor.

Su buharını içlerine çekiyorlardı.

They cook with it,

Yemek yapıyor,

clean with it,

temizliyor ve hatta suyla

even make their medicines with it.

ilaç bile yapıyorlardı.

I met the shaman,

Şaman ile tanıştım

and he seemed like an extension of the river and his jungle.

ve kendisi nehrin ve dahil olduğu ormanın bir parçası gibi görünüyordu.

He asked for my intentions

Benim niyetimi sordu

and listened carefully.

ve dikkatle dinledi.

Then, to my tremendous relief --

Sonra da, yüzünde rahat nefes almamı sağlayan--

I was freaking out, to be honest with you --

dürüst olmam gerekirse, telaşlıydım--

a smile began to snake across his face, and he just laughed.

bir gülümse ile başladı ve güldü.

(Laughter)

(gülüşmeler)

I had received the shaman's blessing to study the river,

Şamanın iznini aldım ve buna göre

on the condition that after I take the water samples

nehirden aldığım örnekleri

and analyze them in my lab,

laboratuvarımda analiz edebilir

wherever I was in the world,

dünyanın her yerine götürebilirdim.

that I pour the waters back into the ground

Tek şartı ise, aldığım suyu tekrar toprağa dökmem idi.

so that, as the shaman said,

Böylece şamanın dediğine göre,

the waters could find their way back home.

su tekrar evinin yolunu bulup nehre geri dönecekti.

I've been back every year since that first visit in 2011,

2011 de ki ilk ziyaretimden sonra her yıl bölgeye gittim.

and the fieldwork has been exhilarating,

Saha çalışmaları coşkulu, yorucu

demanding and at times dangerous.

ve bazı zamanlar da tehlikeliydi.

One story was even featured in National Geographic Magazine.

Bir makale National Geographic dergisine bile çıktı.

I was trapped on a small rock about the size of a sheet of paper

Nehrin ortasında, kağıt parçası büyüklüğünde bir taşın

in sandals and board shorts,

üzerinde, sandalet ve şortla,

in between an 80 degree C river

80 derece sıcaklıkta,

and a hot spring that, well, looked like this, close to boiling.

böyle görünen bir kaynağın orada takılı kaldım.

And on top of that, it was Amazon rain forest.

Herşeyi geçtim, burası Amazon yağmur ormanıydı.

Pshh, pouring rain, couldn't see a thing.

Yağmur yağıyordu, hiç bir şey göremiyordum.

The temperature differential made it all white. It was a whiteout.

Sıcaklık farkı her yeri bembeyaz yapmıştı, sıfır görüş mesafesi.

Intense.

Çarpıcı.

Now, after years of work,

Şimdi, yıllarca sürmüş çalışmanın ardından,

I'll soon be submitting my geophysical and geochemical studies for publication.

yakın zamanda jeofiziksel ve jeokimyasal çalışmamı baskı için teslim edeceğim.

And I'd like to share, today, with all of you here, on the TED stage,

Ve bugün burada, TED sahnesinde siz hepinizin hazır buradayken,

for the first time, some of these discoveries.

ilk defa, bu bulguların bazılarını paylaşmak istiyorum.

Well, first off, it's not a legend.

İlk olarak, bu bir efsane değil.

Surprise!

Sürpriz!

(Laughter)

(gülüşmeler)

When I first started the research,

Çalışmaya ilk başladığımda, uydu görüntüleri,

the satellite imagery was too low-resolution to be meaningful.

bir şey anlaşılamayacak derece de düşük çözünürlükteydi.

There were just no good maps.

Elle tutulur bir harita yoktu.

Thanks to the support of the Google Earth team,

Google Earth takımının sayesinde

I now have this.

artık elimde bu harita var.

Not only that, the indigenous name of the river, Shanay-timpishka,

Sadece bu da değil, nehrin yerli adı, Shanay-timpishka,

"boiled with the heat of the sun,"

''güneşin ısısından kaynayan'',

indicating that I'm not the first to wonder why the river boils,

gösteriyor ki, nehrin neden kaynadığını merak eden ilk kişi ben değildim

and showing that humanity has always sought to explain

ve insanlık her zaman çevremizde olup biteni açıklamaya

the world around us.

çalışan bir güdüye sahip.

So why does the river boil?

Peki nehir neden kaynıyor?

(Bubbling sounds)

(fokurdama sesi)

It actually took me three years to get that footage.

Bu görüntüyü yakalamak aslında üç yılımı aldı.

Fault-fed hot springs.

Faydan beslenen kaplıcalar.

As we have hot blood running through our veins and arteries,

Nasıl vücudumuzda sıcak kanın dolaştığı damarlar varsa,

so, too, the earth has hot water running through its cracks and faults.

dünyanın da faylarında ve çatlaklarında akan sıcak su var.

Where these arteries come to the surface, these earth arteries,

Bu arterlerin yeryüzüne çıktığı noktalarda

we'll get geothermal manifestations:

jeotermal kaynaklar görürüz:

fumaroles, hot springs and in our case, the boiling river.

fümarol, kaplıca ve bu durumda, kaynayan nehir.

What's truly incredible, though, is the scale of this place.

Asıl muazzam olan is bu yerin ölçeği.

Next time you cross the road, think about this.

Bir daha yoldan geçtiğiniz zaman şöyle hayal edin.

The river flows wider than a two-lane road

Nehrin neredeyse tamamının genişliği,

along most of its path.

iki şeritli bir yoldan daha fazla.

It flows hot for 6.24 kilometers.

6,24 km boyunca sıcak akıyor.

Truly impressive.

Tamamiyle muazzam.

There are thermal pools larger than this TED stage,

Bu TED sahnesinden daha büyük termal havuzlar, altı metreye

and that waterfall that you see there

uzanan şelaleler var

is six meters tall --

ve bunların hepsi

and all with near-boiling water.

neredeyse kaynayan suyun sıcaklığına yakın.

We mapped the temperatures along the river,

Nehri sıcaklık derecelerine göre haritaladık

and this was by far the most demanding part of the fieldwork.

ve işin şu güne kadar en yorucu kısmı bunu yapmaktı.

And the results were just awesome.

Ama sonuçlar tek kelimeyle mükemmeldi.

Sorry -- the geoscientist in me coming out.

Pardon--içimdeki yerbilimci kendini dışa vuruyor.

And it showed this amazing trend.

Ve sonuçlar bu harika eğilimi gösterdi.

You see, the river starts off cold.

Gördüğünüz gibi, nehir soğuk akmaya başlıyor.

It then heats up, cools back down, heats up, cools back down,

Sonra ısınıyor tekrar soğuyor, ısınıyor ve tekrar soğuyor,

heats up again, and then has this beautiful decay curve

tekrar ısınıyor ve soğuk nehre karışana

until it smashes into this cold river.

kadar bu azalım eğrisini gösteriyor.

Now, I understand not all of you are geothermal scientists,

Biliyorum ki hepiniz yerbilimci değilsiniz.

so to put it in more everyday terms:

O yüzden size şu şekilde anlatayım:

Everyone loves coffee.

Herkes kahveye bayılır.

Yes? Good.

Değil mi? Güzel.

Your regular cup of coffee, 54 degrees C,

İçtiğiniz normal bir kahve 54 derecedir,

an extra-hot one, well, 60.

ekstra sıcak kahve ise 60 derece.

So, put in coffee shop terms,

Kahve terimleriyle anlatacak olursam,

the boiling river plots like this.

kaynayan nehir şöyle ilerliyor.

There you have your hot coffee.

Burada sıcak kahveniz var.

Here you have your extra-hot coffee,

Burada da ekstra sıcak kahve,

and you can see that there's a bit point there

ve gördüğünüz gibi burada ekstra sıcak

where the river is still hotter than even the extra-hot coffee.

kahveden bile daha sıcak olan bir nokta var.

And these are average water temperatures.

Bunlar suyun ortalama sıcaklıkları.

We took these in the dry season to ensure the purest geothermal temperatures.

Bu ölçümleri, en iyi jeotermal derecelere ulaşmak adına kurak dönemde

But there's a magic number here that's not being shown,

yaptık. Ama burada görünmeyen sihirli bir numara var

and that number is 47 degrees C,

ki bu 47 derece,

because that's where things start to hurt,

çünkü burası işin gerçekten acıtmaya başladığı nokta.

and I know this from very personal experience.

Tecrübeyle sabittir.

Above that temperature, you don't want to get in that water.

Bu derecenin üzerinde o suya yaklaşmak istemezsiniz.

You need to be careful.

Dikkatli olmanız gerekir.

It can be deadly.

Ölümcül bile olabilir.

I've seen all sorts of animals fall in,

İçine düşen bir çok hayvana rastladım.

and what's shocking to me, is the process is pretty much the same.

Beni şaşırtan ise sürecin hep aynı işliyor olmasıydı.

So they fall in and the first thing to go are the eyes.

Düştüklerinde ilk giden gözleri.

Eyes, apparently, cook very quickly. They turn this milky-white color.

Gözler anlaşıldığı üzere hemen pişiyor. Süt beyazı bu renge dönüyor.

The stream is carrying them.

Akıntı onları taşıyor.

They're trying to swim out, but their meat is cooking on the bone

Yüzerek çıkmak istiyorlar ama etleri

because it's so hot.

pişmeye başlıyor.

So they're losing power, losing power,

Böylece güçlerini kaybediyorlar.

until finally they get to a point where hot water goes into their mouths

Bir noktadan sonra sıcak su ağızlarından içeri giriyor, böylece içten de

and they cook from the inside out.

pişiyorlar.

(Laughter)

(gülüşmeler)

A bit sadistic, aren't we?

Biraz sadistçe değil mi?

Jeez.

Tanrım!

Leave them marinating for a little longer.

Biraz daha marine olmaları için bırakın.

What's, again, amazing are these temperatures.

Harika olan ise yine bu dereceler.

They're similar to things that I've seen on volcanoes all over the world

Şimdiye kadar volkanlarda ve hatta Yellowstone'da ki süper volkanda

and even super-volcanoes like Yellowstone.

gördüğüm derecelere çok benziyorlar.

But here's the thing:

Ama şöyle bir şey var ki:

the data is showing that the boiling river exists

aldığımız verilere göre nehir, volkanik

independent of volcanism.

aktiviteden bağımsız olarak kaynıyor.

It's neither magmatic or volcanic in origin,

Herhangi bir magmatik ya da volkanik

and again, over 700 kilometers away from the nearest volcanic center.

oluşumdan ve tekrar belirteyim, en yakın volkanik aktiviteden 700 km uzakta.

How can a boiling river exist like this?

Nasıl böyle bir nehir olabilir?

I've asked geothermal experts and volcanologists for years,

Jeotermal ve volkanlar konusunda uzman kişilere yıllarca sordum,

and I'm still unable to find another non-volcanic geothermal system

ve hala bu derece büyük bir volkanla bağlantısı olmayan

of this magnitude.

nehir sistemine rastlamadım.

It's unique.

Burası eşsiz bir yer.

It's special on a global scale.

Dünya çapında önem taşıyan bir yer.

So, still -- how does it work?

Peki, nasıl oluyor?

Where do we get this heat?

Nereden geliyor bu ısı?

There's still more research to be done

Problemi sonuca bağlamak ve sistemi

to better constrain the problem and better understand the system,

daha iyi anlamak için daha yapılacak araştırmalar var.

but from what the data is telling us now,

Ama şu ana kadar ki bulgularımızın bize

it looks to be the result of a large hydrothermal system.

gösterdiği şey, bunun büyük bir hidro-termal sistemle ilişkilenmesi.

Basically, it works like this:

Basitçe sistem şöyle işliyor:

So, the deeper you go into the earth, the hotter it gets.

Dünyanın çekirdeğine indikçe ısı daha çok artar.

We refer to this as the geothermal gradient.

Buna jeotermal irtifa diyoruz.

The waters could be coming from as far away as glaciers in the Andes,

Su çok uzaktan, Andes de bulunan buzullardan gelip

then seeping down deep into the earth

yer kabuğunun altında ki katmanlara sızarak

and coming out to form the boiling river

kaynayan nehri oluşturabilir.

after getting heated up from the geothermal gradient,

Jeotermal irtifadan ısındıktan sonra.

all due to this unique geologic setting.

Bütün bunlar ise muazzam bir jeolojik düzenin

Now, we found that in and around the river --

ürünü. Şimdi, bulduk ki nehrin içinde

this is working with colleagues

ve çevresinde--bunu

from National Geographic, Dr. Spencer Wells,

National Geographic'den Dr. Spencer Wells,

and Dr. Jon Eisen from UC Davis --

ve UC Davis'den Dr. Jon Eisen ile birlikte bulduk--

we genetically sequenced the extremophile lifeforms

nehir ve çevresinde yaşayan,

living in and around the river, and have found new lifeforms,

yaşamış olan yeni yaşam formaları

unique species living in the boiling river.

ve de eşsiz türler keşfettik.

But again, despite all of these studies, all of these discoveries and the legends,

Ama yine de tüm bu araştırmalar ve çalışmalardan sonra hala

a question remains:

tek bir soru var:

What is the significance of the boiling river?

Bu nehrin önemi nedir?

What is the significance of this stationary cloud

Bu nehrin üzerinde sürekli duran sabit bulutların

that always hovers over this patch of jungle?

önemi nedir?

And what is the significance

Peki bir çocukluk efsanesinin

of a detail in a childhood legend?

detayının önemi nedir?

To the shaman and his community, it's a sacred site.

Şaman ve onun kabilesi için burası kutsal bir alan.

To me, as a geoscientist,

Bir yerbilimci olarak benim için,

it's a unique geothermal phenomenon.

burası jeolojik bir fenomen.

But to the illegal loggers and cattle farmers,

Ama yasa dışı ağaç kesimi veya büyükbaş hayvancılık yapanlar için,

it's just another resource to exploit.

burası sadece tüketilecek yeni bir doğal kaynak.

And to the Peruvian government, it's just another stretch

Peru yönetimi içinse, korunma altına

of unprotected land ready for development.

alınmamış ve geliştirilebilme potansiyeli olan bir arazi.

My goal is to ensure that whoever controls this land

Benim hedefim, kaynayan nehrin, her kimin kontrolünde olursa olsun,

understands the boiling river's uniqueness and significance.

öneminin ve eşsizliğinin anlaşılmasını sağlamak.

Because that's the question,

Çünkü önemi belirten

one of significance.

soru budur.

And the thing there is,

Ve olay şu ki,

we define significance.

önemi ve değeri biz belirliyoruz.

It's us. We have that power.

Bu biziz. Bu güç bizde.

We are the ones who draw that line

Kutsal ve değersiz arasında ki

between the sacred and the trivial.

çizgiyi biz belirleyebiliriz.

And in this age,

Herşeyin ölçülüp haritalandığı ve üzerinde

where everything seems mapped, measured and studied,

çalışılabildiği bu bilgi çağında,

in this age of information,

hepinize şunu hatırlatmak isterim ki,

I remind you all that discoveries are not just made

buluşlar bilinmeyenin

in the black void of the unknown

karanlık bir boşluğunda değil, yoğun

but in the white noise of overwhelming data.

verilerin beyaz gürültüsünde yapılır.

There remains so much to explore.

Keşfedilmesi gereken çok şey var.

We live in an incredible world.

İnanılmaz bir dünya da yaşıyoruz.

So go out.

Dışarı çıkın.

Be curious.

Merak edin.

Because we do live in a world

Çünkü hala şamanların, ormanın

where shamans still sing to the spirits of the jungle,

ruhuna şarkılar söylediği,

where rivers do boil

nehirlerin kaynadığı

and where legends do come to life.

ve efsanelerin gerçek olduğu bir dünyada yaşıyoruz.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)